Simon Gronowski

Simon Gronowski (ur. 12 października 1931 w Uccle, dzielnicy Brukseli) – belgijski doktor prawa, adwokat i pianista jazzowy pochodzenia polskiego. Prezes Związku Deportowanych Żydów Belgijskich, córek i synów deportacji. Świadek Zagłady młodszego pokolenia, przeżył deportację, uciekając z konwoju nr 20 dnia 19 kwietnia 1943 r., który wiózł go do Auschwitz. Do czasu wyzwolenia Belgii 4 września 1944 r. był ukrywany przez członków belgijskiego ruchu oporu.

Simon Gronowski

Bambi

Simon Gronowski 8 maja 2022 roku w Forcie Breendonk podczas obchodów rocznicy zakończenia wojny
Data i miejsce urodzenia	12 października 1931 Uccle, Region Stołeczny Brukseli
Zawód, zajęcie	adwokat, pianista jazzowy
Narodowość	belgijska
Tytuł naukowy	Doktor nauk prawnych
Alma Mater	Université Libre de Bruxelles
Rodzice	Chana (Anna) Kaplan, Léon Gronowski

Biografia

Leon Gronowski, ojciec Simona, urodził się w Radziejowie 19 kwietnia 1898. Po zakończeniu I wojny światowej, w której walczył, opuścił już niepodległą Polskę. Po krótkim pobycie w Niemczech, pod koniec 1921 roku udało mu się nocą przekroczyć granicę belgijską. Przez pewien czas był praktykantem w fabryce galanterii skórzanej w Schaerbeek, ale po utracie pracy przeniósł się do kopalni węgla kamiennego w gminie Binche. Ciężkie warunki pracy skłoniły go do rezygnacji po zaledwie 4 miesiącach, po czym wyjechał do Liège, gdzie przez jakiś czas sprzedawał skóry na targowiskach.

W tym czasie Leon korespondował z Chaną (Anną) Kaplan, którą poznał podczas I wojny na Litwie. 12 sierpnia 1923 roku w Gdańsku wzięli ślub kościelny, a ślub cywilny zawarli 17 maja 1924 w Grivegnée, dzielnicy Liège. 24 września 1924 roku urodziła się ich córka Ita.

W 1929 r. rodzina przeniosła się do Etterbeek (dzielnicy Brukseli), gdzie otworzyli sklep z galanterią skórzaną o nazwie Chez Sally. Simon urodził się 12 października 1931. Jeszcze przed wybuchem wojny dołączył do belgijskiego ruchu skautowego (drużyna 145.), gdzie nadano mu przydomek (totem) „Bambi”.

Podczas II wojny światowej

W maju 1940 r. armia niemiecka zaatakowała Belgię, która została zajęta w całości już po 18 dniach walk. Już podczas pierwszych dni okupacji Niemcy nakazują Żydom rejestrację w urzędach gmin. W maju 1941 r. na sklepie rodziny Gronowskich pojawił się szyld: Firma Żydowska. Całe wyposażenie sklepu i domu, nawet meble, zostało skonfiskowane. W czerwcu 1942 r. na Żydów zostaje nałożony obowiązek noszenia żółtej gwiazdy Dawida na ubraniach. Rodzina postanawia się ukryć i znajduje schronienie w Woluwé u rodziny Poilvache. Siedem miesięcy później zostali zadenuncjowani i aresztowani przez Gestapo 17 marca 1943 r. Podczas aresztowania Léona Gronowskiego nie było w domu - przebywał w szpitalu. Chanie udało się przekonać Niemców, że była wdową, dzięki czemu nie rozpoczęli oni poszukiwań Leona.

Chana, Ita i Simon zostali przewiezieni do siedziby Gestapo przy Avenue Louise, gdzie spędzili noc. Następnie przeniesiono ich do SS-Sammellager w Mechelen(znanego przed wojną jako Caserne Dossin, koszary im. Generała Dossina). Tamże Simon otrzymuje numer rejestracyjny, który musi nosić na szyi: XX-1234, co oznacza, że będzie 1234. Żydem na liście dwudziestego konwoju do Auschwitz. Jego matka zostaje deportowana tym samym konwojem. Ita z kolei otrzymuje numer B-274 i jest częścią innego konwoju: XXIIB.

19 kwietnia 1943 r. Simon i jego matka zostają deportowani. Pociąg opuszcza Mechelen i wyrusza do Auschwitz. Dziesięć kilometrów dalej, w Boortmeerbeek, trzech bojowników ruchu oporu, Youra Livchitz, Robert Maistriau i Jean Franklemon, zatrzymało pociąg, aby uwolnić jak najwięcej deportowanych .

Kiedy matka Simona budzi go, drzwi wagonu były już otwarte, choć pociąg jeszcze się nie zatrzymał. Robert Maistriau kazał pasażerom wagonu wysiąść i uciekać. Chana również mówi swojemu synowi, żeby uciekał. Simon wyskoczył z pociągu i ruszył biegiem do pobliskiego lasu, gdy wokół pociągu wciąż trwała strzelanina partyzantów z eskortą konwoju. Simonowi udało się uciec do pobliskiej wsi. Przypadkiem trafia na miejscowego strażnika gminnego (garde-champêtre), który z kolei zabiera go do żandarma Jean'a Aerts'a. Ten ostatni i jego żona, nie wiedząc nic o jego sytuacji jako żydowskiego uciekiniera, mimo to postanawiają mu pomóc i zabrać go do Brukseli, gdzie Simon odnajduje swojego ojca. Wspierani przez belgijski podziemny Komitet Obrony Żydów, ukrywają się u osobnych rodzin i widzą się tylko trzy razy w ciągu 17 miesięcy. Utrzymują jednak kontakt listownie, korespondując również z Itą, wciąż przetrzymywaną w Koszarach Dossina w Mechelen. 19 września 1943 r. Ita wsiada do konwoju XXIIB („B”, ponieważ znajdują się w nim „belgijscy” Żydzi), który zabiera ją do Auschwitz. 4 września 1944 r. większość Belgii została już wyzwolona, a Simon i jego ojciec wychodzą z ukrycia i odnajdują się nawzajem.

Przez jakiś czas oczekują na powrót Chany i Ity, jednak na próżno: obie zostały zamordowane w komorach gazowych zaraz po przybyciu do Auschwitz. Léon umiera ze smutku 9 lipca 1945.

Po wojnie

Leon Gronowski poprosił swojego szwagra, aby zaopiekował się Simonem, gdyby coś mu się stało. Po śmierci ojca Simon został zapisany do szkoły z internatem, Athénée Royal de Tournai. W 1946 roku został przyjęty do domu przez rodzinę Brycmanów, przyjaciół Léona i Chany. Szymon mieszkał tam do 1948 roku. W wieku szesnastu lat uzyskał pozwolenie na zamieszkanie na strychu ich domu w Etterbeek. Naukę w klasie łacińsko-greckiej przerwał, aby przystąpić do egzaminów Jury central (komisji, która przeprowadzała egzaminy pozwalające na uzyskanie dyplomu ukończenia szkoły średniej dla uczniów, którzy z powodu wojny nie mogli jej ukończyć w normalny sposób), które zdał.

Podobnie jak wielu innych deportowanych i bojowników ruchu oporu, po doświadczeniu barbarzyństwa Holokaustu, postanowił studiować prawo. W 1949 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Université Libre de Bruxelles, gdzie w 1954 r. uzyskał stopień doktora. Wtedy to podjął pracę jako adwokat w brukselskiej palestrze.

W 1963 roku ożenił się z Marie-Claire Huybrechs z belgijskiej rodziny katolickiej. Mają dwoje dzieci i wielu wnuków. Podobnie jak wielu innych ocalałych z Holokaustu, Simon długo nie dzielił się z nikim swoimi przeżyciami, jednak historyk Maxime Steinberg i prawnik Foulek Ringelheim przekonali go, aby pozwolił im napisać książkę o jego historii. Od tamtej pory Simon Gronowski nigdy nie odmawia opowiadania o Zagładzie, zwłaszcza najmłodszym, w szkołach podstawowych. Kilkukrotnie towarzyszy młodym ludziom udającym się do Auschwitz, realizując w ten sposób - jak sam twierdzi - swój "obowiązek ostrzegania młodzieży przed pogardą, nienawiścią i wykluczeniem".

Jazzowy samouk

Simon Gronowski jest również muzycznym samoukiem. W wywiadzie dla magazynu France Musique powiedział:

"Jazz był dla mnie po wojnie bardzo ważnym czynnikiem równowagi i integracji, kiedy zostałem sam".

W grudniu 2013 r. w innym wywiadzie wspomniał, że jednym z jego marzeń byłoby grać jazz z Woodym Allenem. Kilka tygodni później otrzymał zaproszenie od reżysera na jam session, które odbyło się w Carlyle Hotel w Nowym Jorku 14 marca 2014 r. Później opisał to wydarzenie jako "jeden z najpiękniejszych dni mojego życia" i "coś w rodzaju cudu".

Podczas kwarantanny z powodu COVID-19 w 2020 roku, Szymon Gronowski przy otwartym oknie improwizował jazzowe solówki na fortepianie. W tym samym roku, po tym jak opowiedział dziennikarzowi New York Timesa o swoim podziwie dla amerykańskiej grupy Tuba Skinny, zespół ten zaprosił go do wspólnej gry za pośrednictwem platformy Zoom.

Dzieła

• Simon Gronowski, l'Enfant du XXe convoi, wyd. Luc Pire, 2002, 192 s.
• Simon Gronowski, Koen Tinel, David Van Reybrouck . Ni victime, ni coupable. Enfin libérés. Wyd. Renaissance du Livre, 2013
• Simon Gronowski, Cécile Bertrand, Peigny; Simon, le petit évadé: l'enfant du 20e convoi. Wyd. Renaissance du Livre, 2005

Odwołania w kulturze

Opera Push Howarda Moody'ego, której premiera odbyła się w 2016 roku, przedstawia historię życia Simona Gronowskiego. Po raz pierwszy wystawiono ją w Théâtre de la Monnaie w Brukseli w 2019 roku.

Bibliografia

• Marion Schreiber, Rebelles silencieux, wyd. Lannoo, 2000, 316 s.
• Simon Gronowski, Enfant du XXe convoi, wyd. Luc Pire, 2002, 192 s.
• Maxime Steinberg, Laurence Schram, Transport XX Malines-Auschwitz, Żydowskie Muzeum Deportacji i Ruchu Oporu, 2008, 63 s.ISBN 978-90-5487-477-5

Linki zewnętrzne

• La vie extraordinaire de Simon Gronowski, musicien et rescapé de l’Holocauste France Musique 3 lutego 2021 r. (w języku francuskim).
• Opera Push Howarda Moody'ego.