Solec nad Wisłą

miasto w województwie mazowieckim

Solec nad Wisłą (do 1969 Solec[5]) – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie lipskim. Leży u ujścia rzeczki Krępianki do Wisły.

Solec nad Wisłą
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek i Ratusz w Solcu nad Wisłą
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

lipski

Gmina

Solec nad Wisłą

Prawa miejskie

1370–1870, 1916–1919, 2021

Burmistrz

Marek Szymczyk

Powierzchnia

20,91 km²

Populacja (2021[1])
• liczba ludności
• gęstość


939
46[2][3] os./km²

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

27-320[4]

Tablice rejestracyjne

WLI

Położenie na mapie gminy Solec nad Wisłą
Mapa konturowa gminy Solec nad Wisłą, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Solec nad Wisłą”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Solec nad Wisłą”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko dolnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Solec nad Wisłą”
Położenie na mapie powiatu lipskiego
Mapa konturowa powiatu lipskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Solec nad Wisłą”
Ziemia51°08′02″N 21°45′47″E/51,133889 21,763056
TERC (TERYT)

1409064

SIMC

0637921

Urząd miejski
Rynek 1
27-320 Solec nad Wisłą
Strona internetowa
BIP

Siedziba gminy Solec nad Wisłą[6][7] oraz rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[8].

Pod względem historycznym Solec nad Wisłą leży w Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej, w ramach której kulturowo stanowi część ziemi radomskiej[9]. Uzyskał lokację miejską ok. 1370[10]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[11], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[12]. Prawa miejskie utracił 13 stycznia 1870[13], przywrócone przejściowo przez okupanta podczas I wojny światowej (1916–1919). Miejscowość odzyskała status miasta z dniem 1 stycznia 2021[14].

W latach 1867–1870 siedziba gminy Solec[15], a 1870–1954 siedziba dwóch gmin: Solec i Dziurków[13]. 1954–1973 siedziba gromady Solec[16], a od 1973 obecnej gminy Solec nad Wisłą[17]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.

Integralne części miejscowości edytuj

Wieś miała integralne części miejscowości:

  • Podole, położone w północnej części miejscowości, w pobliżu rzeki Krępianki,
  • Podemłynie – południową część Solca, której nazwa pochodzi od starego młyna na rzece Krępiance (obecnie w ruinie),
  • Kazimierówka, przysiółek wsi położony przy lesie ok. 3 km na zachód od Solca.

Po nadaniu Solcowi nad Wisłą statusu miasta, zmienił się automatycznie typ integralnych części miejscowości na część miasta.

Integralne części miasta Solec nad Wisłą[6][7][18]
SIMC Nazwa Rodzaj
0637950 Kazimierówka część miasta
0637938 Podemłynie część miasta
0637944 Podole część miasta

Toponimia edytuj

Według pierwszych (wczesnośredniowiecznych) zapisów, nazwa miejscowości brzmiała Solca. Pochodzenie nazwy łączone jest z handlem solą. W okresie panowania dynastii Piastów stosowano nazwę Solec, później za Jagiellonów dodano drugi człon nazwy (Solec Sandomierski lub Solec Radomski). Na pocz. XIX w. powrócono do nazwy Solec, a następnie dla odróżnienia od innych miejscowości związanych z handlem solą (np. Solec Kujawski) przyjęto nazwę Solec nad Wisłą[19].

Historia edytuj

Po raz pierwszy Solec został wymieniony w 1136 roku w Bulli gnieźnieńskiej jako gród należący do arcybiskupa gnieźnieńskiego[20]. W XII w. Solec przeszedł we własność zakonu bożogrobców, od których został w 1325 roku wykupiony przez Władysława Łokietka. Około 1347 roku Kazimierz Wielki ulokował tu miasto na prawie magdeburskim. W okresie jego panowania wybudowano tu m.in. zamek obronny oraz przebudowano kościół parafialny. W XV i XVI wieku Solec otrzymał przywileje w zakresie handlu solą i organizacji jarmarków. Przywileje te zostały potwierdzone za panowania Zygmunta Starego. W 1574 roku miało tu miejsce okazowanie szlachty województw: sandomierskiego i lubelskiego, podczas którego powołano sądy apelacyjne ostatniej instancji, które stały się potem wzorem dla utworzonego trybunału koronnego[21]. W latach 1615–1627 Krzysztof Zbaraski mocno rozbudował Solec, przebudowując m.in. zamek w rezydencję w stylu renesansowo-barokowym, budując klasztor i przebudowując kościół parafialny. 30 lat później, podczas potopu szwedzkiego Solec uległ prawie całkowitemu zniszczeniu (z 246 domów zostało 6 na obrzeżach miasta, prawie całkowicie zniszczono zamek). W XVIII wieku nastąpiła powolna odbudowa Solca, w tym zamku i kościołów. W 1866 roku utworzono szkołę średnią (po pożarze pierwotnej budowli w latach 1886–1888 wybudowano obecny gmach). W 1869 roku Solec stracił prawa miejskie. Latem 1939 roku zbudowano tu most saperski, zniszczony w czasie kampanii wrześniowej. Podczas II wojny światowej w budynku szkoły średniej znajdował się obóz Baudienstu. Koniec okupacji niemieckiej Solca nastąpił w styczniu 1945 roku[19].

Podczas okupacji hitlerowskiej, 6 grudnia 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 800 Żydów. We wrześniu 1942 roku zostali wywiezieni do getta w Tarłowie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[22].

Kwestia herbu edytuj

 
Nieoficjalny herb Solca nad Wisłą

W 2021 roku okazało się, że funkcjonujący dotąd w przestrzeni publicznej herb jest oficjalnie niezatwierdzony, a także historycznie niepoprawny. Herb z wizerunkiem Kazimierza Wielkiego został trzykrotnie kategorycznie odrzucany przez Komisję Heraldyczną przy MSWiA (w latach 2009, 2014, 2016), która wskazała, że herb Solca nad Wisłą musi opierać się na zachowanej pieczęci miejskiej, a która przedstawia postać kobiecą[23]. Jak dotąd (2023) nowy herb gminy nie został zatwierdzony, przez co Solec nad Wisłą jest jedynym miastem w Polsce bez herbu.

Zabytki edytuj

 
Zamek w Solcu nad Wisłą w XIX wieku
  • Kościół farny pw. Wniebowzięcia NMP z XIV w. w stylu gotyckim, przebudowany w XVI/XVII w. w stylu późnorenesansowym. We wnętrzu późnorenesansowy ołtarz z pocz. XVII w. z obrazem Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1600 r. W nawie bocznej kamienna chrzcielnica z 1624 r. Na uwagę zasługują także drzwi – zarówno wejściowe z ciekawymi okuciami, jak i metalowe drzwi z boku kościoła prowadzące do zakrystii z wykutą datą 1563, poorane pociskami wojen ostatnich kilkuset lat. Z murów za kościołem rozciąga się widok na łąki i dolinę Wisły.
  • zabytkowa plebania z 1898 r.
 
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
  • Kościół (dawny klasztor) oo. Reformatów z 1626 r., wielokrotnie restaurowany. Do 1864 roku należał do zakonu reformatów (w 1864 r. zakon w Solcu zlikwidowano, a posiadłości przejęły władze państwowe). W kościele wczesnobarokowy ołtarz główny z piaskowca z obrazem św. Stanisława z Piotrowinem. Obecnie kościół pełni funkcje pomocnicze – odprawiają się tu jedynie msze o godz. 10:00 w niedziele poza sezonem grzewczym. Do wczesnobarokowego Kościoła wchodzi się przez prostokątny dziedziniec, w którego krużgankach dawniej były stacje Drogi Krzyżowej. Do kościoła przylegają zabudowania poklasztorne, obecnie w administracji Liceum.
  • Cmentarz pw. św. Barbary przy ul. Łoteckiego z barokowym kościołem cmentarnym składającym się z części drewnianej (z XVI w.) oraz części murowanej dobudowanej w XVIII w. (data 1768 umieszczona nad wejściem do kościoła zapewne oznacza rok jego rozbudowy). Na cmentarzu liczne nagrobki z XIX wieku. Najstarszy nagrobek Katarzyny z Kossowskich Chełkowskiej pochodzi z 1830 roku i ma formę cippusa z klasycystyczną dekoracją[24].
  • Krzyże przydrożne, kapliczki i figury, m.in. figura św. Jana Nepomucena na Podemłyniu z 1784 r. czy krzyż z piaskowca na Podolu z 1846 r.
  • Zamek – wybudowany w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego i miał za zadanie strzec przeprawy przez Wisłę. W XV w. zamek został rozbudowany, a w XVI w. (1615–1627) gruntownie przebudowany przez Krzysztofa Zbaraskiego w renesansowo-barokową rezydencję. Zamek (podobnie jak prawie cały Solec) uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w czasie potopu szwedzkiego. W XVIII w. został co prawda odbudowany, ale od tego czasu ulegał stopniowemu zniszczeniu. Obecnie ruiny nie prezentują się okazale – zachowały się jedynie fragmenty murów i wieży narożnej.
 
Dom z podcieniami
  • Komendaria (Dom z podcieniami) z 1787 r. (wyremontowany w latach 70. XX wieku) znajduje się na pl. Bolesława Śmiałego, nieopodal Kościoła farnego i plebanii. Budynek jest parterowy (z użytkowanym strychem), drewniany, szczyt oparto na 4 kolumnach. Obiekt pierwotnie należał do probostwa (mieszkanie komendarza), potem zmieniał swoją funkcję (zajazd, karczma, szkoła podstawowa). Obecnie siedziba m.in. Gminnego Ośrodka Kultury. Za budynkiem jest plac zwany Wikaryjką – do niedawna mieścił się tam zdziczały sad, obecnie miejsce spotkań i doskonały punkt widokowy na zamek oraz tereny nad Krępianką i Wisłą.
  • Ratusz z XIX w., obecnie siedziba Urzędu Miasta i Gminy w Solcu nad Wisłą.
  • Liceum Ogólnokształcące z 1888 r. (szkoła średnia – Seminarium Nauczycielskie – została założona w 1866 r., pierwotny budynek spłonął; w 1888 r. został oddany nowy budynek). W czasie II wojny światowej w budynku stacjonowała najpierw niemiecka jednostka wojsk lotniczych, a następnie ulokowano tam obóz Baudienstu. 28 października 1942 r. oddział Batalionów Chłopskich Jana Sońty „Ośki” uwolnił ponad 300 „Junaków” z tego obozu[25].

Okolice edytuj

W pobliżu Solca (w Kolonii Raj – przysiółku Kolonii Nadwiślańskiej) znajduje się także kościółek pw. św. Stanisława Biskupa, którego historia sięga wydarzeń z XI w., kiedy to w miejscu, gdzie stoi odbywał się prawdopodobnie sąd nad Piotrawinem. Obecnie odprawiana jest tam tylko jedna msza w roku, w dniu święta św. Stanisława.

Po drugiej stronie Wisły znajduje się miejscowość Piotrawin, zaś w granicach gminy Solec, przy ujściu rzeki Kamienna, popularna wśród wędkarzy wieś Kępa Piotrowińska.

Sport edytuj

  • Piłka nożna – GKS Wisła Solec – Gminny Klub Sportowy Wisła Solec.

Transport edytuj

Zobacz też edytuj

 
Panorama Solca nad Wisłą

Przypisy edytuj

  1. GUS
  2. [Portal polskawliczbach.pl].
  3. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-05-07].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1173 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. Uchwała Nr IV/24/70 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 28 stycznia 1970 r. w sprawie zmiany nazw i granic niektórych gromad oraz przeniesienia siedzib niektórych gromadzkich rad narodowych w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 12 lutego 1970 r., Nr. 4, Poz. 28).
  6. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. a b GUS. Rejestr TERYT.
  8. Opis parafii na stronie diecezji
  9. Stanisław Koszutski: Nasze miasta a samorząd. Życie miast w Królestwie Polskiem i reforma samorządowa. E. Wende i Spółka, Warszawa – Lwów 1915, s. 76.
  10. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 70–71.
  11. Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
  12. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
  13. a b Postanowienie z 17 (29) października 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 415).
  14. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy.
  15. Skorowidz Królestwa Polskiego.
  16. Uchwała Nr 13k/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu iłżeckiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
  17. Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
  18. KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
  19. a b Władysław Kubik „Dzieje Solca (Kalendarium)” w: Czesław Barański, Adam Bajon: Ziemia Lipska. T. 2, Gminy i osady wiejskie. Lipsko: Warszawa: Wydawnictwo Nobles-net, 2006, s. 281–287. ISBN 83-924430-2-0.
  20. Strona internetowa gminy Solec nad Wisłą.
  21. Paweł Rybak, Zjazd Szlachty w Stężycy (Maj–Czerwiec 1575 r.). Na tle drugiego bezkrólewia, Toruń 2002, s. 27, Rybak tu błędnie uznaje, że trybunały były 2: w Lublinie i Piotrkowie, Trybunał Główny Koronny był jeden, miał tylko dwie sesje prowincjonalne.
  22. Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933–1945, t. II, part A, s. 285.
  23. Herb w Solcu nad Wisłą – wyjaśnienia!
  24. Małgorzata Szot Wróblewska. CMENTARZ przy kościele pw. Św. Barbary w Solcu nad Wisłą. Solec nad Wisłą, 2007.
  25. Historia Szkoły [online], Zespół Szkół w Solcu Nad Wisłą [dostęp 2021-09-25] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj