Sarajewo
Sarajewo (serb.-chorw. Sarajevo, Сарајево IPA: [sǎrajɛʋɔ], tur. Saraybosna) – stolica Bośni i Hercegowiny zamieszkana przez 275 tys. osób (2013)[1]. Założone w 1462 r. przez Turków Osmańskich. W 1914 r. miejsce zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Odbyły się tu Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1984. Silnie zniszczone w rezultacie działań wojennych 1992-1995. Sarajewo sąsiaduje od wschodu z Sarajewem Wschodnim (ok. 60 tys. mieszkańców), formalną stolicą Republiki Serbskiej.
 Panorama Sarajewa, Ratusz w Sarajewie, Baščaršija, Ferhadija džamija, Katedra Serca Jezusowego, Sobór Narodzenia Matki Bożej | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Część składowa | |||||
| Kanton | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
141,5 km² | ||||
| Wysokość |
500–900 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2013) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
(+387) 33 | ||||
| Kod pocztowy |
71000 | ||||
Położenie na mapie Bośni i Hercegowiny  | |||||
 43°51′N 18°22′E/43,850000 18,366667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Geografia edytuj
Sarajewo leży w centralnym punkcie Bośni i Hercegowiny. Zajmuje powierzchnię 142 km². Przepływa przez nie rzeka Miljacka. W pobliżu dzielnicy Ilidża znajduje się malownicze źródło rzeki Bośnia (Vrelo Bosne). Miasto położone jest na wysokości 500 m n.p.m., w kotlinie pomiędzy pięcioma górami pasma Alp Dynarskich: Bjelašnica (2067 m), Igman (1502 m), Jahorina (1913 m), Trebević (1627 m), Treskavica (2088 m). Duża część miasta położona jest na stromych stokach, co wpływa na zabudowę i układ ulic. W okolicznych górach (Bjelašnica, Igman, Jahorina) czynne są ośrodki narciarskie.
Historia edytuj
Okolice dzisiejszego Sarajewa zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. W Butmirze, obecnie przedmieściu Sarajewa, w latach 1893–1896 odsłonięto ślady osad z okresu neolitycznego sprzed ok. 4500 lat. Tereny te były również zamieszkane w czasach rzymskich (rzymska osada na terenie dzielnicy Ilidża).
W średniowieczu w miejscu dzisiejszego Sarajewa istniała osada Vrhbosna. Nowożytne Sarajewo założone zostało w 1462 r. i znacznie rozbudowane przez pierwszego osmańskiego władcę Bośni Isa-beg Isakovicia. W okresie panowania tureckiego Sarajewo było centrum administracyjno-politycznym Bośni osmańskiej. W 1697 r., po spaleniu miasta przez wojska austriackie, stolicę przeniesiono do Travnika.
W 1878 r. Bośnia została zajęta przez Austro-Węgry. Pod rządami austriackimi Sarajewo zmodernizowano i znacznie rozbudowano.
28 czerwca 1914 r. w Sarajewie serbski nacjonalista, Gavrilo Princip, dokonał zamachu na austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Ferdynanda. Wydarzenie to było bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.
Jesienią 1918 r. mjr Artur Ganczarski (legionista) utworzył w Sarajewie Legion Polski w sile 600 żołnierzy i 63 oficerów, który przyprowadził do Polski, do Krakowa w dniu 25 listopada 1918 r. Legion ten traktuje się jako część składową Armii Hallera.
Po I wojnie światowej, w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców miasto było stolicą prowincji – Drińskiej banowiny.
Po II wojnie światowej Sarajewo zostało stolicą republiki Bośni i Hercegowiny. Rozwinęło się w ważne centrum handlowo-przemysłowe. Szczyt rozkwitu przypadł na lata osiemdziesiąte. W 1984 r. w Sarajewie odbyły się zimowe igrzyska olimpijskie.
Podczas wojny w Bośni, po rozpadzie Jugosławii, miasto było oblegane przez Bośniackich Serbów. Oblężenie rozpoczęło się 6 kwietnia 1992 r. i trwało do końca października 1995. Podczas oblężenia miasto było cały czas ostrzeliwane z otaczających gór, odcięte od dostaw wody i prądu, a żywność dostarczano nieregularnie. Zginęło ponad 10 500 osób, praktycznie wszystkie budynki zostały zniszczone lub uszkodzone. O walkach i związanych z nimi tragicznych dla mieszkańców skutkach opowiadają m.in. film dokumentalny Miss Sarajevo (1995), dramat wojenny Aleja snajperów (1997) i dramat społeczny Grbavica (2005). Powstały także piosenki „Miss Sarajevo”, opowiadająca o tragedii w tym mieście, autorstwa U2 i Luciano Pavarottiego oraz „Bosnia” zespołu The Cranberries. W latach 90. także w polskiej muzyce można było odnaleźć akcenty związane z sytuacją Sarajewa: punkowy zespół „Łysina Lenina” nagrał piosenkę o wspomnianych wydarzeniach pt. „Sarajewo”, a także zespół Balkan Electrique, piosenkę pt. „Sarajevo (Dimitrica II)”.
Od zakończenia wojny i zawarcia w listopadzie 1995 r. układu z Dayton, Sarajewo jest odbudowywane, głównie przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Ślady wojny są jednak cały czas wyraźne, a tereny położone bezpośrednio wokół miasta są wciąż zaminowane.
Demografia edytuj
Grupy etniczne edytuj
Ponad 80% populacji Sarajewa stanowią Boszniacy, pozostałe 20% to głównie Serbowie oraz Chorwaci[2].
Religia edytuj
W mieście znajduje się kilkanaście meczetów, trzy kościoły katolickie, trzy cerkwie oraz trzy synagogi z których tylko jedna jest aktywna[3].
Szkolnictwo edytuj
W 1537 roku powstała w Sarajewie Biblioteka Gazi Husrev-bega, która obecnie należy do Uniwersytetu w Sarajewie[4]. Gdy Bośnię i Hercegowinę przejęli Austriacy w 1888 roku otwarto Muzeum Narodowe, a w 1890 roku katolickie seminarium. W 1892 roku otwarto prawosławne seminarium. W 1940 roku w Sarajewie otwarto Wydział Rolniczo-Leśny, a następnie w 1944 roku Wydział Lekarski, który wznowił działalność po zakończeniu II wojny światowej. W 1946 roku otwarto Wydział Prawa i Wyższą Szkołę Pedagogiczną oraz Instytut Biologii. W 1948 roku wznowił działalność Wydziału Rolniczo–Leśny, a w 1949 roku otwarto Wydział Techniki (Tehnički fakultet). W 1949 roku Zgromadzenie Ludowej Republiki Bośni i Hercegowiny uchwaliło ustawę o Uniwersytecie. Rozpoczął on działalność 2 grudnia 1949 roku. W 1950 roku powstały wydziały Filozoficzny oraz Weterynarii. Obecnie (2022) w skład Uniwersytetu wchodzi 19 wydziałów[5], 3 akademie (Sztuk Pięknych[6], Akademija scenskih umjetnosti (Teatralna)[7] i Muzyczna[8]), 4 kolegia w Sarajewie i 2 wydziały w Zenicy[5]. Studentom Uniwersytetu służy Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka Bośni i Hercegowiny[9].
Sarajewo Wschodnie edytuj
W odpowiedzi na postanowienia układu z Dayton, który miasto Sarajewo przydzielił Federacji Bośni i Hercegowiny, podsarajewskie miejscowości znajdujące się na terenie Republiki Serbskiej zostały połączone w jeden rozległy organizm administracyjny pod nazwą Sarajewo Wschodnie (pierwotnie Sarajewo Serbskie). Niezależnie od wewnętrznego podziału Sarajewa Wschodniego na 6 gmin (opštine), fragment silniej zurbanizowanej części miasta jest również określany przez Serbów jako „Sarajewo”, i pod tą nazwą pełni funkcję symbolicznej stolicy Republiki Serbskiej[10].
Ludzie związani z Sarajewem edytuj
Zabytki i atrakcje turystyczne edytuj
- Ratusz w Sarajewie – Zabytkowa siedziba władz miejskich Sarajewa
- kościół św. Antoniego Padewskiego
- Synagoga w Sarajewie
- Most Łaciński – Most na rzece Miljacka
- Brusa Bezistan – Kryty bazar
- Meczet Cesarski – Jedna z pierwszych muzułmańskich świątyń w Bośni i Hercegowinie
- Meczet Ali Paszy
- Sobór Narodzenia Matki Bożej w Sarajewie – Katedra prawosławna należąca do Serbskiego Kościoła Prawosławnego
- Instytut Bośniacki – muzeum, galeria, biblioteka i ośrodek kultury
- Muzeum Dzieciństwa Czasu Wojny[11].
Miasta partnerskie edytuj
Miasta partnerskie Sarajewa[12]:
Ankara, Turcja (1994)
Baku, Azerbejdżan (1972)
Barcelona, Hiszpania (1996)
Budapeszt, Węgry (1995)- Bursa, Turcja (1979)
Calgary, Kanada (1986)
Collegno, Włochy (1994)
Coventry, Wielka Brytania (1957)
Dayton, Stany Zjednoczone (1999)
Doha, Katar (19.02.2018)- Ferrara, Włochy (1978)
Friedrichshafen, Niemcy (1972)
Innsbruck, Austria (1980)- Stambuł, Turcja (1997)
Kuwejt, Kuwejt (1998)- Madryt, Hiszpania (2007)
- Magdeburg, Niemcy (1972)
- Neapol, Włochy (1976)
- Prato, Włochy (1995)
Pula, Chorwacja (2012)
Serre Chevalier, Francja (1995)
Skopje, Macedonia Północna (14.11.2017)
Sztokholm, Szwecja (1997)
Teheran, Iran (31.10.2016)
Tiencin, Chiny (1981)
Tilimsan, Algieria (1964)
Tirana, Albania (1996)
Trypolis, Libia (1976)- Wenecja, Włochy (1994)
- Wolfsburg, Niemcy (1985)
Przypisy edytuj
- ↑ Census Results Highlight Impact of Bosnian War [online], balkaninsight.com [dostęp 2023-07-29] (ang.).
- ↑ Sarajevo Population 2024 [online], worldpopulationreview.com [dostęp 2024-01-23].
- ↑ Rattibha [online], en.rattibha.com [dostęp 2024-01-23].
- ↑ Gazi Husrev-begova biblioteka [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ a b Historija [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Akademija likovnih umjetnosti [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Akademija scenskih umjetnosti [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Muzička akademija [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ NUB BiH [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ W praktyce stolicą Republiki Serbskiej jest Banja Luka.
- ↑ Jutarnji list – JASMINKO HALILOVIĆ Upravo je izabran na Forbesovu listu “30 ispod 30”, listu koja okuplja najutjecajnije ljude na svijetu mlađe od trideset godina [online], www.jutarnji.hr, 28 stycznia 2018 [dostęp 2022-05-31] (chorw.).
- ↑ Gradovi pobratimi: Spisak | Sarajevo.ba [online], www.sarajevo.ba [dostęp 2021-07-29] (bośn.).