Wikipedia

Rebelia Daniela Shaysa

Rebelia Daniela Shaysa – powstanie farmerów w stanie Massachusetts przeciwko władzom stanowym i federalnym, trwające w latach 1786–1787. Bunt był wywołany kryzysem gospodarczym oraz wysokimi podatkami nakładanymi przez legislaturę stanu, które prowadziły do zadłużenia wielu gospodarstw. Po kilku miesiącach rebelia została stłumiona przez wojska rządowe[1][2].

Rebelia Daniela Shaysa
Ilustracja
Obelisk upamiętniający ostatnią bitwę rebelii pod Sheffield
Czas

sierpień 1786 – luty 1787

Miejsce

Massachusetts

Terytorium

Stany Zjednoczone

Przyczyna

kryzys gospodarczy i niezadowolenie farmerów z restrykcyjnej polityki fiskalnej władz stanowych

Wynik

zwycięstwo sił rządowych

Strony konfliktu
Stany Zjednoczone rebelianci
Dowódcy
gubernator James Bowdoin Daniel Shays
Siły
? kilka tysięcy ludzi
brak współrzędnych

Przyczyny edytuj

Przyczyną niepokojów społecznych w Massachusetts było zadłużenie znacznej części farmerów (yeomen). Położenie ekonomiczne tej warstwy już przed wojną o niepodległość było trudne[3], a po odłączeniu od Wielkiej Brytanii znacznie się pogorszyło. Było to spowodowane faktem, że po wojnie brytyjscy kupcy zaprzestali udzielania kredytu swoim amerykańskim kontrahentom i zaczęli wymagać od nich natychmiastowych płatności w twardej walucie[4]. W rezultacie wzrosło zapotrzebowanie na kruszec w wewnętrznym obiegu gospodarczym Stanów Zjednoczonych[5]. Kupcy, którzy wcześniej przyjmowali od farmerów płatności w postaci plonów, po wojnie mogli przyjmować już tylko gotówkę[6]. Była to trudna sytuacja dla farmerów, którzy zazwyczaj mieli bardzo niewiele pieniędzy[7].

Co więcej, również państwo amerykańskie po wojnie było poważnie zadłużone. Aby zebrać pieniądze na spłatę długów wojennych, władze Massachusetts wdrożyły restrykcyjną politykę fiskalną, nakładając wysokie podatki, które miały być płacone jedynie gotówką[1][8]. Szczególnie ucierpieli na tym farmerzy z zachodniej części stanu[1]. Obciążenia podatkowe prowadziły do dalszego zadłużenia gospodarstw. Farmerzy, którzy nie mogli spłacić należności, tracili gospodarstwa na rzecz wierzycieli lub trafiali do więzienia za długi[9]. W niektórych hrabstwach sprawy sądowe o egzekucję długów dotyczyły nawet 1/3 dorosłych obywateli[10].

W obliczu trudności ekonomicznych farmerzy domagali się od władz stanu wprowadzenia papierowych pieniędzy i możliwości spłacania długów przez wymianę barterową. Od 1784 roku do legislatury stanowej w Bostonie wpływały liczne petycje z tymi postulatami, farmerzy organizowali również liczne zgromadzenia w stolicach hrabstw[11]. Możliwość wprowadzenia papierowych pieniędzy budziła natomiast opór większości kupców, którzy powoływali się na nienaruszalność umów[12]. W listopadzie 1785 i maju 1786 roku legislatura Massachusetts odrzuciła najważniejsze postulaty farmerów. Stało się to przyczyną kolejnych niepokojów, które przekształciły się w zbrojną rebelię[13].

Rebelia edytuj

Jesienią 1786 roku niezadowoleni farmerzy, wśród których było wielu weteranów wojny o niepodległość[14], zaczęli formować uzbrojone oddziały milicji[15]. Pod koniec września duża grupa rebeliantów pod dowództwem Daniela Shaysa zajęła sąd w Springfield i zmusiła sędziów do odroczenia sesji[2][16]. W następnych tygodniach buntownicy podjęli podobne działania w wielu innych miastach Massachusetts[16]. Ich celem było niedopuszczenie do dalszego przejmowania zadłużonych gospodarstw przez wierzycieli, dlatego zajmowali budynki sądów i nie wpuszczali do nich sędziów, by rozprawy o egzekucję długów nie mogły się odbywać. Była to praktyka zaczerpnięta z działań wcześniejszego ruchu Regulatorów, do którego odwoływali się farmerzy[15]. Podobnie jak Regulatorzy, farmerzy pod przywództwem Shaysa sprzeciwiali się silnej pozycji państwa, a legitymację swoich działań wywodzili z woli lokalnej społeczności[17].

Pod koniec października legislatura stanowa z inicjatywy Samuela Adamsa uchwaliła prawo o buntach (Riot Act), zakazujące gromadzenia się dużych grup uzbrojonych ludzi. Ustawa ta przewidywała surowe kary dla rebeliantów, łącznie z przepadkiem majątku. W listopadzie uchwalono kolejne prawo, które czasowo umożliwiało władzom aresztowanie podejrzanych bez nakazu sądu. Oprócz tego prawodawcy stanowi uchwalili jednak amnestię dla tych buntowników, którzy złożą przysięgę na wierność legalnej władzy[18].

Władze stanowe wysłały przeciwko buntownikom oficjalną milicję, jednak większość jej członków sympatyzowała z zadłużonymi farmerami. Wielu milicjantów wręcz przechodziło na stronę rebeliantów[15]. Początkowo nie dochodziło do poważniejszych starć zbrojnych. W styczniu 1787 roku buntownicy dowodzeni przez Shaysa zaatakowali arsenał w Springfield, ale atak został odparty. 4 lutego doszło do decydującej bitwy pod Petersham, w której rozbito siły powstańcze. Daniel Shays zbiegł do Vermontu, który był wówczas niepodległym państwem[2].

Skutki edytuj

Rebelia uświadomiła amerykańskim elitom politycznym konieczność zmian ustrojowych idących w kierunku zwiększenia siły państwa i wpłynęła na zwołanie Konwencji Konstytucyjnej w Filadelfii, w trakcie której uchwalono Konstytucję USA[2][19][20]. Powstanie miało także wpływ na dalsze decyzje legislatury stanu Massachusetts. W jego efekcie zmniejszono podatki i wprowadzono moratorium na ściąganie długów na terenie stanu[21][22].

Zajmujący ówcześnie stanowisko ambasadora we Francji Thomas Jefferson pozytywnie ocenił powstanie, pisząc w liście do Jamesa Madisona, że „niewielka rebelia od czasu do czasu jest dobrą rzeczą”. Pogląd Jeffersona na tę kwestię był odosobniony, pozostali znaczący politycy amerykańscy uznawali rebelię w Massachusetts za niepokojący sygnał[20].

Zobacz też edytuj

Wykaz literatury uzupełniającej: Rebelia Daniela Shaysa.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Cornell 2006 ↓, s. 31.
  2. ↑ a b c d Shays’s Rebellion, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-03-17] (ang.).
  3. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 1-2.
  4. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 19.
  5. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 19-29.
  6. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 19, 31.
  7. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 32.
  8. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 31-33.
  9. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 19-20, 33-35.
  10. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 29.
  11. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 37-41.
  12. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 44-45.
  13. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 53, 57.
  14. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 64-65.
  15. ↑ a b c Cornell 2006 ↓, s. 31-33.
  16. ↑ a b Szatmary 1980 ↓, s. 59.
  17. ↑ Cornell 2006 ↓, s. 34.
  18. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 83-84.
  19. ↑ Szatmary 1980 ↓, s. 120.
  20. ↑ a b Cornell 2006 ↓, s. 36.
  21. ↑ Robert Longley, Shays' Rebellion of 1786 [online], ThoughtCo [dostęp 2021-03-17] (ang.).
  22. ↑ Shays’ Rebellion [online], history.com [dostęp 2021-03-17] (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rebelia_Daniela_Shaysa&oldid=68448715”