Słonka (ptak)
Słonka[4] (Scolopax rusticola) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Przeważnie wędrowny; zamieszkuje Eurazję i wyspy we wschodniej części Atlantyku, zimą także północną Afrykę. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Scolopax rusticola[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
słonka | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska | |||
Systematyka edytuj
Nazwę zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego ustalił w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, którą uważa się za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał słonce nazwę Scolopax rusticola. Jako miejsce typowe wskazał Europę, co później zawężono do Szwecji[2][5][6].
Takson blisko spokrewniony ze słonką falistą (S. mira), niekiedy łączono je w jeden gatunek[6]. Nie wyróżnia się podgatunków[6][7].
Występowanie edytuj
Zamieszkuje strefę lasów Eurazji – Europę, Azję aż po Sachalin i Japonię na wschodzie, ponadto północne Indie, Kaukaz, a także Azory, Maderę, Wyspy Kanaryjskie. To ptak wędrowny w prawie całym zasięgu – przeloty odbywa od końca lutego do początku maja[8] oraz od września do listopada. Zimuje od basenu Morza Śródziemnego po Azję południową, południowo-wschodnią i wschodnią. Populacje z wysp na Oceanie Atlantyckim i niektórych obszarów w południowo-zachodniej Europie są osiadłe[3].
Słonkę można spotkać na całym niżowym obszarze Polski, również w niższych partiach gór. To nieliczny, miejscami średnio liczny ptak lęgowy. Niektóre ptaki zostają na zimę. Część z nich przylatuje na wiosnę tylko na parę dni, po czym odlatuje dalej na północ. Przeloty odbywają się przeważnie wieczorami i nocami. Migrują zwykle samotnie lub w niewielkich grupach (5–6 osobników)[8].
Charakterystyka edytuj
Cechy gatunku edytuj
Ptak leśny o krępej sylwetce i charakterystycznym kształcie głowy i dzioba – czaszka jest z przodu i z tyłu skrócona, tak, że duże oczy znajdują się w nietypowej pozycji (przesunięte do tyłu i wierzchu głowy), pozwalającej śledzić otoczenia, gdy jest przyciśnięta do ziemi. Zwiększa to też kąt widzenia. We wzorzystym upierzeniu ochronnym brak wyraźnego dymorfizmu, zarówno wiekowego jak i płciowego. Na czole popielata plama, ciemię i potylica ciemnobrązowe, z poprzecznymi, szarymi paskami. Boki głowy i szyi jasnobrązowe. Przez oko i na policzku ciemne smugi. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnobrązowymi i popielatymi cętkami. Na wierzchu głowy widać czarne poprzeczne paski. Spód ciała szaropłowy z poprzecznym, falistym, brązowym prążkowaniem. Ma szerokie skrzydła, na których widnieją szare pasy, podobnie jak i na wierzchu ciała. Dziób długi, prosty, mocny, cielisty z ciemnym, dobrze unerwionym i elastycznym końcem, ale krótszy od kszyka, a nogi krótkie.
Jej wielkość dorównuje prawie gołębiowi miejskiemu.
W razie niebezpieczeństwa słonka przyciska się do ziemi, czekając aż potencjalny wróg zareaguje. Dopiero gdy zagrożenie staje się bezpośrednie, wznosi się w powietrze i klucząc znika między gałęziami.
Wymiary średnie edytuj
- Długość ciała ok. 31–36 cm
- Rozpiętość skrzydeł ok. 55–60 cm
- Długość dzioba ok. 7–8 cm[9]
- Masa ciała ok. 145–440 g
Biotop edytuj
Zasiedla i lęgnie się na świetlistych podmokłych lub wilgotnych lasach mieszanych i liściastych z warstwą ziół i krzewów, również w borach z bogatym podszytem, bagnach, olsach, nad płytkimi strumieniami leśnymi i na podmokłych zagłębieniach terenu.
Okres lęgowy edytuj
- Toki
Wiosenne ciągi i toki samców mają miejsce na terenach z prześwitami w marcu i kwietniu. Samce w czasie spokojnych wieczorów przelatują nisko nad koronami drzew, porębami, skrajem lasu. Jednocześnie głosem starają się zwabić samicę, która ukrywa się w zaroślach na ziemi – to głuchy odgłos zwany chrapaniem kończący się wysokim gwizdem, tzw. psykaniem. Ma to wyznaczać terytorium osobnika. Jej odezwanie się daje przyzwolenie samcowi na zbliżenie. Opuszcza się wtedy na ziemię, stroszy pióra i rozkłada skrzydła oraz ogon, zbliżając do partnerki. Samiec po kopulacji prowadzi samotniczy tryb życia, aż do kolejnego okresu lęgowego. Jednak zachodzi u tego gatunku rzadko spotykane u ptaków zjawisko poliandrii. Samica bowiem przyjmuje zaloty również innych samców i daje im przyzwolenie do kopulacji. Dopiero potem siada na gnieździe.
- Gniazdo
To zagłębienie w ziemi, w gęstych zaroślach, pod zwisającymi gałęziami lub pod osłoną roślinności. Lęg wyścielony jest trawą i liśćmi.
- Jaja
W ciągu roku samica wyprowadza jeden, czasami dwa lęgi, składając od marca do lipca średnio 4 jaja (2–6)[10]. Kolor jaj jest zmienny od jasnobrunatnego do czerwonawożółtego, w celu zamaskowania pokryte są nieregularnymi plamami. Jaja mają gruszkowaty kształt, ich wymiary to 42–49 × 32–35 mm, natomiast masa wynosi około 26 gramów[9].
- Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są przez okres 20–24 dni przez samicę.
- Pisklęta
Opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu. Początkowo podążają za matką, która wyszukuje im pokarmu. Są jednak na tyle samodzielne, że parę dni później same żerują, ale w razie niebezpieczeństwa samica może je przenieść w dziobie, przytrzymując za ogon i nogi, gdy biegnie po ziemi, lub przyciskając nogami do piersi w locie. Zdolność do lotu pisklęta uzyskują po około 15–20 dniach, a samodzielne stają się po 35–42 dniach od wyklucia[10]. Samiec słonki nie bierze udziału ani w wysiadywaniu jaj, ani w wychowywaniu młodych.
Pożywienie edytuj
Dżdżownice, owady, ich larwy i inne bezkręgowce, a także nasiona roślin, głównie bylin łąkowych i leśnych, jagody i korzonki.
Długi dziób pozwala na łatwiejsze wyciąganie pokarmu z pulchnej gleby leśnej w trakcie sondowania. Wynika to z tego, że nawet jak zagłębi się ona w ziemi, może rozchylić koniec dzioba i schwytać zdobycz. Pozostała jego część jest zamknięta, więc nie nabiera ziemi.
Status edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje słonkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 10–26 milionów osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3][8].
W Polsce gatunek łowny od dnia 1 września do dnia 21 grudnia (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 roku[11]) z okresem ochronnym. Jest jednym z bardziej poszukiwanych gatunków przez myśliwych. Liczebność populacji lęgowej słonki w Polsce w latach 2013–2018 szacowano na 20–100 tysięcy par[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznana za gatunek najmniejszej troski (LC)[13]. Ptakom najbardziej zagraża utrata siedlisk przez osuszanie podmokłych terenów leśnych.
Filatelistyka edytuj
Poczta Polska wyemitowała 28 lutego 1970 r. znaczek pocztowy przedstawiający słonkę o nominale 1,15 zł, w serii Ptaki łowne. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Jerzy Desselberger. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[14]
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Scolopax rusticola, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e D. Lepage: Eurasian Woodcock Scolopax rusticola. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-03-10]. (ang.).
- ↑ a b c Scolopax rusticola, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Scolopacinae Rafinesque, 1815 - słonki (Wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-16].
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 146 (łac.).
- ↑ a b c Eurasian Woodcock (Scolopax rusticola). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-16]. (ang.).
- ↑ a b c Species factsheet: Scolopax rusticola. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-04-16]. (ang.).
- ↑ a b R. Łosiniecki, Słonka [online], lowiec.webd.pl [dostęp 2023-03-10].
- ↑ a b Sclopax rusticola (Słonka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 94–97. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Marek Jedziniak: Ptaki łowne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-07-21]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Sclopax rusticola (Słonka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 94–97. ISBN 83-86564-43-1.