Wikipedia

Regina Salomea Pilsztyn

Regina Salomea Pilsztynowa z domu Rusiecka, primo voto Halpirowa, inne formy nazwiska: Pichelstein, Makowska, (ur. 1718 koło Nowogródka, zm. po 1763) – polska lekarka-okulistka, podróżniczka i pamiętnikarka. Choć nie posiadała formalnego wykształcenia w zakresie medycyny bywa uważana za pierwszą polską lekarkę[1].

Regina Salomea Pilsztynowa
Data i miejsce urodzenia

1718
Nowogródek

Data śmierci

brak dokładnych danych, po 1763

Zawód, zajęcie

lekarka, pamiętnikarka, podróżniczka

Multimedia w Wikimedia Commons
Pierwsza strona rękopisu Salomei Pilsztyn

Życiorys edytuj

1718 do 1739 edytuj

Regina Salomea urodziła się w 1718 roku pod Nowogródkiem jako córka małżeństwa Rusieckich[2], prawdopodobnie nie była to rodzina szlachecka a mieszczańska[3]. Według niektórych badaczy (Barbara Grosfeld, Wojciech Kriegseisen) jej rodzice byli Żydami lub żydowskimi konwertytami[4]. W wieku 14 lat poślubiła Jakuba Halpira[5]. Halpir był luteraninem, lekarzem, specjalistą od chorób oczu[5]. Regina pomagała mężowi w prowadzeniu praktyki medycznej, uczyła się sporządzania różnych mikstur leczniczych[5].

W 1732 roku przeniosła się wraz z mężem do stolicy imperium osmańskiego - Stambułu[5]. Tam, w wieku 17 lat, pracowała jako lekarka[6]. Początkowo zastępowała męża podczas leczenia kobiet, później leczyła również mężczyzn, przede wszystkim urzędników na dworze sułtana[6]. Praca ta wiązała się z bardzo wysokim wynagrodzeniem[6]. W 1737 roku rozstała się z mężem[7][8]. Regina została sama w Stambule z córką - Konstancją[8]. Jakub Halpir zmarł krótko po rozstaniu z Reginą[7].

1739 do 1759 edytuj

Po rozstaniu z Jakubem Halpirem podróżowała po Imperium Osmańskim, praktykując medycynę[9]. Podczas podróży zatrzymała się w Sofii, która również była wówczas częścią Imperium Osmańskiego[9]. Tam nawiązała kontakt z lokalną arystokracją i otrzymała stanowisko lekarki w haremie miejscowego paszy[9].

Zarobione na praktyce lekarskiej pieniądze zainwestowała w handel ludźmi[9]. Wykupywała jeńców chrześcijan z tureckiej niewoli, a następnie dostarczała ich zamożnym rodzinom, które zwracały jej kwotę okupu i wypłacały wysoką prowizję[10]. W ten sposób weszła w posiadanie Józefa Fortunata von Pichelsteina (Pilsztyna) – austriackiego oficera[10]. Rodzina Pichelsteina nie chciała go wykupić, pozostał więc własnością Reginy[10].

Na początku 1739 roku powróciła do Polski, wykupiła dla Pichelsteina stanowisko chorążego na dworze Michała Kazimierza Radziwiłła, a następnie wzięła z nim ślub[11]. Dzięki temu zyskała status żony oficera i przebywała jako lekarka w Nieświeżu u hetmana Michała Radziwiłła. Podczas leczenia kładła nacisk na higienę i zdrowy sposób odżywiania[12]. Swoje prace badawcze, jak również korespondencję prowadziła w języku polskim.

Z Nieświeżu wyprawiła się do Petersburga na dwór carycy Anny[12]. Po powrocie z Rosji udała się do Karyntii i czas jakiś przebywała w Wiedniu[13]. W roku 1743 rozeszła się ze swym drugim mężem i związała się z młodszym od siebie mężczyzną, którego imienia i nazwiska nie podaje[7]. Praktykowała jako lekarka i prowadziła aptekę w Przemyślu, krótko mieszkała również na Wołyniu i w okolicach Kijowa[13].

1759 do 1763 edytuj

Wkrótce potem, zerwawszy z J. M. C. Z., w roku 1759 ponownie wyjechała do Stambułu, gdzie została nadworną lekarką haremu sułtana Imperium Osmańskiego Mustafy III[7]. Znała i posługiwała się potocznym językiem tureckim. W 1763 roku udała się w podróż powrotną do Polski, została jednak zatrzymana przez chana krymskiego, który przewiózł ją do Bakczysaraju, tam pracowała jako okulistka i była informatorką rosyjskiego konsula w Bachczysaraju Aleksandra Nikiforowa[14].

Jej losy po 1763 roku nie są znane, nie wiadomo kiedy i gdzie zmarła[14].

Ze swego pierwszego małżeństwa miała córkę Konstancję, z drugiego 2 synów: Franciszka Ksawerego i Stanisława Kostkę[13].

Twórczość edytuj

Pozostawiła po sobie pamiętniki, które pozostają głównym źródłem dotyczącym jej życia[15]. Pamiętniki uważane są za źródło wiarygodne[16]. Zostały spisane w 1760 roku, gdy autorka mieszkała w Stambule[17] i następnie złożone w Bibliotece Czartoryskich[18]. Po raz pierwszy opublikowano je w 1957 roku, redakcji rękopisu dokonał Roman Pollak[17].

  • Echo na świat podane procederu podróży i życia mego awantur... Pamiętnik w 7 rozdziałach (siódmy niedokończony) prozą, na końcu wierszowana Pieśń mojej kompozycji, powst. w Stambule 1760, wyd. (z modernizacją brzmienia i układu tekstu) R. Pollak i M. Pełczyński pt. "Proceder podróży i życia mego awantur", Kraków 1957, Pamiętniki i wspomnienia, seria I: Pamiętniki Polskie; autograf rękopisu: Biblioteka Czartoryskich nr 1482

Listy edytuj

  • Do Michała Radziwiłła Rybeńko, dat. ze Lwowa 30 września 1748, ogł. przy wyd. R. Pollak i M. Pełczyński pt. "Proceder podróży i życia mego awantur", Kraków 1957, Pamiętniki i wspomnienia, seria I: Pamiętniki Polskie

Przypisy edytuj

  1. ↑ Kuchowicz 1989 ↓, s. 298.
  2. ↑ Fedorowicz 2019 ↓, s. 191.
  3. ↑ Partyka 1998 ↓, s. 154.
  4. ↑ Kołodziejczyk 2014 ↓, s. 217.
  5. ↑ a b c d Fedorowicz 2019 ↓, s. 192.
  6. ↑ a b c Fedorowicz 2019 ↓, s. 197.
  7. ↑ a b c d Partyka 1998 ↓, s. 155.
  8. ↑ a b Fedorowicz 2019 ↓, s. 199.
  9. ↑ a b c d Fedorowicz 2019 ↓, s. 200.
  10. ↑ a b c Fedorowicz 2019 ↓, s. 201.
  11. ↑ Fedorowicz 2019 ↓, s. 203.
  12. ↑ a b Fedorowicz 2019 ↓, s. 204.
  13. ↑ a b c Grosfeld 1981 ↓.
  14. ↑ a b Kołodziejczyk 2014 ↓, s. 227.
  15. ↑ Zielińska 2016 ↓, s. 109.
  16. ↑ Kołodziejczyk 2014 ↓, s. 215.
  17. ↑ a b Maciejewska 1998 ↓, s. 141.
  18. ↑ Partyka 1998 ↓, s. 153.

Bibliografia edytuj

  • Echo na świat podane czyli procedvra podróży y życia mego awantur, na cześć y chwałę P. Bogu w Trójcy św. Jedynemu y Najświętszey Matce Chrystusa Pana mego y wszystkim Świętym — napisała Salomeja Regina de Pilsztynowa, Medycyny Doktorka i Okulistka w r. 1760 w Stambule, rękopis z Biblioteki Czartoryskich, opisany przez Ludwika Glatmana
  • Pierwsza lekarka polska - Regina Salomea Rusiecka. W: Zbigniew Kuchowicz: Żywoty niepospolitych kobiet polskiego baroku. Łódź: 1989, s. 298-319. ISBN 83-85030-13-1.
  • Melania Lipińska, Histoire des femmes médecins depuis l'antiquité jusqu'à nos jours
  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 107-108
  • Roman Krzywy: Pragnienie pamięci i "białogłowski koncept". Kilka uwag o świadomości warsztatowej pierwszych polskich pamiętnikarek (Anna Zbąska, Regina Salomea Pilsztynowa". W: Śląskie Studia Polonistyczne 2013: 2 (4), s. 119-140.
  • Andrzej Fedorowicz: Buntowniczki: niezwykłe Polki, które robiły, co chciały. Warszawa: 2019. ISBN 978-83-8169-102-4.
  • Katarzyna Zielińska. Polka w osiemnastowiecznym Stambule. Rzecz o Reginie Pilsztynowej i jej postrzeganiu Imperium Osmańskiego. „Turystyka Kulturowa”. 6 (listopad-grudzień), s. 108-120, 2016. 
  • Dariusz Kołodziejczyk: Na tropach Salomei Reginy Pilsztynowej: glosa do życiorysu. W: U. Kosińska, D. Dukwicz, A. Danilczyk: W cieniu wojen i rozbiorów. Studia z dziejów Rzeczypospolitej XVIII i początków XIX wieku. Warszawa: 2014, s. 215-229.
  • Dariusz Kołodziejczyk, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania: International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, Lejda, 2011
  • Barbara Grosfeld: Salomea Regina Pichelsteinowa. 1981. [dostęp 2019-12-30].
  • Iwona Maciejewska: Specyfika relacji pamiętnikarskiej Procederu podróży i życia mego awantur Reginy Salomei z Rusieckich Pilsztynowej. W: Krystyna Stasiewicz (red.): Pisarki polskie epok dawnych. Olsztyn: 1998. ISBN 83-87315-49-4.
  • Joanna Partyka: Kobieta oswaja męską przestrzeń: Polska lekarka w osiemnastowiecznym Stambule. W: Krystyna Stasiewicz (red.): Pisarki polskie epok dawnych. Olsztyn: 1998. ISBN 83-87315-49-4.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Regina_Salomea_Pilsztyn&oldid=71762264”