Raróg górski

Raróg górski
	Falco biarmicus
	Temminck, 1825
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	sokołowe
Rodzina	sokołowate
Podrodzina	sokoły
Plemię	Falconini
Rodzaj	Falco
Gatunek	raróg górski
Synonimy
	Falco lanarius Linnaeus, 1758; Falco chiqueroides A. Smith, 1830; Falco feldeggii Schlegel, 1843; Falco tanypterus Schlegel, 1843; Falco Hierofalco erlangeri O. Kleinschmidt, 1901; Falco Hierofalco tschusii O. Kleinschmidt, 1907; Falco biarmicus orlandoi Trischitta, 1939;
	Falco lanarius Linnaeus, 1758; Falco chiqueroides A. Smith, 1830; Falco feldeggii Schlegel, 1843; Falco tanypterus Schlegel, 1843; Falco Hierofalco erlangeri O. Kleinschmidt, 1901; Falco Hierofalco tschusii O. Kleinschmidt, 1907; Falco biarmicus orlandoi Trischitta, 1939;
Podgatunki
	F. b. feldeggii Schlegel, 1843; F. b. erlangeri O. Kleinschmidt, 1901; F. b. tanypterus Schlegel, 1843; F. b. abyssinicus Neumann, 1904; F. b. biarmicus Temminck, 1825;
	F. b. feldeggii Schlegel, 1843; F. b. erlangeri O. Kleinschmidt, 1901; F. b. tanypterus Schlegel, 1843; F. b. abyssinicus Neumann, 1904; F. b. biarmicus Temminck, 1825;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; siedliska całoroczne zimowiska prawdopodobne siedliska całoroczne
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Raróg górski^[4] (Falco biarmicus) – gatunek ptaka z rodziny sokołowatych (Falconidae). Zamieszkuje Afrykę, południową Europę i Azję Zachodnią. Raz stwierdzony w Polsce. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie edytuj

Raróg górski występuje w południowej Europie, prawie całej Afryce i wyspowo w zachodniej Azji – w Arabii i Azji Mniejszej. To jedyny duży sokół, który zamieszkuje tak południowo położone części świata. Europejskie szczątkowe populacje ulokowane są w Chorwacji, południowych Włoszech (w tym na Sycylii) i Grecji (zachodnie i południowe Bałkany). W Europie Środkowej pojawia się sporadycznie, rzadko na terenach na północ od basenu Morza Śródziemnego.
Na wszystkich obszarach, gdzie żyje, jest uznawany za ptaka rzadkiego. Niektórymi z przyczyn takiego stanu jest rzadko spełniony wymóg dużego terytorium, a także działanie człowieka, który tępiąc tego drapieżnika przyczynia się do jego niskiej liczebności.

Jedyne stwierdzenie w Polsce miało miejsce w sierpniu 2015 roku w Chawłodnie w woj. wielkopolskim, kiedy to zaobserwowano osobnika młodocianego^[5]. Początkowo Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego zakwalifikowała to jako pojaw nienaturalny (kategoria E w klasyfikacji AERC)^[6]. W styczniu 2023 roku, po ponownym przeanalizowaniu przypadku, Komisja Faunistyczna przesunęła stwierdzenie do kategorii A (pojaw naturalny) i wciągnęła raroga górskiego na Listę awifauny krajowej^[7]^[8].

Systematyka edytuj

Wyróżnia się 5 podgatunków F. biarmicus^[9]^[10]:

F. b. feldeggii Schlegel, 1843 – Włochy do Turcji, Azerbejdżanu i północno-zachodniego Iranu
F. b. erlangeri O. Kleinschmidt, 1901 – północno-zachodnia Afryka
F. b. tanypterus Schlegel, 1843 – północno-wschodnia Afryka do Arabii, Izraela i Iraku
F. b. abyssinicus Neumann, 1904 – południowa Mauretania do Etiopii i Somalii, na południe po Kamerun i północną Kenię
F. b. biarmicus Temminck, 1825 – Demokratyczna Republika Konga do południowej Kenii i na południe do RPA

Charakterystyka edytuj

Głowa raroga górskiego w 1. roku życia

Ptak ten, w sokolnictwie nazywany lanerem, ma najsmuklejszą sylwetkę wśród dużych sokołów. Upierzenie barwy brązowej, czubek głowy (potylica i kark) rdzawy, ciemne pasy w pobliżu oczu i wąskie „wąsy” na policzku. Na wierchu (bardziej) i spodzie ciała mocno zaznaczają się prążki. Samica wyraźnie większa od samca. Młode osobniki są upierzone mniej kontrastowo, ubarwione są bardziej jednolicie i mają brunatny nalot. Na tyle głowy widać jasnobrązowe kreskowanie, na grzbiecie jednolicie ciemnobrązowe pióra, a na spodzie białe z podłużnymi plamkami. Z bliska niewyrośnięte młode raroga i raroga górskiego są możliwe do odróżnienia.
W porównaniu z sokołem wędrownym ma dłuższe ogon i skrzydła, które są bardziej równomiernie szerokie. W powietrzu macha nimi wolniej. Ma ciemniejszy wierzch niż nieco większy raróg zwyczajny – górski: niebieskoszary z ciemnymi prążkami, a zwyczajny: brunatny. W locie oba te spokrewnione gatunki są trudne do rozróżnienia, zwłaszcza na Bałkanach i innych regionach, gdzie współwystępują. Osiąga wielkość wrony.

Na potylicy i karku raroga górskiego widać rdzawy pasek, Południowa Afryka

Wymiary średnie edytuj

Długość ciała: 43–50 cm
Rozpiętość skrzydeł: samiec około 100 cm
samica 110–115 cm

Masa ciała edytuj

700–900 g

Biotop edytuj

Zamieszkuje różne typy biotopów – od nizinnych pustyń po górskie lasy. Odnotowywany był aż do 5000 m n.p.m.^[11]

Pożywienie edytuj

Poluje na ptaki wielkości gołębia, łapie je zarówno na ziemi, jak i w powietrzu. Często poluje w parach – jeden ptak wypłasza ofiarę, drugi ją chwyta. Na suchych terenach może też chwytać ssaki, gady i płazy.
Wśród typowej diety rarogów górskich znajdują się kawki, pustułeczki, kalandry, pustułki łapane w locie, a z ziemi szczury, młode króliki, jaszczurki i duże owady.

Okres lęgowy edytuj

Gniazdo edytuj

Para rarogów górskich pozostaje sobie wierna całe życie. Gnieździ się w górskich załomach skalnych, często także przejmuje nadrzewne gniazda po innych ptakach. Czasem na bezludnych pustkowiach zakłada gniazdo na ziemi.

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja edytuj

Składa 3–4 jaja. Przypominają zniesienie sokoła wędrownego, choć mają żółtawe plamkowanie, a nie czerwonobrązowe.

Wychowywanie młodych edytuj

W trakcie wychowywania potomstwa często oboje rodzice polują razem – na zmianę atakują wypłoszone ptaki. Nierzadko sukces łowiecki zależy od skuteczności ich współpracy.

Status edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje raroga górskiego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2001 roku szacowano, że liczebność światowej populacji mieści się w przedziale 100 001 – 1 000 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy^[3]^[11]. W 2021 roku organizacja BirdLife International szacowała, że europejska populacja (wraz z całą Turcją i krajami Kaukazu Południowego) liczy 840–1700 dorosłych osobników^[3]^[11]^[12].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

↑ Falco biarmicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g D. Lepage: Lanner Falcon Falco biarmicus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Falco biarmicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-02].
↑ wynik wyszukiwania: raróg górski. [w:] Clanga.com [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (pol.).
↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-10-28)].
↑ Aktualności. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-07)].
↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-05].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-02]. (ang.).
↑ Lanner Falcon (Falco biarmicus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Species factsheet: Falco biarmicus. BirdLife International, 2020. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
↑ BirdLifeB. International BirdLifeB., European Red List of Birds, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2021, s. 40, DOI: 10.2779/959320, ISBN 978-92-76-45974-3 (ang.).

Bibliografia edytuj

Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Species account: Lanner Falcon Falco biarmicus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).

[itis-1] Falco biarmicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g D. Lepage: Lanner Falcon Falco biarmicus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).

[iucn-3] Falco biarmicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-02].

[clanga-5] wynik wyszukiwania: raróg górski. [w:] Clanga.com [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (pol.).

[kfaneks-6] Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-10-28)].

[kfakt-7] Aktualności. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-07)].

[kflista-8] Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-05].

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-02]. (ang.).

[ibc-10] Lanner Falcon (Falco biarmicus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]. (ang.).

[birdlife-11] Species factsheet: Falco biarmicus. BirdLife International, 2020. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).

[birdlife2021-12] BirdLifeB. International BirdLifeB., European Red List of Birds, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2021, s. 40, DOI: 10.2779/959320, ISBN 978-92-76-45974-3 (ang.).

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]