Rogoźno
Rogoźno (niem. Rogasen) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie obornickim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Rogoźno. Położone na Pojezierzu Wielkopolskim, nad rzeką Wełną i jeziorem Rogoźno.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
24 kwietnia 1280 | ||||
| Burmistrz |
wakat | ||||
| Powierzchnia |
11,24 km² | ||||
| Wysokość |
63 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 67 | ||||
| Kod pocztowy |
64-610 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
POB | ||||
Położenie na mapie gminy Rogoźno  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu obornickiego  | |||||
 52°44′57″N 16°59′59″E/52,749167 16,999722
| |||||
| TERC (TERYT) |
3016024 | ||||
| SIMC |
0967080 | ||||
Urząd miejski ul. Nowa 264-610 Rogoźno | |||||
| Strona internetowa | |||||
31 grudnia 2012 r. miasto miało 11 345 mieszkańców[2].
Miasta Stare Rogoźno i Nowe Rogoźno były miastami królewskimi Korony Królestwa Polskiego[3]. Rogoźno należące do starostwa rogozińskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[4]. W okresie II Rzeczypospolitej oraz w latach 1945–1975 miasto administracyjnie należało do województwa poznańskiego, a od 1975 do 1998 do województwa pilskiego.
Położenie edytuj
Rogoźno położone jest nad rzekami Wełną i Małą Wełną oraz nad jeziorem Rogoźno (długie 4750 m, szerokie 350 m, 136 ha, do 6 m głębokości), na wysokości ok. 63 m n.p.m., przy drodze krajowej nr 11 Katowice – Poznań – Piła – Koszalin – Kołobrzeg, 40 km na północ od Poznania i ok. 52 km na południe od Piły. W mieście bierze początek droga wojewódzka nr 241 Rogoźno – Tuchola. Przez Rogoźno przebiega linia kolejowa Poznań – Piła – Kołobrzeg ze stacją kolejową oraz nieczynna już linia Inowrocław – Krzyż Wlkp.
Według danych z 1 grudnia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 11,24 km²[5].
Ludność edytuj
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego stan z dnia 31 grudnia 2012 r. miasto Rogoźno liczyło 11 345 mieszkańców czyli gęstość zaludnienia na obszarze miasta wynosiła 1009 osób/km².
Struktura wiekowa ludności Rogoźna przedstawia się następująco – stan na 31 grudnia 2012 r.[6].
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 11 345 | 100 | 5790 | 51,04 | 5555 | 48,96 |
| Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 2331 | 20,55 | 1116 | 9,84 | 1215 | 10,71 |
| Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 7308 | 64,42 | 3484 | 30,71 | 3824 | 33,71 |
| Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 1706 | 15,04 | 1190 | 10,49 | 516 | 4,55 |
Obliczony na podstawie tych danych współczynnik feminizacji wskazuje, że na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety.
Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosi 55,2
Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców wynosi 1,8.
Saldo migracji wynosi -48
- Piramida wieku mieszkańców Rogoźna w 2014 roku[1].
Historia edytuj
Nazwa miasta pochodzi od rogoży, czyli ludowej nazwy pałki – rośliny szuwarowej. Najstarsze ślady grodziska wczesnośredniowiecznego pochodzą z VIII-IX wieku. Pierwsza wzmianka pisana z 1192 (Roguezno).
Początki kasztelanii rogozińskiej przypadają najpewniej na połowę XII wieku, a więc na okres powstania nowego grodu na lewym brzegu Wełny (u wyjścia Małej Wełny z Jeziora Rogozińskiego) udokumentowanego badaniami archeologicznymi. Pod koniec 1. połowy XIII wieku Rogoźno było siedzibą dobrze funkcjonującej kasztelanii, potwierdza to dokument z 1248 w którym wymieniony jest kasztelan Gniewomir – „Gneomir castelanus de Rogozna”. Kasztelania rogozińska posiadała charakter terytorialny. Graniczyła, rozpoczynając od północy, z kasztelaniami: ujską, żońską, gnieźnieńską, radzimską, obrzycką i czarnkowską. Dokładny przebieg jej granic, z uwagi na skąpe materiały źródłowe, jest jednak trudny do określenia.
Pomimo upadku znaczenia urzędu kasztelańskiego, rogozińscy kasztelanowie występowali aż do rozbiorów w XVIII wieku, choć stanowisko miało tu już jedynie charakter tytularny. Ostatnim kasztelanem rogozińskim był wspomniany w źródłach 22 stycznia 1787 Adam Jan Malczewski (zmarły w 1804). Kasztelanowie rogozińscy mieli prawo zasiadania w Senacie I Rzeczypospolitej, jako kasztelanowie mniejsi, zwani drążkowymi. W hierarchii senackiej plasowali się między innymi przed kasztelanami radomskimi, wieluńskimi, przemyskimi, chełmskimi, bydgoskimi czy warszawskimi.
Kasztelanowie rogozińscy:
| Imię i nazwisko kasztelana | Lata pełnienia urzędu | Uwagi |
|---|---|---|
| Gniewomir z rodu Samsonów-Watów | 1248-1251 | |
| Domaradzic ze Smogulca h. Grzymała | 1280-1297 | |
| Sławnik h. Pałuka | wymieniony w 1349 | |
| Chwał z Werkowa h. Pałuka | 1360-1363 | |
| Janusz Furman z Zaniemyśla h. Grzymała | 1392-1400 | |
| Jura z Chojnicy h. Przosna | 1401-1402 | |
| Jakusz, Jakub Przysiecki h. Grzymała | 1405-1421 | |
| Jakusz, Jakub z Rynarzewa h. Szreniawa | 1427-1431 | |
| Jan Oganka z Ułanowa h. Sulima | 1433-1447 | |
| Włodek, Wałach z Łagiewnik h. Sulima | 1448-1452 | |
| Piotr z Głęboczka h. Łodzia | wymieniony w 1453 | |
| Przecław Potulicki h. Grzymała | 1458-1485 | |
| Jan Starszy z Danaborza h. Pałuka (syn Włodka) | 1485-1517 |
_(cropped).jpg)
Dokument lokacyjny Kostrzyna z 1251 wspomina o grupie „gości” książęcych z Rogoźna, historycy wątpią jednak, by tworzyli oni zorganizowaną społeczność miejską. Przyjmuje się, że właściwa lokacja miasta w Rogoźnie nastąpiła dopiero w 1280 wraz z odpowiednim dokumentem wystawionym przez Przemysła II[8]. W przywileju tym wspomina się, że zasadźcami są Jan i Piotr Dedz, ówcześni właściciele miasta. Miasto lokowane było na prawie niemieckim, jakie obowiązywało też w Poznaniu. Przemysł II wybudował w Rogoźnie zamek modrzewiowy, o którym wspomina Jan Długosz w swej pracy pod tytułem „Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae”. Król Przemysł II często przebywał w Rogoźnie, o czym świadczą dokumenty z lat 1284 i 1286. Miejscowość jako miasto pod zlatynizowaną staropolską nazwą Rogoszna wymieniona jest w jednym z łacińskich dokumentów wydanym w Gnieźnie w 1278 roku sygnowanym przez Przemysła II[9]. Miasto na trwale weszło do historii Polski 8 lutego 1296, kiedy Przemysł zginął tu zamordowany w zasadzce (prawdopodobnie dokonanej z inicjatywy bądź z udziałem margrabiów brandenburskich). Przywileje nadane miastu przez Przemysła II zostały dwukrotnie potwierdzone przez innych władców. Po raz pierwszy już w roku 1296 potwierdził je dla rogozińskiego wójta Dobrogosta książę Władysław Łokietek. W 1427 roku prawa przyznane mieszkańcom Rogoźna zostały potwierdzone i w znaczny sposób poszerzone w dokumencie relokacyjnym wystawionym miastu przez króla Władysława Jagiełłę.
Z 1507 roku pochodzi pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Rogoźnie[10].
W 1750 roku starosta Jakub Szołdrski lokował Nowe Miasto Rogoźno. Przy tej okazji sprowadzono liczną grupę niemieckich sukienników. W XVIII wieku był to jeden z najznaczniejszych wielkopolskich ośrodków sukienniczych. W roku 1794 na mocy reskryptu króla pruskiego, formalnie połączono Nowe Miasto Rogoźno i Stare Miasto Rogoźno w jeden organizm miejski.
W okresie Księstwa Warszawskiego w trakcie odwrotu Wielkiej Armii miała miejsce bitwa w Rogoźnie (1813) 10 lutego 1813. Rosyjskie oddziały pod dowództwem Woroncowa zaatakował 4 Pułk Nadwiślański polskiej piechoty zmuszając go do cofania się w kierunku na Parkowo i Oborniki.
Mieszkańcy brali aktywny udział w powstaniu wielkopolskim 1918/1919. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zamordowali w pobliskich lasach rożnowickich ok. 12 tysięcy osób, m.in. pacjentów szpitala psychiatrycznego w podpoznańskich Owińskach i 100 jeńców angielskich[11].
Zabytki edytuj
.jpg)
- średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta z rynkiem (pl. Powstańców Wielkopolskich)
- Kościół pw. św. Wita, fundowany według tradycji przez Mieszka I i Dobrawę (wskazywałoby na to m.in. bardzo stare wezwanie), obecny gotycki z 1526 roku, wewnątrz cenna gotycka chrzcielnica z wkomponowanym medalionem rusko-bizantyjskim z XII wieku
- układ urbanistyczny Nowego Miasta z rynkiem (pl. Karola Marcinkowskiego) z XVIII wieku
- Muzeum Regionalne im. Wojciechy Dutkiewicz znajdujące się w dawnym Ratuszu (zabytkowy późnoklasycystyczny budynek zbudowany w latach 1826-1828, rozbudowany 1911-1913). Do najciekawszych zabytków eksponowanych w Muzeum należy znaleziony w okolicach dawnego grodu kasztelańskiego obosieczny miecz żelazny z XII wieku z napisem +INIOINI+ na obu stronach głowni
- kościół poewangelicki pw. Świętego Ducha z 1807 i znajdująca się przy nim drewniana dzwonnica z 1786
- Liceum Ogólnokształcące im. Przemysła II – jedna z najstarszych szkół średnich w Wielkopolsce, mieści się w budynku pochodzącym z 1869 roku, wewnątrz Szkolna Izba Tradycji, w której zgromadzono starodruki sięgające czasów pruskich, liczne dokumenty i fotografie, znajduje się tu także Biblioteka im. Marii i Józefa Sobolewskich zawierająca bezcenne wydawnictwa z końca XIX wieku i okresu II Rzeczypospolitej
- budynek sądu grodzkiego z 1905 roku, obecnie mieści się w nim Zespół Szkół Agrobiznesu im. Dezyderego Chłapowskiego (ul. Kościuszki 41), nr w rejestrze zabytków: 254/Wlkp/A z 17.10.2005r.
- budynek Zespołu Szkół im. Hipolita Cegielskiego – dawne Seminarium Nauczycielskie. Oddany do użytku w 1905 roku, mieści 115 izb i jest do dzisiaj największym budynkiem w mieście
- gród średniowieczny na Wójtostwie
- cmentarz katolicki
- cmentarz ewangelicki
- Stary cmentarz żydowski w Rogoźnie – został założony pod koniec XVI wieku. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz. Płyty nagrobne zostały wykorzystane do wybrukowania ulic wokół Nowego Rynku. Po wojnie pokryto te ulice asfaltem – bez wcześniejszego usunięcia macew. Na powierzchni 1,5 hektara nie zachował się żaden nagrobek. Zachowały się jedynie ruiny dawnego domu przedpogrzebowego. Nowy cmentarz żydowski został założony w XIX wieku. Podczas II wojny światowej również zdewastowany, a po wojnie zlikwidowany. Kilka zachowanych rozbitych macew znajduje się w Muzeum Regionalnym. Po rogozińskiej synagodze nie pozostało ani śladu[12]
Edukacja edytuj
Żłobki:
- Oddział Żłobkowy przy Pierwszym Polsko – Angielskim Niepublicznym Przedszkolu „Akademia Małych Odkrywców” w Rogoźnie
Przedszkola:
- Przedszkole nr 1 „Kubusia Puchatka” w Rogoźnie
- Przedszkole nr 2 w Rogoźnie
- Pierwsze Polsko-Angielskie Niepubliczne Przedszkole „Akademia Małych Odkrywców” w Rogoźnie
- Prywatne Przedszkole „Przemysław” w Rogoźnie
- Prywatne Przedszkole „Motylek” w Rogoźnie
Szkoły podstawowe:
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Olimpijczyków Polskich w Rogoźnie
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Powstańców Wielkopolskich 1918/19 w Rogoźnie
Gimnazja:
- Gimnazjum nr 1 im. Mazurka Dąbrowskiego w Rogoźnie
- Gimnazjum nr 2 w Zespole Szkół im. Hipolita Cegielskiego w Rogoźnie
- Gimnazjum Społeczne nr 3 przy Liceum Ogólnokształcącym w Rogoźnie
Szkoły ponadgimnazjalne:
- Liceum Ogólnokształcące im. Przemysła II w Rogoźnie
- Zespół Szkół Agrobiznesu im. Dezyderego Chłapowskiego w Rogoźnie
- Zespół Szkół im. Hipolita Cegielskiego w Rogoźnie
Współpraca krajowa i międzynarodowa edytuj
Miasta i gminy partnerskie:
Sport edytuj
- RKS Wełna Rogoźno - klub piłkarski założony w 1921 r., obecnie bez drużyny seniorów, szkolenie prowadzone jest w 5 grupach juniorskich
- Klub Żeglarski Kotwica
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
- zbór Rogoźno (Sala Królestwa ul. Konieczyńskich 31)[13][14]
Przypisy edytuj
- ↑ a b Rogoźno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Ludność w gminach według stanu w dniu 31.12.2011 bilans opracowany w oparciu o wyniki NSP 2011(Stan w dniu 31 XII 2011 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2012-08-13. ISSN 1734-6118.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 243.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Bank Danych Lokalnych – Rogoźno. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2011-02-19].
- ↑ Napoleon Orda, Album widoków historycznych Polski : poswięcony rodakom. Seria 5, Album widoków przedstawiających miejsca historyczne Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich, W Warszawie: lit. M. Fajansa, 1880.
- ↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.). Poznań: 2002, s. 97-98.
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 464.
- ↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.
- ↑ Lucyna Bełch, Mieczysław Brust, Jerzy Dąbrowski, Krzysztof Krowicki, Małgorzata Skwisz: Rogoźno i okolice. Studio Atut Wągrowiec, 1998, s. 44. ISBN 83-901464-2-8.
- ↑ Praca Zbiorowa pod redakcją Zbigniewa Borasa: Dzieje Rogoźna. Poznań: Wydawnictwo „LEGA”, 1993. ISBN 83-85811-01-X.
- ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09].
Linki zewnętrzne edytuj
- Strona internetowa miasta
- Rogoźno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 677.
- Historia miasta
- Rogoźno na portalu Fotopolska