Rioni Rzymu

Rioni Rzymu (l. poj. rione) − tradycyjny podział administracyjny Rzymu, dotyczący części wewnątrz murów aureliańskich, z niewielkimi wyjątkami.

Rioni Rzymu wraz z przylegającymi dzielnicami (quartieri) i municypiami

Podział na rioni ulegał w ciągu wieków zmianom. Topograficznie dotyczy historycznego centrum miasta. W oznaczeniach na określenie poszczególnego rione używa się litery R. (z kropką) i liczby rzymskiej.

Antyczne regiones

Pierwszy podział Rzymu wprowadzono w VI wieku p.n.e. za Serwiusza Tuliusza. Tuliusz ustanowił 4 regiones (okręgi) we wnętrzu pomerium:

1. Suburana (Celius)
2. Esquilina (Eskwilin)
3. Collina (Kwirynał i Wiminał)
4. Palatina (Palatyn i Welia)

W podziale Tuliusza nie uwzględniono Kapitolu, najprawdopodobniej ze względu na jego charakter cytadeli obronnej, ani Awentynu, który znajdował się jeszcze poza pomerium.

W czasach cesarstwa, za Oktawiana Augusta, zmieniono podział administracyjny stolicy, adaptując go do nowej sytuacji. Rzym powiększył się. Nowe dzielnice znajdowały się już poza murami z czasów republiki. Wyznaczono 14 regiones. Poza Zatybrzem (łac. Transtiberim), wszystkie znajdowały się na lewym brzegu Tybru:

1. Porta Capena
2. Caelimontium
3. Isis et Serapis
4. Templum Pacis
5. Esquiliae
6. Alta Semita
7. Via Lata
8. Forum Romanum
9. Circus Flaminius
10. Palatium
11. Circus Maximus
12. Piscina Publica
13. Aventinus
14. Transtiberim

Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego i zmniejszeniu się znaczenia Rzymu jako centrum cywilizacyjnego, raptownie spadła liczba mieszkańców miasta. Skutkiem czego stało się zatracenie sensu dawnego podziału administracyjnego stolicy. Około XII w. zaczął się krystalizować nowy podział dwunastoczęściowy. Nie został on narzucony przez władze, ale ustanowiony został spontanicznie. Chociaż nie pokrywał się on z podziałem cesarskim, używano nadal określenia łacińskiego regio lub zitalianizowanego rione.

Rzymskie rioni

Granice okręgów − rioni − ustalone zostały w XIII wieku. Ich liczba wzrosła do 13, po przyłączeniu Zatybrza. Często zabudowa mieszkalna zgrupowana była w centrum danego rione, zaś obszar wokół domów pozostawał pusty, bądź pokrywały go ruiny i zarośla. Wraz z renesansem rozpoczęła się nowa epoka porządkowania i zmian w układzie urbanistycznym miasta. Opustoszałe tereny wewnątrz murów miejskich pokryły się zabudową mieszkalną, wytyczonymi traktami, placami i fontannami. Zaistniała potrzeba wytyczenia jednoznacznych granic dla każdego rione. W 1586 papież Sykstus V dodał czternastego rione w okolicach bazyliki św. Piotra − Borgo. Podział ten przetrwał do XIX wieku.

Podczas okupacji francuskiej w 1798, bazując na tradycyjnym podziale czternastoczęściowym, ustalono nowy dwunastoczęściowy (w nawiasach podano odpowiednik współczesny):

1. Terme (część obecnego Monti)
2. Suburra (część obecnego Monti)
3. Quirinale (Trevi)
4. Pincio (Colonna)
5. Marte (Campo Marzio)
6. Bruto (Ponte)
7. Pompeo (Regola i Parione)
8. Flaminio (Sant'Eustachio)
9. Pantheon (Pigna i Sant'Angelo)
10. Campidoglio (Campitelli i Ripa)
11. Gianicolo (Trastevere)
12. Vaticano (Borgo)

Po upadku republiki napoleońskiej w 1800 Rzym podzielono na 8 części, były to tzw. giustizie:

1. Monti
2. Trevi
3. Colonna i Campo Marzio
4. Ponte i Borgo
5. Parione i Regola
6. Sant'Eustachio i Pigna
7. Campitelli, Sant'Angelo i Ripa
8. Trastevere

Mniejsze rioni zostały przyłączone do większych. Po zmianach wprowadzonych przez Francuzów pozostał obowiązek umieszczania na tablicach ulicznych numeru odpowiedniego rione. Tym sposobem pierwszy raz w historii miasta nie było nieścisłości związanych z wyznaczaniem linii podziału między jednym rione a drugim.

Po zjednoczeniu Włoch

Rzym stał się stolicą zjednoczonych Włoch w 1861. Miasto znowu zyskało na znaczeniu. Zaczęła gwałtownie wzrastać liczba jego mieszkańców. Wznoszono nową zabudowę, zarówno we wnętrzu murów jak i poza ich linią. W 1874 odłączono z rione Monti Eskwilin. W ten sposób liczba okręgów wzrosła do 15. W XX w. powstały dzielnice quartieri poza murami miasta. W latach 20. XX wieku ustalona została liczba 22 rioni. Ostatnim wyodrębnionym rione było Prati. Rioni Prati i Borgo są jedynymi znajdującymi się poza linią murów aureliańskich.

Rioni

Znak	Nr	Nazwa	Populacja	Powierzchnia	Osób/km²	Gmina	Plan
	R. I	Monti	14381	1,6508 km²	8.711,53	Municipio I
	R. II	Trevi	3279	0,5503 km²	5.958,57	Municipio I
	R. III	Colonna	2703	0,2689 km²	10.052,06	Municipio I
	R. IV	Campo Marzio	7214	0,8817 km²	8.181,92	Municipio I
	R. V	Ponte	4535	0,3189 km²	14.220,76	Municipio I
	R. VI	Parione	3233	0,1938 km²	16.682,15	Municipio I
	R. VII	Regola	3974	0,3189 km²	12.461,59	Municipio I
	R. VIII	Sant’Eustachio	2450	0,1688 km²	14.514,22	Municipio I
	R. IX	Pigna	10490	0,2063 km²	50.848,28	Municipio I
	R. X	Campitelli	693	0,5990 km²	1.156,93	Municipio I
	R. XI	Sant’Angelo	1332	0,1376 km²	9.680,23	Municipio I
	R. XII	Ripa	2919	0,8485 km²	3.440,19	Municipio I
	R. XIII	Zatybrze (Trastevere)	18834	1,8008 km²	10.458,69	Municipio I
	R. XIV	Borgo	3499	0,4877 km²	7.174,49	Municipio I
	R. XV	Esquilino	22748	1,5807 km²	14.391,09	Municipio I
	R. XVI	Ludovisi	2038	0,3251 km²	6.268,84	Municipio I
	R. XVII	Sallustiano	2404	0,2614 km²	9.196,63	Municipio I
	R. XVIII	Castro Pretorio	6499	1,0374 km²	6.264,7	Municipio I, Municipio III
	R. XIX	Celio	3085	0,8254 km²	3.737,58	Municipio I
	R. XX	Testaccio	8530	0,6628 km²	12.869,64	Municipio I
	R. XXI	San Saba	3657	1,1068 km²	3.304,12	Municipio I
	R. XXII	Prati	17427	1,2743 km²	13.675,74	Municipio I
	Suma	22	145924	15,5059 km²	9410,87

Bibliografia

• Giuseppe Baracconi, I rioni di Roma, Rzym, Napoleone, 1980. ISBN 978-88-7124-071-8
• Luciano Zeppegno, I rioni di Roma, Rzym, Newton & Compton, 1996. ISBN 978-88-8183-261-3
• Giorgio Carpaneto, Mario Sanfilippo, La grande guida dei rioni di Roma. Storia, segreti, monumenti, tradizioni, leggende, curiosità, Rzym, Newton & Compton, 2000. ISBN 978-88-8289-388-0
• The Rioni. Rome's Historical Districts. andreapollett.com. [dostęp 2015-07-17]. (ang.).
• The „Rioni” of Rome. romeartlover.it. [dostęp 2015-07-17]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Portali di Roma: Rioni. portalidiroma.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-23)].
• Rioni di Roma