Wikipedia

Przemysław Bystrzycki

Przemysław Michał Bystrzycki, ps. „Grzbiet”, „Kreda”, także jako Michał Żaczek (ur. 23 maja 1923 w Przemyślu, zm. 6[1][2][3][a] lub 7 października[potrzebny przypis] 2004 w Poznaniu) – polski pisarz, dziennikarz, podporucznik Wojska Polskiego, cichociemny.

Przemysław Bystrzycki
Grzbiet, Kreda
podporucznik podporucznik
Data i miejsce urodzenia

23 maja 1923
Przemyśl

Data i miejsce śmierci

październik 2004
Poznań

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Armia Krajowa
Polskie Siły Zbrojne

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941) Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys edytuj

 
Kamienica przy ulicy Rynek 9 w Przemyślu

Urodził się w cenionej rodzinie przemyskiej[4]. Dziadek Przemysława Bystrzyckiego, Michał (1864–1957) był przemysłowcem, właścicielem tartaku. Jego rodzicami byli Tadeusz (1899–1940, inżynier architekt) i Helena, z domu Stankiewicz (członkini POW). Zarówno ojciec, jak i dziadek pełnili funkcję burmistrza Przemyśla. Przemysław Bystrzycki miał trzy siostry, w tym Zofię, późniejszą powieściopisarką. Rodzina posiadała dwie kamienice w Przemyślu, pierwsza pod adresem Rynek 9 została nabyta przez Michała od Żydów i przekazana Tadeuszowi jako prezent ślubny, druga pod adresem Serbańska 7 wybudowana przez Tadeusza i przylegająca do pierwszej, mieściła Książnicę Naukową (wydawnictwo i księgarnię), których był właścicielem.

Przemysław Bystrzycki wychowywał się w Przemyślu[5]. W 1936 ukończył w rodzinnym mieście sześcioklasową szkołę podstawową, a w 1939 trzecią klasę tamtejszego Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Morawskiego. W trakcie II wojny światowej, podczas okupacji sowieckiej, 12 kwietnia 1940, dwa dni po aresztowaniu przez NKWD ojca, wiceprezydenta Przemyśla (późniejszej ofiary zbrodni katyńskiej, zamordowanego w Kijowie[6]), został wywieziony wraz z rodziną (matką, babką i trzema siostrami) w głąb ZSRR do Kazachstanu, gdzie pracował w kołchozie (obwód kustanajski, rejon ubogański, sielsowiet szuwałowski, osiedle Paniewka), a następnie w sowchozie (rejon karasuski, sielsowiet kuszmuruński). Z wycieńczenia zmarły tam jego babka i matka. 1 maja 1941 Przemysław Bystrzycki podjął ucieczkę wraz z Edmundem Wassermanem – przebył przez step 3 000 km. W ciągu 14 dni przeszedł przez Kustanaj, Ufę, Kujbyszew, Penzę, Woroneż i dotarł do Charkowa, gdzie został zatrzymany i aresztowany, a następnie w Karasie skazany na 10 lat łagru. 12 września 1941 na mocy układu Sikorski–Majski zwolniony z więzienia w Kustanaju.

21 listopada 1941 zgłosił się do formującej się tam Armii Polskiej na Wschodzie. 23 listopada 1941 w Tockoje został przydzielony do Samodzielnego Batalionu Dzieci Lwowskiej 6 Lwowskiej Dywizji Piechoty. 13 stycznia 1942 został ewakuowany, drogą przez Persję, a następnie przez Egipt do Palestyny, gdzie skierowano go do 2 kompanii Szkoły Podchorążych 8 DP, skąd oddelegowano go do Wielkiej Brytanii, gdzie w sierpniu 1942 trafił drogą morską przez Afrykę Południową.

W Dunalastair House w Szkocji zdał maturę. Ukończył kursy w łączności radiowej i szybkiej radiotelegrafii i pracował jako radiotelegrafista w sieci krajowej. Po specjalnym szkoleniu (formacja „cichociemnych”) został zrzucony jako skoczek spadochronowy w nocy z 22 na 23 listopada 1944 na teren okupowanej Polski, na Podhale. W tym czasie został awansowany do stopnia podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 grudnia 1944. Był oficerem – dowódcą tajnej radiostacji 1 pułku strzelców podhalańskich Armii Krajowej, działającej do sierpnia 1945. Po wojnie pozostał w podziemiu, ale po zdradzie, wraz ze swoim dowódcą został aresztowany 23 sierpnia 1945 w Krakowie przez Urząd Bezpieczeństwa. 31 grudnia 1945 został skazany na 6 lat więzienia. Na mocy amnestii karę zmniejszono do 1 roku, zaliczono okres aresztowania, wskutek czego został zwolniony 23 sierpnia 1946[7].

Przeniósł się do Poznania. Zdał maturę w liceum dla dorosłych w lipcu 1947. Od 1947 studiował na Wydziale Socjologii i Ekonomii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kończąc studia ekonomiczne w 1951 i socjologiczne w 1952. Równolegle odbył studia w zakresie języków obcych na Uniwersytecie w Perugii we Włoszech.

Należał do redakcji pisma Poznań – dzieje, ludzie, kultura, a także miesięcznika Nurt. W latach 1956–1957 należał do kolegium redakcji pisma kulturalno-społecznego ukazującego się w Szczecinie „Ziemia i Morze". W latach 1959–62 współpracował z tygodnikiem londyńskim „Oblicze Tygodnia”. Należał do współzałożycieli poznańskiego miesięcznika literackiego „Nurt”, w którym w latach 1965–68 pełnił funkcję kierownika literackiego. Od 1968 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Ceramika Budowlana”. Przez wiele lat pełnił funkcję wiceprezesa Poznańskiego Oddziału Związku Literatów Polskich i zastępcy członka Zarządu Głównego ZLP (członkiem ZLP był do 1983). W 1967 został członkiem polskiego PEN Clubu oraz Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, w 1973 Towarzystwa Nauk w Przemyślu, w 1974 Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla i Regionu, w 1986 Stowarzyszenia Wisła-Odra. Uczestniczył w działalności Komisji Historycznej do Spraw Cichociemnych, był współorganizatorem I Krajowego Zjazdu Cichociemnych w Poznaniu w 1957. Był także autorem wydanego w 1983 „Znaku cichociemnych” – pierwszej pracy poświęconej legendarnym żołnierzom AK, „cichociemnym”. Od 1989 był członkiem władz naczelnych Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

W ostatnich latach życia pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Przyjaciół Biblioteki Raczyńskich. W jej sprawie oraz śledztwa dotyczącego zbrodni katyńskiej interweniował w ostatnich latach życia. W latach powojennych nie przyjmował awansów oficerskich.

Pochowany na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu.

Jego żoną była od 1950 Janina Tarłowska (ur. 1920). Mieli trzy córki. Zofię (ur. 1951), Elżbietę (ur. 1953, po mężu Wesołowska, profesor UAM), Barbara (ur. 1955, po mężu Jęcz).

Upamiętnienie edytuj

W 1953 Zofia, Wieńczysława, Dobromiła i Przemysław Bystrzyccy przekazali kamienice należące do rodziny na rzecz Skarbu Państwa[8]. W 1997 stały się własnością Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, które mieści się w nich od 2005. 14 maja 2010 w jego siedzibie została odsłonięta tablica pamiątkowa poświęcona rodzinie Bystrzyckich[9][10].

Powstała książka biograficzna pt. „Taśma życia Przemysława Bystrzyckiego” autorstwa Eugenii R. Dabertowej[11].

Plac w Poznaniu na Strzeszynie nosi imię Przemysława Bystrzyckiego.

Książki edytuj

Odznaczenia i wyróżnienia[23] edytuj

Odznaczenia
Honorowe obywatelstwa
Nagrody
  • Nagroda Prezydenta Miasta Przemyśla w dziedzinie kultury (1983)
  • Nagrody literackie

Uwagi edytuj

  1. ↑ Krzysztof Adam Tochman w biogramie wydanym w Małopolskim słowniku biograficznym uczestników działań niedpodległościowych 1939–1956 podał datę dzienną śmierci 6 października 2004.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Wyszukiwarka pochowanych w Poznaniu. [dostęp 2023-09-20]. (pol.).
  2. ↑ Zmarł Przemysław Bystrzycki. poznan.naszemiasto, 2004-10-07. [dostęp 2023-09-20]. (pol.).
  3. ↑ Wyszukiwarka pochowanych Billion Graves. [dostęp 2023-09-20]. (pol. • ang.).
  4. ↑ Rodzina Bystrzyckich [online], przemyskie.info [dostęp 2014-10-12].
  5. ↑ Wspomnijmy Przemysława Bystrzyckiego… [online], przemysl.pl, 7 października 2014 [dostęp 2014-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-15].
  6. ↑ Ukraińska Lista Katyńska [online], Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 1994, s. 11 [dostęp 2014-10-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-31].
  7. ↑ Cichociemny, pisarz: Przemysław Bystrzycki (1923–2004) [online] [dostęp 2012-01-21] (pol.).
  8. ↑ Saga Rodu Bystrzyckich [online], przemysl.pl, 9 kwietnia 2010 [dostęp 2014-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-15].
  9. ↑ Saga Rodu Bystrzyckich [online], przemysl.pl, 14 maja 2010 [dostęp 2014-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-15].
  10. ↑ Przemyśl: Saga Rodu Bystrzyckich. Odsłonili tablicę [online], podkarpackie.naszemiasto.pl, 14 maja 2010 [dostęp 2014-10-12].
  11. ↑ Biografia P. Bystrzyckiego dla przemyskiej młodzieży [online], przemysl.pl, 10 marca 2006 [dostęp 2014-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-15].
  12. ↑ Przemysław Bystrzycki, Płynie Rzeka, płynie--, wyd. 1, Poznań: Wydawn. Poznańskie, 1982, ISBN 83-210-0320-6, OCLC 10000561 [dostęp 2022-01-25].
  13. ↑ Przemysław Bystrzycki, Kamienne lwy, wyd. 1, Olsztyn: Pojezierze, 1983, ISBN 83-7002-145-X, OCLC 10690039 [dostęp 2022-01-25].
  14. ↑ Przemysław Bystrzycki, Znak cichociemnych, wyd. 1, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, ISBN 83-06-00893-6, OCLC 13223145 [dostęp 2022-01-25].
  15. ↑ Przemysław Bystrzycki, Wiatr Kuszmurunu : opowieść autobiograficzna, [Warszawa]: Książka i Wiedza, 1990, ISBN 83-05-12317-0, OCLC 28135860 [dostęp 2022-01-25].
  16. ↑ Przemysław Bystrzycki, Książę, wyd. 1, Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1992, ISBN 83-03-03516-9, OCLC 29269927 [dostęp 2022-01-25].
  17. ↑ Przemysław Bystrzycki, Szabasy z Brandstaetterem, Poznań 1995, ISBN 83-03-03684-X, OCLC 38137897 [dostęp 2022-01-25].
  18. ↑ Przemysław Bystrzycki, Nad Sanem, nad zielonookim 1923-1939, Poznań: Wydaw. Replika, 1997, ISBN 83-908396-5-2, OCLC 749384270 [dostęp 2022-01-25].
  19. ↑ Przemysław Bystrzycki, Oddanie broni, Warszawa: Bellona, 1999, ISBN 83-11-09033-5, OCLC 48374463 [dostęp 2022-01-25].
  20. ↑ Przemysław Bystrzycki, Jabłko Sodomy, Poznań: Księg. Świętego Wojciecha, 2003, ISBN 83-7015-643-6, OCLC 53045393 [dostęp 2022-01-25].
  21. ↑ Przemysław Bystrzycki, Nocny kajak, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005, ISBN 83-7177-326-9, OCLC 69298720 [dostęp 2022-01-25].
  22. ↑ Przemysław Bystrzycki, Echa Kandałakszy, Poznań: Wydawn. Poznańskie, 2009, ISBN 978-83-7177-761-5, OCLC 670278297 [dostęp 2022-01-25].
  23. ↑ * Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, str. 152-153
  24. ↑ Lista nazwisk osób odznaczonych Orderem VIRTUTI MILITARI. stankiewicze.com. [dostęp 2013-08-02]. (pol.).
  25. ↑ 2003. Przemysław Bystrzycki. poznan.pl. [dostęp 2014-10-12].
  26. ↑ Przemysław Bystrzycki. przemysl.pl. [dostęp 2014-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 października 2014)].

Bibliografia edytuj

  • Jan Szatsznajder, Cichociemni. Z Polski do Polski, Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW, 1985, ISBN 83-03-01001-8, str. 237–244.
  • Krzysztof Adam Tochman: Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niedpodległościowych 1939–1956. T. 11. Kraków: Barbara, 2005, s. 17-20. ISBN 83-921802-1-6.
  • Przemysław Bystrzycki [online], przemysl24.pl, 17 września 2005 [dostęp 2014-10-12].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przemysław_Bystrzycki&oldid=73476010”