Rożnik

rodzaj roślin

Rożnik[4][5], złotnik, sylfium[5] (Silphium L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 12[6][7] lub 17[8] gatunków. Rośliny te występują we wschodniej części Ameryki Północnej[5][7], gdzie należą do składników prerii[9] i widnych lasów[10]. Niektóre gatunki zostały rozprzestrzenione jako rośliny ozdobne. Uprawiane są także w Polsce, przy czym rożnik przerosłolistny czasem przejściowo dziczeje[5].

Rożnik
Ilustracja
Rożnik strzępolistny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

rożnik

Nazwa systematyczna
Silphium Linnaeus
Sp. Pl. 919. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

S. asteriscus L.[3]

Rożnik całolistny

Rożnik strzępolistny zaliczany jest do „roślin kompasowych”, ponieważ odcinki jego liści ustawiają się równolegle do promieni południowego słońca w osi północ-południe[5][7]. Niektóre gatunki w obrębie pierwotnego zasięgu używane są jako lecznicze[7]. Ich organy podziemne, zwłaszcza kłącza, zawierają duże ilości inuliny[11]. Są to też cenione rośliny miododajne ze względu na dużą produkcję nektaru i późne kwitnienie. Nasiona są chętnie zjadane przez ptaki[10].

Naukowa nazwa rodzaju Silphion pochodzi z greki, gdzie w starożytności oznaczała niezidentyfikowaną współcześnie roślinę (→ sylfion) przedstawianą na monetach pochodzących z Cyrenajki[6].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Byliny osiągające od 0,2 do ponad 2,5 m wysokości (maksymalnie 3,5 m[12]), z podziemnym kłączem, korzeniem palowym lub tylko wiązką wrzecionowatych korzeni przybyszowych. Łodyga na przekroju okrągła lub czterokanciasta, zwykle prosto wzniesiona i rozgałęziona[6].
Liście
Skupione w rozecie przyziemnej, okółkowe, naprzeciwległe lub skrętoległe, czasem różne typy ulistnienia obecne na tych samych okazach. Ogonkowe lub siedzące, z blaszką z pojedynczą żyłką centralną lub z trzema, trójkątną, jajowatą, owalną do równowąskiej, u niektórych gatunków podzieloną pierzasto jedno- lub dwukrotnie. Całobrzegą lub ząbkowaną. Liście nagie lub owłosione[6], często szorstkie[12].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki, a te w złożone grona lub wiechy. Okrywy kwiatostanów dzwonkowate do półkolistych, o średnicy do 3 cm. Łuski okrywy trwałe, w dwóch-czterech rzędach, przy czym zewnętrzne są szersze i liściowate, a wewnętrzne mniejsze i cieńsze. Dno kwiatostanowe płaskie lub lekko wypukłe, pokryte plewinkami. Na skraju wyrastają słupkowe kwiaty języczkowe w jednym do czterech szeregów (w liczbie od 8 do kilkudziesięciu). Wewnątrz koszyczka rozwijają się pręcikowe kwiaty rurkowate. Korony kwiatów są żółte lub białe[6]. Koszyczki wraz z kwiatami języczkowymi mogą osiągać ok. 10 cm średnicy[5].
Owoce
Niełupki spłaszczone, czasem oskrzydlone, bez puchu kielichowego lub czasem z trwałym kielichem w postaci dwóch ości[6].

Systematyka

edytuj

Rodzaj z plemienia Heliantheae Cass. z podrodziny Asteroideae (Cass.) Lindley z rodziny astrowatych Asteraceae Dum.[7]

Wykaz gatunków w ujęciu według The Plant List[8][4]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-29] (ang.).
  3. a b Silphium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-29].
  4. a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 168. ISBN 978-83-925110-5-2.
  5. a b c d e f g Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 778. ISBN 83-214-1305-6.
  6. a b c d e f Jennifer A. Clevinger: Silphium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-29].
  7. a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 856, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. a b Silphium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-29].
  9. Zbigniew Podbielkowski: Fitogeografia części świata. Ameryka, Australia, Oceania, Antarktyda. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 91. ISBN 83-01-07601-1.
  10. a b c Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin. Tom II, K-Z. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 813. ISBN 978-83-7506-846-7.
  11. Kowalski R., Wierciński J.. Ocena niektórych gatunków Silphium jako surowców inulinowych. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio E, Agricultura”. 59, 1, s. 189-195, 2004. 
  12. a b Silphium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-11-29] (ang.).
  13. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168, ISBN 978-83-62975-45-7.