Sadegh Hedajat

Sadegh Hedajat (صادق هدایت, inny zapis imienia: Sadeq, ur. 17 lutego 1903 w Teheranie, zm. 4 kwietnia 1951 w Paryżu) – perski prozaik, jeden z najważniejszych współczesnych pisarzy urodzonych w Iranie, uważany za odnowiciela tamtejszej literatury.

Sadegh Hedajat

‏صادق هدایت‎

Data i miejsce urodzenia	17 lutego 1903 Teheran
Data i miejsce śmierci	4 kwietnia 1951 Paryż
Dziedzina sztuki	literatura

Życiorys

Hedajat urodził się w arystokratycznej rodzinie. Uczęszczał do francuskiej szkoły średniej w Teheranie, a po jej ukończeniu (w 1925) wyjechał na studia do Francji oraz Belgii. Do ojczyzny wrócił po 4 latach.

W swojej twórczości udanie łączył wpływy nowoczesnej literatury zachodniej (Kafka, egzystencjalizm) z perską tradycją i mistyką – Hedajat był badaczem historii oraz folkloru Iranu, tłumaczył literaturę z języka pahlawijskiego.

Powieść Ślepa sowa (tyt. oryginału بوف کور) jest uznawana za szczytowe osiągnięcie w twórczości pisarza. Pierwszy nakład tej książki ukazał się w 1937 r. nie w Iranie, lecz w Indiach. Akcja tej niewielkiej, onirycznej książeczki rozgrywa się w nieokreślonym miejscu i czasie, wśród oparów opium. Bohater utworu próbuje uciec przed otaczającą go nieciekawą rzeczywistością i własnymi problemami w świat narkotyków, a nawet choroby psychicznej.

Hedajat występował przeciw irańskiemu porządkowi społecznemu, duchowieństwu i monarchii. W 1950 ponownie wyjechał do Paryża, gdzie rok później popełnił samobójstwo, odkręcając kurek z gazem w kuchni swojego mieszkania.

Pochowany został na cmentarzu Père-Lachaise.

Dzieła

• Literatura piękna
  • Zende be gur (Pochowany żywcem) – 1930
    zawiera opowiadania: Zende be-gur, Hadżdżi Morad, Asir-e faransawi, Dawud-e gużposzt, Madlin, Ataszparast, Abdżi chanum, Mordechorha; w drugim wydaniu (Teheran, 1952) dodane Ab-e zendegi
  • Saje-je Moqol (Cień Mongoła) – 1931
  • Se qatre chun (Trzy krople krwi) – 1932
    zawiera opowiadania: Se qatre chun, Gerdab, Dasz Akol, A'in-e szekaste, Talab-e amorzesh, Lale, Suratakha, Changal, Mardi ke nafsasz ra koszt, Mohallel, Godżaste Deż
  • Saje-je rouszan (Światłocień) – 1933
    zawiera opowiadania: S.G.L.L., Zani ke mardesz ra gom kard, Arusak-e poszt-e parde, Afarinegan, Szabha-je Waramin, Acharin labchand, Pedaran-e Adam
  • Alawije chanum (Pani Alawije)
    Waq Waq Sahab (Pan Piszczałka) – 1933
  • Buf-e kur (Ślepa sowa) – 1937
  • Sag-e welgard (Bezdomny pies) – 1942
    zawiera opowiadania: Sag-e welgard, Don Żuan-e karadżi, Bombast, Katia, Tacht-e Abunasr, Tadżalli, Tarikchane, Mihanparast
  • Welengari (Ploteczki)
    Ab-e zendegi (Woda życia) – 1944
    zawiera opowiadania: Morq-e ruh, Zir-e bute, Farhang-e Farhangestan, Dast bar qaza, Char-e Dadżdżal, Namak-e torki
  • Hadżi aqa (Pan Hadżi; na j. polski przełożone jako: Hadżii Agha) – 1945
  • Farda (Jutro) – 1946
  • Tup-e morwarid (Perłowa armata) – 1947
  • Dasz Akol

• Sztuki (1930–1946)
  • Parwin dochtar-e Sasan (Parwin, córka Sasana)
  • Mazijar
  • Afsane-je afarinesz (Baśń o stworzeniu świata)

• Opisy podróży
  • Esfahan nesf-e dżahan (Isfahan – [jak] pół świata)
  • Ru-je dżadde-je namnak (Na mokrej drodze); nieopublikowane, powstało 1935

• Badania, teksty krytyczne, różne
  • Rubajjat-e hakim Omar-e Chajjam (Rubajaty mędrca Omara Chajjama) – 1923
  • Ensan wa hejwan (Człowiek i zwierzę) – 1924
  • Marg (Śmierć) – 1927
  • Fawajed-e gijahhori (Zalety wegetarianizmu) – 1927
  • Hekajat-e ba natidże (Opowiastka z morałem) – 1932
  • Taraneha-je Chajjam (Pieśni Chajjama) – 1934
  • Czajkowski (Czajkowski) – 1940
  • Dar piramun-e Loqat-e fars-e Asadi (O słowniku języka perskiego Asadiego) – 1940
  • Sziwe-je nowin dar tahqiq-e adabi (Nowa metoda badań literackich) – 1940
  • Dastan-e Naz (Historia Naz) – 1941
  • Sziweha-je nowin dar sze'r-e parsi (Nowe nurty w poezji perskiej) – 1941
  • recenzja filmu Mulla Nasruoddin – 1944
  • krytyka perskiero przekładu Rewizora Gogola – 1944
  • Czand nokte dar bare-je Wis-o Ramin (Parę uwag na temat [poematu] Wis i Ramin) – 1945
  • Pajam-e Kafka (Przesłanie Kafki) – 1948
  • Al-be`thatu-eslamija ell'al-belad'l Afrandżija (Misja muzułmańska krajach europejskich); b.d.

• Przekłady
  • Przemiana Franza Kafki; wspólnie z Hasanem Qaemianem – 1950
  • Agrest(?) – środkowe opowiadanie z trylogii Antona Czechowa "Mała trylogia" – 1931
  • Przekłady z języka pahlawijskiego:
    • Karname Ardashir-e-Papakan (Księga czynów Ardaszira [syna] Papakana) – 1943
    • Godżaste Abalisz – 1940
    • Amadan-e shah Bahram-e Wardżawand (Powrót szacha Bahrama Wardżawanda) – 1945
    • Zand wa Homan Jasn (Zand i Human Jasna) – 1944

Przekłady na język polski

W języku polskim dostępne są powieść Ślepa sowa oraz kilkanaście opowiadań Hedajata.

Ślepa sowa w przekładzie wybitnej iranistki, dr Barbary Majewskiej, opublikowana została dwukrotnie: w 1978 „Literaturze na Świecie” nr 10(90) oraz w 1979 jako samodzielna pozycja książkowa nakładem wydawnictwa PIW.

Opowiadania ukazywały się na przestrzeni lat 1960–1999 na łamach kwartalnika "Przegląd Orientalistyczny" w latach 1960–1999 w przekładzie polskich iranistów:

• Alicji Kostek: "Dasz Akol" (tyt. oryginału داش اکل); "O kobiecie, co zgubiła męża" (tyt. oryginału زنی که مردش را گم کرد); "Stłuczone lusterko" (tyt. oryginału آئینه شکسته); "Trzy krople krwi" (tyt. oryginału سه قطره خون)
• Ewy Chwiłkowskiej: "Bezdomny pies" (tyt. oryginału سگ ولگرد)
• Zofii Józefowicz (Zofia Józefowicz-Czabak): "Abdżi Chanum" (tyt. oryginału آبجی خانم); "Garbaty Dawud" (tyt. oryginału داود گوژپشت); "Hadżi Morad" (tyt. oryginału حاجی مراد); "Jutro" (tyt. oryginału فردا)
• Franciszka Machalskiego: "Lale" (tyt. oryginału لاله)
• Barbary Majewskiej: "Hadżii Agha" cz. I. (tyt. oryginału حاجی آقا); "Pan Piszczałka" (tyt. oryginału وق وق صحاب) napisany wspólnie z Mas'udem Farzadem (مسعود فرزاد)
• Ivonny Nowickiej: "Pętla" (tyt. oryginału: بنبست); (jako Iwona Nowicka) "Przeklęte zamczysko" (tyt. oryginału گجسته دژ)
• Wojciecha Skalmowskiego (we współpracy z Jędrzejem Hamankiewiczem): "Baśń o stworzeniu świata" (tyt. oryginału افسانه آفرینش).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona o Sadequ Hedajacie (ang.)
• Persian Language & Literature — Sadeq Hedayat