Wikipedia

Raciąż (województwo kujawsko-pomorskie)

wieś w województwie kujawsko-pomorskim

Raciąż (niem. Reetz) – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie tucholskim, w gminie Tuchola.

Raciąż
wieś
Ilustracja
Kościół pw. Świętej Trójcy
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

tucholski

Gmina

Tuchola

Liczba ludności (III 2011)

1052[2]

Strefa numeracyjna

52

Kod pocztowy

89-502[3]

Tablice rejestracyjne

CTU

SIMC

0098826

Położenie na mapie gminy Tuchola
Mapa konturowa gminy Tuchola, po lewej znajduje się punkt z opisem „Raciąż”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Raciąż”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Raciąż”
Położenie na mapie powiatu tucholskiego
Mapa konturowa powiatu tucholskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Raciąż”
Ziemia53°39′52″N 17°47′15″E/53,664444 17,787500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieś jest siedzibą sołectwa Raciąż, w którego skład wchodzą również: Borki, Mrowiniec, Nadolna Karczma, Nadolnik, Raciąski Młyn, Raciąż-Piaski, Wybudowanie Raciąskie, Wysocki Młyn i Wysoka.

Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Raciąż. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bydgoskim.

Wieś jest położona na zachodnim krańcu Borów Tucholskich, otoczona trzema jeziorami: Raciąskim, Rudnica i Przylonek połączonym poprzez Raciąską Strugę z Brdą. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) zamieszkuje ją 1052 mieszkańców[2], jednak ta liczba szybko się zmienia gdyż wieś rozwija się bardzo dynamicznie. Mimo to jest to miejscowość zaciszna, leżąca z dala od głównych dróg i tras przelotowych.

Historia edytuj

 
Najstarszy zachowany dom w Raciążu, znajdujący się na ulicy Kasztelańskiej, zbudowany po 1851 roku[6]

W trakcie badań archeologicznych stwierdzono w Raciążu ślady osady z czasów kultury łużyckiej oraz z IX-X wieku. W połowie XIII wieku wybudowano w Raciążu drewniano-ziemny gród obronny, który znajdował się około 3,5 km na północny zachód od obecnej wsi, nad jeziorem Śpierewnik. Mieścił się w nim ośrodek kasztelański co oznacza, że miejscowość ta była centrum administracyjnym dla całego pobliskiego terytorium. Potwierdza ten fakt wzmianka z 1178 roku z dokumentu księcia pomorskiego Sambora I, który wymienił Raciąż obok innych grodów kasztelańskich w Świeciu i Wyszogrodzie. Pod grodem przebiegał szlak handlowy do Gdańska, co stworzyło dogodne warunki do stworzenia tu komory celnej i prawdopodobnie targu. Gród został spalony w 1256 roku, kiedy to Mściwoj II, syn księcia pomorskiego Świętopełka II, zdobył Nakło[7]. W odwet książęta Przemysł I wspólnie z księciem Kazimierzem I kujawskim wyprawili się na początku zimy 1255/1256 i najechali na ziemie podległe Świętopełkowi I, zdobywając gród w Raciążu. „Kronika Wielkopolska” poświadcza, że nacierający podpalili gród, a „Rocznik kapituły poznańskiej” podaje, że w ręce księcia Przemysła dostał się kasztelan Sokół, wojski i chorąży. Gród jednak niedługo potem odbudowano. Na terenie grodu znajdowała się murowana romańska wieża, w której prawdopodobnie więziony był w 1269 roku książę Mściwój II przez brata Warcisława II i stryja Sambora II[8].

Po książętach pomorskich Raciąż stał się własnością Piotra Święcy, razem z Bysławiem i Cekcynem oraz z grodem w Nowem. W 1313 roku Piotr Święca oddał Krzyżakom gród Nowe z okolicami. W latach 1325–1330 w ręce zakonu przeszła także Tuchola i okolice, przez którą przeprowadzono nowy szlak handlowy. W roku 1325 nadał Piotr Święca karczmę karczmarzowi z Raciąża – Wawrzyńcowi Walce. W 1349 roku nastąpiła lokacja wsi chłopskiej na prawie chełmińskim. W 1454 roku Raciąż przeszedł w ręce króla Polski, jako część starostwa tucholskiego.

Od 26 października 1906 r. do co najmniej 20 lutego 1907 r. (lub dłużej) w miejscowej szkole elementarnej trwał strajk dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Z uczestników strajku znane są nazwiska następujących dzieci: Kręccy, Stachurscy. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła ponad 460 (!) szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele[9].

W latach 1925–1939 wójtem w Raciążu był działacz społeczny i niepodległościowy Edmund Kręcki[10].

W Raciążu urodzili się: Kazimierz Kręcki i Jan Walenty Kręcki[10]

Rodzina Janta - Połczyńskich edytuj

Z Raciąża wywodzi się także rodzina Janta - Połczyńskich, której dwór jest obecnie wykorzystywany jako Dom Pomocy Społecznej Wysoka[11]. Najbardziej znanym przedstawicielem tejże rodziny jest Leon Janta - Połczyński,działacz niepodległościowy i minister rolnictwa, oraz jego żona Maria, która była matką chrzestną żaglowca „Dar Pomorza”[12]. Oprócz dworu Janta - Połczyńskich, w Raciążu znajduje się również mauzoleum, które powstało na przełomie XIX i XX wieku w stylu klasycystycznym.

  •  
    Mauzoleum po renowacji - front
  •  
    Widok na mauzoleum od strony ulicy
  •  
    Tablica pochowanych

Grodzisko Raciąż edytuj

Około 3,5 km na północny zachód od obecnej wsi, na półwyspie w południowej części jeziora Śpierewnik (Przysarcz), znajdują się ślady drewniano-ziemnego grodu obronnego z połowy XIII wieku[13], będącego dawniej siedzibą kasztelanii. W roku 2012 dokonano jego rekonstrukcji[14], w ramach której powstały tu drewniane pomosty umożliwiajce dostęp na teren półwyspu (w XIII wieku wyspy), punkt widokowy, brama wjazdowa, fragmenty palisady i obrysy domów[13].

  •  
    Rekonstrukcja bramy grodu
  •  
    Gród - widok z bramy
  •  
    Most drewniany
  •  
    Jedna z tablic informacyjnych - Dom IV
  •  
    Jedna z tablic informacyjnych - Cmentarzysko

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113662
  2. ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1053 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  6. ↑ Raciąż i okolice dla każdego, Jerzy Szwankowski 2021
  7. ↑ Wywołało to krótkotrwałą wojnę wielkopolską-pomorską zakończoną w połowie 1256 r. rezygnacją Świętopełka z Nakła, por. Gerard Labuda, Zwycięstwo ustroju wczesnofeudalnego na Pomorzu Wschodnim (1120-1310), w: Historia Pomorza, t. I, do roku 1466, Poznań 1972, s. 529
  8. ↑ M.Kowalczyk, Raciąż-średniowieczny gród i kasztelania, Łódź 1986, s.134
  9. ↑ L. Burzyńska-Wentland, Strajki szkolne w Prusach Zachodnich w latach 1906−1907, Gdańsk 2009, s. 97.
  10. ↑ a b Włodzimierz Jastrzębski, Dzieje Raciąża i miejscowości sołeckich, 2014.
  11. ↑ Dom Pomocy Społecznej Wysoka [online], www.dpswysoka.tuchola.pl [dostęp 2023-05-09].
  12. ↑ Roman Komierowski 1846-1924 [online], bohaterowiekrajny.krakow.pl [dostęp 2023-05-09].
  13. ↑ a b Grodzisko Raciąż
  14. ↑ Dariusz Jędrzejewski 15 rowerowych krain na aktywny urlop w Polsce, National Geographic, 2013, ISBN 978-83-7596-461-5

Bibliografia edytuj

  • M.Kowalczyk Raciąż – średniowieczny gród i kasztelania, Łódź 1986

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Raciąż_(województwo_kujawsko-pomorskie)&oldid=73020939”