Wikipedia

Pruchna

wieś w województwie śląskim

Pruchna (cz. Pruchná, niem. Pruchnau) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Strumień. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego, geograficznie zaś leży w regionie Dolina Górnej Wisły, będącej częścią Kotliny Oświęcimskiej[4]. Powierzchnia sołectwa wynosi 1903 ha (19,03 km²)[5], a liczba ludności 2438, co daje gęstość zaludnienia równą 128,1 os./km².

Pruchna
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Gmina

Strumień

Liczba ludności (2022)

2472[2]

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-523[3]

Tablice rejestracyjne

SCI

SIMC

0068179

Położenie na mapie gminy Strumień
Mapa konturowa gminy Strumień, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Pruchna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Pruchna”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pruchna”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Pruchna”
Ziemia49°52′00″N 18°41′40″E/49,866667 18,694444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi Pruchna

Nazwa edytuj

Zdaniem ks. Józefa Londzina nazwa Pruchna pochodzi od spróchniałych drzew[6]. Zgodnie ze źródłosłowem powinno się pisać „Próchno” lub „Próchna”. Tą formą posługiwano się do wygaśnięcia dynastii cieszyńskich Piastów w 1653 r.[7] Spotykano się także z pisownią „Prochno”, „Prochna” lub z czeskiego „Prachna” i wreszcie ze zniemczoną nazwą „Pruchna”, gdyż język niemiecki nie posiada spółgłosek miękkich i pochyleń[7]. Obecnie obowiązuje nazwa „Pruchna”.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Pruchna[8][9]
SIMC Nazwa Rodzaj
0068185 Babusiów część wsi
0068191 Gawliniec część wsi
0068200 Kilisztwo część wsi
0068216 Kopanina część wsi
0068222 Nowe Chałupy część wsi
0068239 Nowy Świat część wsi
0068245 Podlesie część wsi

Herb edytuj

Wieś posiada herb, którego tarczę umieszczono na ścianie przedsionka kościoła rzymskokatolickiego w Pruchnej. Przedstawia on pług koleśny, czyli pług z dwukołowym wózkiem. Zwrócony jest w lewą stronę, z białym żelaziwem, ze złotymi drzewcami na niebieskim tle. Odcisk pieczęci z takim herbem oraz czesko-niemieckim napisem w otoku „Obec-Pruchnau” znajduje się na dokumencie z 1835 r.[10]

Historia edytuj

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu (wśród 76 wsi Księstwa Cieszyńskiego), w postaci ithem in Prochna[11][12][13]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową, badacze przyjmują, że Pruchna powstała w latach 90. XIII wieku[14]). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W połowie XIV wieku książę cieszyński, prawdopodobnie Przemysław I Noszak, zezwolił na założenie na terenie Pruchnej nowej osady położonej koło Górnego Rychułdu, przezwanej Małą Pruchną, której nazwa została po raz pierwszy wzmiankowana w 1416[15]. Wielka Pruchna pozostała w rękach książęcych, z kolei Mała – w rycerskich.

Używany obecnie podział na Pruchnę Dolną i Górną odpowiada dawnej nazwie – Pruchna Wielka i Pruchna Mała. Na początku XVII wieku wieś była w posiadaniu rodziny Czelów z Czechowic, a od 1619 roku do rodu Bludowskich poprzez małżeństwo Fryderyka Bludowskiego z Katarzyny Czelo. Dobra te w 1737 Gottlieba Agnet, ich prawnuczka, sprzedała Christianowi Kalischowi[16]. W 1798 została objęta przez Komorę Cieszyńską[17]. W 1855 roku został otwarty szlak kolejowy austriackiej Kolei Północnej[18]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa[19]. W 1900 r. w miejscowości działał pierwszy Urząd Pocztowy. W 1870 w celu zarządzania folwarkami Komory Cieszyńskiej wybudowano zameczek, a przy nim uruchomiono gorzelnię. W 1890 roku otwarto stadninę koni, która zarządzana była z Drogomyśla[20]. W 1928 r. została utworzona Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Pruchnej, na rzecz folwarku który w swoim majątku posiadał również krowy mleczne. Stamtąd dowożono mleko do mleczarni.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 167 budynkach w Pruchnej na obszarze 1914 hektarów mieszkało 1519 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 79,4 os./km². z tego 961 (63,3%) mieszkańców było katolikami, 534 (35,2%) ewangelikami a 24 (1,6%) wyznawcami judaizmu, 1416 (93,2%) było polsko-, 33 (2,2%) niemiecko- a 20 (1,3%) czeskojęzycznymi[21]. Do 1910 roku liczba mieszkańców spadła do 1467, z czego 941 (64,1%) było katolikami, 513 (35%) ewangelikami, 13 (0,9%) żydami, 1370 (96,1%) polsko-, 43 (3%) niemiecko- a 12 (0,8%) czeskojęzycznymi[22].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 13 kompanii w Strumieniu[23]. Pod koniec wojny polsko-czechosłowackiej wojska czechosłowackie zdobyły lewobrzeżne części wsi Knaj i Baranowice. W ramach bitwy pod Skoczowem trwały zacięte walki o zdobycie mostu kolejowego w Drogomyślu, będący na najkrótszej trasie z Cieszyna do Dziedzic. 30 stycznia stacjonujący w Chybiu pociąg pancerny Hallerczyk brał udział w ostrzelaniu wojsk czechosłowackich w Drogomyślu i Pruchnej. Decyzją Rady Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 roku wieś weszła w granice II Rzeczypospolitej.

Księga Adresowa Województwa Śląskiego z 1927 roku podaje, że wieś Pruchna była miejscowością Powiatu cieszyńskiego z siedzibą urzędu gminnego. Zajmowała obszar 1913ha. Zamieszkiwało ją 1508 mieszkańców (obecnie ok. 2450), z czego: 986 wyznania katolickiego, 536 wyznania ewangelickiego, 6 wyznania mojżeszowego narodowości polskiej (suma daje liczbę 1528)[24]. Istniała wtedy szkoła ludowa i posterunek policji (nr tel. 1). Był to jeden z pierwszych posterunków policji w okolicy. Budynek, w którym był posterunek, stoi do dzisiaj przy ulicy Osiedlowej 2. W 1927 roku działał tartak parowy zatrudniający 25 osób, gorzelnia zatrudniająca 5 robotników. Sąd w Cieszynie był Sądem Okręgowym, któremu podlegały sądy powiatowe w Bielsku, Skoczowie i Strumieniu.

W okresie międzywojennym budownictwo drewniane było wypierane przez ceglane. W 1926 roku została utworzona cegielnia pod lasem Makowina, zatrudniająca 10 osób[25].

W czasie I wojny światowej zginęło 42 obywateli Pruchnej. Dla uczczenia pamięci poległych mieszkańcy wsi postawili w 1927 roku pomnik, znajdujący się obok szkoły. Podczas II wojny światowej Pruchnej również nie ominęła germanizacja, aresztowania i łapanki. Wojna przyniosła wiele zniszczeń i ofiar. 1 maja 1945 roku nastąpiło wyzwolenie Pruchnej przez oddziały 38 armii 4 Frontu Ukraińskiego[26].

Po zakończeniu działań wojennych mieszkańcy wsi energicznie przystąpili do odbudowy zniszczonych obiektów i organizacji społeczno-gospodarczych. Instytucje i jednostki gospodarcze czynne przed II wojną światową zostały odremontowane i uruchomione jeszcze w 1945 lub w roku następnym. Należały do nich: kościół ewangelicki, kościół i parafia rzymskokatolicka, urząd pocztowy, kolej z prowizorycznym dworcem, Spółdzielnia Mleczarska, Państwowe Gospodarstwo Rolne oraz szkoła podstawowa.

W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Pruchna. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Pruchna[27]. W 1994 jako Stadnina Koni Skarbu Państwa Pruchna[28]. Następcą prawnym jest Stadnina Koni „Ochaby” Sp. z o.o.

Urodzeni w Pruchnej edytuj

Religia edytuj

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Szkolnictwo, sport, turystyka edytuj

W Pruchnej znajduje się Szkoła Podstawowa im. Emilii Michalskiej oraz gimnazjum przedszkole. We wsi znajduje się tak że niepubliczne przedszkole Kubusiowa kraina. W miejscowości ma również swoją siedzibę klub piłkarski pod nazwą LKS „99” Pruchna oraz duże gospodarstwo agroturystyczne wraz z łowiskiem. W miejscowości znajduje się izba regionalna im. E. Michalskiej w Gminnym centrum integracji wsi Pruchna, gdzie znajduje się również Miejska Biblioteka Publiczna w Strumieniu filia w Pruchnej, a także Świetlica Środowiskowa.

Zabytki edytuj

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[31]:

Inne zabytki edytuj

  • Kamienny krzyż z inskrypcją w języku staroczeskim, upamiętniającą zabójstwo dokonane w 1654 r. na synu obywatela Cieszyna Jana Czerwenki. Hipoteza, że jest to tzw. krzyż pokutny jest nieprawdziwa i opiera się na nieuprawnionym założeniu, że wszystkie stare krzyże kamienne, są krzyżami pokutnymi. Krzyż dotyczy zabójstwa w roku 1654, czyli w okresie gdy zabójstwa były przestępstwami, które nie podlegały już prywatnym negocjacjom i umowom, a ich ściganie i karanie było w wyłącznej kompetencji władz. Nie może to być więc krzyż pokutny sensu stricto, czyli fundowany przez zabójcę w wyniku umowy pojednawczej, mającej zapobiec wróżdzie, gdyż takiej umowy nie ma i nie mogło być, gdyż były one w połowie XVII w. prawnie niedopuszczalne. Nie wyklucza to wystawienia krzyża przez opisanych w inskrypcji zabójców (lekkomyślni towarzysze zabitego), jako wyrazu żalu za popełnienie niegodnego czynu, ale nie miało to żadnych konsekwencji prawnych. Nie ma też na to żadnych dowodów i najbardziej prawdopodobne jest, że jest to klasyczny krzyż upamiętniający tragiczne zdarzenie, postawiony przez rodzinę (ojca) zabitego.

Galeria edytuj

  •  
    Zabytkowa kaplica św. Józefa
  •  
    Kościół rzymskokatolicki pw. św. Anny
  •  
    Kościół ewangelicko-augsburski Zmartwychwstania Pańskiego
  •  
    Nagrobki nauczycieli ewangelickich z XIX i XX wieku
  •  
    Szkoła Podstawowa
  •  
    Zameczek w Pruchnej, z 1870 roku
  •  
    Pomnik poległym na I wojnie światowej
  •  
    Kamienny krzyż z XVII wieku

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 110329
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1034 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 85. ISBN 978-83-933109-3-7.
  5. ↑ Gmina Strumień: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strumień. [w:] www.strumien.bip.net.pl [on-line]. 2007. [dostęp 2010-12-07].
  6. ↑ Londzin 1932, s. 253.
  7. ↑ a b Raszka 2010, s. 8.
  8. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  9. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  10. ↑ Raszka 2010, s. 9.
  11. ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
  12. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  13. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  14. ↑ I. Panic, Z dziejów Pruchnej, „Kalendarz Cieszyński 1989”, Cieszyn 1988, s. 28.
  15. ↑ I. Panic, 2010, s. 306.
  16. ↑ Janusz Spyra: Szlachecka rodzina Bludowskich z Dolnych Bludowic herbu Kozioł i zabytki sztuki z nią związane. T. 1. Cieszyn: Familia Silesiae, 1997, s. 14–26. ISBN 83-88204-00-9. (pol.).
  17. ↑ Raszka 2010, s. 14.
  18. ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
  19. ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Pruchna. Koleje Śląska Cieszyńskiego. [dostęp 2015-01-04].
  20. ↑ Raszka 2010, s. 33–34.
  21. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  22. ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  23. ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.
  24. ↑ Księga Adresowa Województwa Śląskiego, Rok 1926/1927, Opracował: Janusz Bernatt, Wydawca: Komitet Wydawnictwa Księgi Adresowej Województwa Śląskiego pod protektoratem JW Pana Marszałka Sejmu Śląskiego K. Wolnego.
  25. ↑ Raszka 2010, s. 56.
  26. ↑ „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 88.
  27. ↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie celów, zasad i trybu udzielania oraz wysokości stawek dotacji dla rolnictwa w 1990... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  28. ↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 24 czerwca 1994 r. w sprawie wysokości stawek dotacji dla rolnictwa oraz szczegółowych zasad i trybu ich udz... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  29. ↑ O.A. Bazielich CSSR, O. Józef Herman CSSR. Niektóre szczegóły z życia i działalności.
  30. ↑ Jerzy Klistała, Martyrologium mieszkańców Ziemi Cieszyńskiej w latach 1939-1945. Słownik biograficzny., 2011, ISBN 978-83-924495-0-8.
  31. ↑ https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
  32. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 22 grudnia 2021 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-12-25]

Bibliografia edytuj

  • Z dziejów Pruchnej. W: Idzi Panic: Kalendarz Cieszyński 1989. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1988, s. 28–29.
  • Ewa Raszka: Zarys dziejów i życia społecznego wsi Pruchna. Pruchna: Rada Sołecka wsi Pruchna, 2010.
  • Józef Londzin: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra, 1932, s. 253–268. OCLC 297540848.
  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pruchna&oldid=72832991”