Wikipedia

Słonecznica (roślina)

rodzaj roślin

Słonecznica (Heliosperma (Rchb.) Rchb.) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 10 gatunków diploidalnych (2n = 24) występujących w górach południowo-wschodniej i środkowej Europy[4]. Większość gatunków ma drobne zasięgi w górach Półwyspu Bałkańskiego. Dwa gatunki występują w Alpach[5]. Jedynie słonecznica wąskolistna H. pusillum jest szerzej rozprzestrzeniona[6], sięgając po Tatry na północy, Góry Kantabryjskie na zachodzie i Sycylię na południu[5]. Gatunek ten jest jedynym przedstawicielem rodzaju w Polsce (wymienianym zwykle pod nazwą H. quadridentatum)[7].

Słonecznica
Ilustracja
Słonecznica wąskolistna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

słonecznica

Nazwa systematyczna
Heliosperma (H. G. L. Reichenbach) H. G. L. Reichenbach
Deutsche Bot. Herbarienbuch (Nom.) 206. Jul 1841
Typ nomenklatoryczny

non designatus[3]

Synonimy
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Rośliny z tego rodzaju są roślinami wysokogórskimi (oreofitami)[5]. Bywają uprawiane, choć zwykle rzadko[6]. W Polsce spotykana bywa w uprawie słonecznica alpejska H. alpestre[7].

Morfologia edytuj

Pokrój
Niewysokie (do 30 cm wysokości[8]), kępiaste byliny, nasady pędów u niektórych gatunków drewniejące[5].
Liście
Naprzeciwległe, mięsiste lub cienkie, nagie lub owłosione, czasem ogruczolone[5].
Kwiaty
Osadzone na długich szypułkach, zebrane w luźne, szczytowe wierzchotki. Kielich od 3 do 10 mm długości[8]. Płatki białe lub zaróżowione, ząbkowane lub klapowane[5].
Owoce
Jajowate torebki o długości 5–8 mm, osadzone na karpoforze o długości od 1 do 5 mm[8]. Zawierają charakterystyczne dla rodzaju nasiona – wyróżniające się obecnością po stronie grzbietowej linii tworzonej przez długie wyrostki[6].

Systematyka i taksonomia edytuj

Rodzaj wyodrębniony i opisany został po raz pierwszy w 1840 roku pod nazwą Ixoca, a w 1841 roku pod nazwą Heliosperma. Starsza nazwa z powodów błędu we wskazaniu typu nomenklatorycznego oraz braku szerszej akceptacji uznawana jest za synonim[6]. W XIX wieku rodzaj był konsekwentnie wyróżniany jako odrębny. W 1924 zaproponowano jego włączenie do rodzaju lepnica Silene i w drugiej połowie XX wieku w niektórych publikacjach był on ujmowany w jego obrębie jako sect. Heliosperma (Rchb.) Ledeb[6]. Analizy filogenetyczne oparte na badaniach molekularnych potwierdziły wyraźną odrębność i monofiletyzm tego rodzaju w obrębie plemienia Sileneae[6]. Rodzaj wyewoluuował w środkowym lub późnym miocenie[9]. Najbliższymi krewnymi są rodzaje smółka Viscaria i Atocion, a nieco dalszymi petrokoptis Petrocoptis i Eudianthe, wraz z którymi tworzy klad siostrzany względem kladu obejmującego lepnicę Silene[9].

Rodzaj składa się z trzech wyraźnych kladów zwanych kompleksami gatunków H. alpestre, H. macranthum oraz H. pusillum[9]. Liczba gatunków wyróżnianych w jego obrębie jest różna w zależności od ujęcia – od trzech do 18[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony gatunek – słonecznica wąskolistna H. pusillum – bywał często określany nazwą Silene quadridentata lub Heliosperma quadridentatum (w zależności od ujęcia), jednak typifikacja tej nazwy wykazała, że odnosiła się ona do rosnącego w Alpach H. alpestre. Już w 1939 nazwa ta w efekcie została uznana za nomen ambiguum (nazwę wątpliwą). W 2009 nazwa ta została ostatecznie odrzucona[10], aczkolwiek jeszcze np. w 2020 użyta została w liście flory polskiej[7].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).
  3. ↑ Heliosperma (H. G. L. Reichenbach) H. G. L. Reichenbach. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-08-23].
  4. ↑ a b c Heliosperma (Rchb.) Rchb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-23].
  5. ↑ a b c d e f Marjan Niketić, Vladimir Stevanović. A new species of Heliosperma (Caryophyllaceae) from Serbia and Montenegro. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 154, 1, s. 55–63, 2007. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00643.x. 
  6. ↑ a b c d e f g Božo Frajman, Richard K. Rabeler. (1737) Proposal to conserve the name Heliosperma against Ixoca (Caryophyllaceae, Sileneae). „Taxon”. 55, 3, s. 807-808, 2006. 
  7. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 92, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c T.G. Tutin, V.H. Heywood, i in.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge University Press, 1964, s. 172-173.
  9. ↑ a b c Božo Frajman, Frida Eggens, Bengt Oxelman. Hybrid Origins and Homoploid Reticulate Evolution within Heliosperma (Sileneae, Caryophyllaceae)—A Multigene Phylogenetic Approach with Relative Dating. „Systematic Biology”. 58, 3, s. 328–345, 2009. DOI: 10.1093/sysbio/syp030. 
  10. ↑ R.K. Brummitt. Report of the Nomenclature Committee for Vascular Plants: 60. „Taxon”. 58, 1, s. 280–292, 2009. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Słonecznica_(roślina)&oldid=72328616”