Richard Avenarius

Richard Heinrich Ludwig Avenarius (ur. 19 listopada 1843 w Paryżu, zm. 18 sierpnia 1896 w Zurychu) – niemiecki filozof, twórca radykalnie pozytywistycznego kierunku filozoficznego zwanego empiriokrytycyzmem lub „drugim pozytywizmem”.

Richard Avenarius

Życie i twórczość

Drugi syn niemieckiego wydawcy Eduarda Avenariusa i Cecile Wagner, najmłodszej siostry Richarda Wagnera, który był jego ojcem chrzestnym. Brat niemieckiego pisarza i poety Ferdinanda Avenariusa.

Od 1876 docent w uniwersytecie w Lipsku, od 1877 profesor filozofii w Zurychu. Jego pisma, szczególnie Kritik der reinen Erfahrung, są znane z wielkiej trudności.

Postulował filozofię naukową, która miała polegać na czystych opisach opartych na doświadczeniu, a wolnych od interpretujących koncepcji takich jak zarówno metafizyka, jak i materializm. – Należy opierać się na „czystym doświadczeniu”, odrzucając metafizyczne pojęcia takie jak: „absolut”, „jaźń”, także „atom”, „substancja”, „przyczyna”. Jego krytyka materialistycznych twierdzeń Karla Vogta znalazła oddźwięk w ostrej (choć rzadko dobrze ocenianej merytorycznie) krytyce, jakiej poglądy jego i całego empiriokrytycyzmu poddał Lenin w dziele Materializm a empiriokrytycyzm, gdzie głównym zarzutem jest zarzut idealizmu.

Także jego znane stwierdzenie, że rozróżnianie pomiędzy rzeczami istniejącymi na zewnątrz umysłu i obrazów w czyimś umyśle stanowi błąd „introjekcji” może przyczynić się do oskarżeń o idealizm. W istocie jednak jest to forma epistemologicznego monizmu, odrzucenie dualizmu percepcji i świata sprowadzonych do kategorii właśnie czystego doświadczenia, co – także poprzez wprowadzenie tzw. praw kojarzenia myślenia – przypomina filozofię Davida Hume’a. W duchu krytyki pojęć wychodzących poza doświadczenie naukę określa nie jako opis „czystego doświadczenia”, ale ekonomiczny opis faktów.

Wywarł znaczny wpływ na filozofię Ernsta Macha i Bera Borochova, a także Williama Jamesa.

Wybrane dzieła

Kritik der reinen Erfahrung (1889-1890), 2 tomy

zob. https://d-nb.info/gnd/116389311 – lista z Die Deutsche Bibliothek.

Przekłady na polski

• 1902: W sprawie filozofji naukowej,
• 1907: O przedmiocie psychologji,
• 1969: Ludzkie pojęcie świata,

Linki zewnętrzne

• Richard Avenarius, W sprawie filozofji naukowej w bibliotece Polona
• Avenarius, Richard (1843–96) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].