Skałoskakun piarżyskowy
Skałoskakun piarżyskowy[4] (Zyzomys palatalis) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), występujący wyłącznie w północnej części Australii[3][5].
| Zyzomys palatalis[1] | |
| Kitchener, 1989[2] | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
skałoskakun piarżyskowy |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
Taksonomia edytuj
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1989 roku australijski zoolog Darrell J. Kitchener nadając mu nazwę Zyzomys palatalis[2]. Holotyp pochodził ze terenu rancza Wollogorang Station (17°12′00″S 137°41′00″E/-17,200000 137,683333), w Echo Gorge, na wysokości 180 m, w Terytorium Północnym, w Australii[5].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[6].
Etymologia nazw łacińskich edytuj
- Zyzomys: etymologia niejasna, Thomas nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej; być może od łac. zyzza „zygzak”; gr. μυς mus, μυος muos „mysz”[7].
- palatalis: łac. palatum „podniebienie”[8].
Nazewnictwo zwyczajowe edytuj
W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę skałoskakun piarżyskowy[4]. W Australii zwierzę nosi angielską nazwę Carpentarian rock-rat, oraz aborygeńską nazwę Aywalirroomoo[9].
Zasięg występowania edytuj
Skałoskakun piarżyskowy jest australijskim endemitem. Występuje w regionie Zatoki Karpentaria na Terytorium Północnym, przy granicy z Queenslandem (nie stwierdzono go w tym stanie). Jest znany jedynie z pięciu wąwozów w piaskowcowych wzgórzach, nie wiadomo, jak duży obszar zamieszkiwał w przeszłości[5][3].
Morfologia edytuj
Jest to niewielki gryzoń o sługości ciała (bez ogona) 90–150 mm, długości ogona 100–152 mm, długości ucha 17–20 mm, długości tylnej stopy 26–30 mm; osiąga masę ciała 65–160 g[10]. Podobnie jak inne skałoskakuny jest krępej budowy, z charakterystycznie wysklepionym pyszczkiem, zaokrąglonymi uszami i wypukłymi oczami. Wierzch ciała jest szarobrązowy, spód jest biały. Ogon gryzonia jest gruby, ku końcowi zwężający się i gęściej pokryty futrem. Zwierzę odkłada w ogonie tłuszcz; ogon także łatwo odrywa się w przypadku ataku drapieżnika, umożliwiając skałoskakunowi ucieczkę[9].
Tryb życia edytuj
Skałoskakun piarżyskowy zamieszkuje las monsunowy, porastający skaliste zbocza wąwozów; trzyma się piargów[5][9]. Skałoskakun piarżyskowy prowadzi naziemny, nocny tryb życia, w ciągu dnia kryjąc się w szczelinach skalnych i jaskiniach. Jest spotykany przeważnie w promieniu 100 m od stałych źródeł wody. Jego pożywieniem w 84% są owoce i nasiona dwuliściennych. Obecność tych gryzoni można rozpoznać po charakterystycznie obgryzionych orzechach. Areał osobniczy samców i samic jest jednakowy, około 1,1 hektara. Nocą zwierzę może przewędrować do 2 km, czasem wychodząc na sawannę, lecz nie dalej niż na 80 m od skraju lasu deszczowego[9].
Rozmnażanie się tego gatunku stwierdzono w różnych miesiącach roku. Samice, które dożyją drugiego roku życia, mogą rodzić do czterech razy w roku, w miocie rodzi się tylko od 1 do 3 młodych[9].
Populacja i zagrożenia edytuj
Skałoskakun piarżyskowy ma bardzo ograniczony zasięg występowania, który nie jest objęty ochroną. Niektóre badania wskazywały na wzrost jego liczebności, ale nie jest to pewne; ocenia się, że obecnie żyje mniej niż 1000 dorosłych osobników. Za najważniejsze zagrożenie uznawane jest niewłaściwe obchodzenie się z ogniem, co prowadzi do występowania pożarów i degradacji środowiska kluczowego dla tych zwierząt. Zwierzęta hodowlane mogą także wpływać na jakość dostępnego środowiska, chociaż wypasane na tych terenach bydło w małym stopniu korzysta ze skalistych siedlisk skałoskakunów. Na gryzonie te prawdopodobnie polują zdziczałe koty[3][9][11].
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody obecnie uznaje skałoskakuna piarżyskowego za gatunek krytycznie zagrożony (ang. Critically Endangered – CR)[3]. Dla ochrony tego zwierzęcia potrzebne jest monitorowanie populacji i kontrola nad zagrożeniem pożarowym[3]. Podjęte próby introdukcji tych zwierząt do Parku Narodowego Limmen zakończyły się niepowodzeniem[3][9][11].
Przypisy edytuj
- ↑ Zyzomys palatalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Kitchener 1989 ↓, s. 361.
- ↑ a b c d e f g J. Woinarski & A.A. Burbidge, Zyzomys palatalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-1.RLTS.T23327A22457211.en [dostęp 2022-07-27] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 283. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Zyzomys palatilis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 506. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ J.A. Long & M. Archer: Prehistoric Mammals of Australia and New Guinea: One Hundred Million Years of Evolution. UNSW Press, 2002, s. 198. ISBN 978-0-86840-435-6.
- ↑ Kitchener 1989 ↓, s. 365.
- ↑ a b c d e f g Department of the Environment: Zyzomys palatalis – Carpentarian Rock-rat, Aywalirroomoo. [w:] Species Profile and Threats Database [on-line]. Australian Government, 2018. [dostęp 2018-04-23]. (ang.).
- ↑ Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 735. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
- ↑ a b Australian endangered species: Carpentarian Rock-rat. The Conversation, 2013-09-26. [dostęp 2018-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-02)].
Bibliografia edytuj
- D.J. Kitchener. Taxonomic apraisal of Zyzomys (Rodentia, Muridae) with descriptions of two new species from the Northern Territory, Australia. „Records of the Western Australian Museum”. 14, s. 331–373, 1989. (ang.).