Sophia Loren

włoska aktorka filmowa

Sophia Loren, właśc. Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone (ur. 20 września 1934 w Rzymie) – włoska aktorka filmowa. Jedna z największych gwiazd włoskiego i światowego kina, występująca z powodzeniem zarówno w filmach europejskich, jak i amerykańskich. W 1999 American Film Institute umieścił ją na 21. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].

Sophia Loren
Ilustracja
Sophia Loren (1962)
Imię i nazwisko

Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone

Data i miejsce urodzenia

20 września 1934
Rzym

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Carlo Ponti
(1957–1962; anulowane; 1966–2007; jego śmierć)

Lata aktywności

od 1950

Odznaczenia
Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Strona internetowa

Jej zawarty w 1956 kontrakt na pięć filmów z Paramount zapoczątkował światową karierę aktorki. W 1961 za główną rolę w dramacie Matka i córka została nagrodzona Oscarem, była to pierwsza w historii Akademii Filmowej taka nagroda za występ nieanglojęzyczny. Laureatka m.in. rekordowej liczby dziesięciu nagród David di Donatello, w tym siedmiu dla najlepszej aktorki, oraz pięciu specjalnych Złotych Globów. Współpracowała z wieloma znanymi reżyserami zarówno z Włoch, jak i z Hollywood, takimi jak m.in.: Mario Monicelli, Ettore Scola, Dino Risi, Charlie Chaplin, Sidney Lumet, George Cukor, Michael Curtiz, Anthony Mann czy André Cayatte.

Życiorys edytuj

Rodzina i edukacja edytuj

Sofia Costanza Brigida Villani Scicolone urodziła się 20 września 1934 w rzymskiej Klinice Królowej Margherity[2]. Jest córką Romildy Villani (21 czerwca 1910 – 1991), nauczycielki gry na fortepianie, oraz inżyniera i przedsiębiorcy Riccarda Scicolonego di Murillo, którzy poznali się w listopadzie 1933[3]. Jej ojciec nie ożenił się z matką, za to zachęcał ją do poddania się aborcji i nie wspierał finansowo po narodzeniu córki[4]. Tuż po narodzinach Sofii rodzina zamieszkała przy piazza Bologna, jednak opuściła dom po tym, jak właścicielka lokalu świadomie omal nie doprowadziła do śmierci noworodka, podając mu soczewicę (Loren zachorowała na sinicę)[5]. Gdy miała sześć miesięcy, jej ojciec porzucił rodzinę[6]. Loren o istnieniu biologicznego ojca dowiedziała się dopiero w wieku pięciu lat, w późniejszych latach spotkała się z nim zaledwie kilka razy, najczęściej w atmosferze konfliktu[7][8].

Po rozpadzie rodziny matka zamieszkała z córką w mieszkaniu swoich rodziców – Luisy i Domenico Villanich – przy via Solfatara 5 w miasteczku Pozzuoli niedaleko Neapolu[9][10]; żyły we względnym niedostatku łącznie w siedem osób [11]. Była małomównym, nieśmiałym i refleksyjnym dzieckiem[12]. Jej matka często, pozostawiając dziecko pod opieką dziadków, wyjeżdżała do Rzymu, gdzie odnowiła relacje z Scicolonem, z którym zaszła w kolejną ciążę i w maju 1938 urodziła drugą córkę – Annę Marię[13]. Port i fabryka amunicji w Pozzuoli były przez siły alianckie często bombardowane, a gdy nastoletnia Sofia uległa skaleczeniu odłamkiem, rodzina przeniosła się na pozostały okres wojny do dalszych krewnych do Neapolu. Po wojnie kobiety podobno prowadziły w swoim domu bar, w którym matka grała na pianinie, Anna śpiewała, a Sofia była kelnerką i który odwiedzany był często przez stacjonujących niedaleko żołnierzy amerykańskich[14].

W okresie szkolnym była wyśmiewana z powodu swojej szczupłej sylwetki[15]. Uczęszczała do włoskiej Narodowej Szkoły Filmowej w Rzymie[16].

Kariera zawodowa edytuj

W wieku 15 lat za namową matki wzięła udział w konkursie piękności „Królowa Morza”, w którym zwyciężyła, w nagrodę zdobywając m.in. 23 tys. lirów i wycieczkę do Rzymu[17][18]. W 1950 zajęła czwarte miejsce w wyborach Miss Włoch[19]. Jury konkursowe było pod jej wrażeniem na tyle, że wprowadzono wtedy i jako pierwszą ją nagrodzono tytułem Miss Elegancji[20][21][22].

 
Loren w konkursie Miss Włoch (1950)

W 1950 w trakcie konkursu Miss Rzymu poznała producenta filmowego Carlo Pontiego[23], który zaproponował jej siedmioletni kontrakt i dopomógł w dalszej karierze, a później został także jej mężem (według innych źródeł poznali się dopiero na planie filmowym w 1953[24]). Gdy miała 17 lat, statystowała w nakręconym z ogromnym rozmachem amerykańskim filmie wytwórni MGM Quo vadis? (1951), adaptacji powieści historycznej Henryka Sienkiewicza[25], jednak nie została wymieniona w napisach końcowych[26]. Brała udział w kolejnych konkursach piękności, m.in. Miss Cesena, Miss Sirena i Miss Olio Extra Vergine d’Oliba, na których zajmowała miejsca w ścisłej czołówce[27]. Pracowała jako statystka przy filmach: Le sei mogli di Barbablú (1950), Tototarzan i Era lui... sì! sì! (1951)[28]. W wieku 18 lat wystąpiła w drobniejszych rolach w ponad 15 włoskich filmach[29]. W tym okresie przestała posługiwać się nazwiskiem ojca (Scicolone) i występowała jako Sofia Lazzaro[30]. Coraz większą rozpoznawalność zapewniło jej występowanie w fotonowelach publikowanych w magazynach: „Grand Hotel”, „Bolero” i „Sognu”[31]. W tym czasie przekonywano ją do operacyjnej korekty nosa, który w ocenie niektórych operatorów filmowych był za długi, jednak się na to nie zgodziła[32].

 
Loren (1954)

Na planie Afryki pod wodą w 1952 za namową Carlo Pontiego przyjęła pseudonim artystyczny Sophia Loren, który był inspirowany nazwiskiem szwedzkiej aktorki Märty Torén[33]. W 1953 zagrała swoją pierwszą główną rolę – tytułową w Aidzie (1953), pierwszej ekranizacji opery Giuseppego Verdiego. Za swój występ w filmie zdobyła uznanie krytyki. Zagrała też w filmach: Dwie noce z Kleopatrą i Attyla[34]. Jej kariera zaczęła nabierać rozpędu, gdy poznała w 1954 Vittoria De Sicę i zagrała w reżyserowanej przez niego antologii filmowej Złoto Neapolu[35]. W tym okresie podjęła naukę języka angielskiego, by móc grać w międzynarodowych produkcjach[36].

W 1957 przyjechała do Hollywood, gdzie zagrała główne kobiece role w wielu amerykańskich filmach, a w ciągu następnych 18 lat zagrała z większością najpopularniejszych aktorów Hollywood tamtych lat, takimi jak m.in.: John Wayne (Legenda zaginionego miasta, 1957), Frank Sinatra (Duma i namiętność, 1957), Anthony Perkins (Pożądanie w cieniu wiązów, 1958), Anthony Quinn (Czarna orchidea, 1958), Cary Grant (Duma i namiętność, 1957; Dom na łodzi, 1958), Clark Gable (kasowy Zaczęło się w Neapolu, 1960), Peter Sellers (Milionerka, 1960), Charlton Heston (Cyd, 1961), Omar Sharif (Był sobie raz, 1967), Marlon Brando (Hrabina z Hongkongu, 1967), Richard Burton (Podróż, 1974) czy Jean Gabin (Werdykt, 1974)[37]; byli to także m.in. William Holden (Klucz), Trevor Howard, George Sanders, John Gavin, Robert Wagner czy Maximilian Schell (Więźniowie z Altony)[38].

W 1957 podczas pobytu w Ghadamis, gdzie kręciła Legendę zaginionego miasta, omal nie udusiła się gazem ulatniającym się z uszkodzonego piecyka w motelu, w którym nocowała w czasie prac nad filmem[39]. Nieprzytomną aktorkę uratował aktor Rossano Brazzi, który wezwał pomoc i podjął udaną próbę resuscytacji[40]. W 1958 za rolę w Czarnej orchidei otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji[41]. Kluczową rolę w jej karierze odegrała dalsza współpraca z włoskim reżyserem Vittorio De Siką. Za główną rolę matki w Matce i córce (1960) otrzymała Oscara (jako druga Włoszka i pierwsza w historii aktorka za rolę w filmie nieanglojęzycznym)[42] oraz nagrodę aktorską na 14. MFF w Cannes. Film został znakomicie odebrany przez krytyków i okazał się przebojem kasowym. Jakkolwiek dumna ze swoich osiągnięć, Loren nie pojawiła się na rozdaniu Oscarów, tłumacząc się potencjalnym stresem związanym z występem przed publicznością.

 
Gregory Peck i Sophia Loren na 35. ceremonii wręczenia Oscarów (1963)

Od 1962 zagrała łącznie w pięciu udanych filmach De Siki, m.in. w oscarowej komedii Wczoraj, dziś, jutro (1963, Oscar dla filmu nieanglojęzycznego) i filmie Małżeństwo po włosku (1964), za występ w którym była nominowana do Oscara dla najlepszej aktorki[43]. W obu filmach partnerował jej Marcello Mastroianni, z którym stworzyła stały ekranowy duet[44] – na przestrzeni 40 lat zagrali razem w 13 filmach. W 1966 przewodniczyła jury konkursu głównego na 19. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

W 1971 wydała książkę kucharską pt. In cucina con amore (pol. W kuchni z miłością)[45].

W 1977 zagrała gospodynię domową, obiekt zauroczenia głównego bohatera w cieszącym się uznaniem krytyków włosko-kanadyjskim melodramacie Szczególny dzień o faszyźmie[46]. W latach 80. rzadko występowała na ekranie, m.in. zagrała samą siebie w filmie biograficznym Sophia Loren. Her Own Story[47]. W 1981 odrzuciła rolę Alexis Carrington w serialu Dynastia. Zaniechała karierę aktorską, by poświęcić się życiu rodzinnemu. W 1991 otrzymała Oscara honorowego za całokształt twórczości.

 
Loren (2016)

Powróciła na ekran rolą femme fatale w amerykańskim filmie Jeszcze bardziej zgryźliwi tetrycy (1995), który odniósł sukces kasowy. W 1998 otrzymała Złotego Lwa za całokształt twórczości podczas Festiwalu Filmowego w Wenecji[48]. W 2009 zagrała matkę Guida Continiego (Daniel Day-Lewis), głównego bohatera w ekranizacji musicalu Dziewięć[49]. Następnie zagrała własną matkę w telewizyjnym miniserialu biograficznym La mia casa è piena di specchi (2010); w postać Loren wcieliła się Margareth Madè[47]. W 2013 pojawiła się we włoskiej adaptacji monodramu Głos ludzki.

Na globalne ekrany powróciła rolą w dramacie Życie przed sobą (2020), za którą zebrała szerokie uznanie; konsensus krytyków w serwisie Rotten Tomatoes brzmi: Klasyczny przykład, jak utalentowany aktor może wydźwignąć trochę przeciętny materiał. „Życie przed sobą” dowodzi, że gwiazdorska moc Sophii Loren pozostaje absolutnie niewzruszona[50].

Odbiór edytuj

Ze względu na swoją urodę i role grane w filmach okrzyknięta została seksbombą[51]. Jak Claudia Cardinale, Gina Lollobrigida i Lucía Bosé zaliczana była do grupy „włoskich piękności”, które łączyły figlarność oraz emocje w filmach włoskiego neorealizmu. W pewien sposób była jednak przeciwieństwem Anny Magnani, uważanej za mniej atrakcyjną, lecz bardziej emocjonalną.

Mierzy 174 cm wzrostu[52].

Życie prywatne edytuj

 
Carlo Ponti i Sophia Loren (1958)

We wrześniu 1953 zaręczyła się z Carlo Pontim[53]. W połowie lat 50. prasa spekulowała o jej romansie z aktorem Carym Grantem, jednak żadne z nich nie komentowało plotek[54]. W 1957 wyszła za Pontiego podczas uroczystości w Meksyku; w prezencie ślubnym otrzymała od męża willę w Marino[55]. Ich małżeństwo wywołało duże kontrowersje m.in. w watykańskiej i włoskiej prasie oraz było potępiane przez kościół katolicki[56]. Chcąc uniknąć aresztowania Pontiego, oskarżanego o bigamię, zamieszkali w Bürgenstock i Saint-Tropez[57]. W 1962 ich małżeństwo zostało unieważnione[58], ponieważ Ponti nie dopełnił uprzednio formalności rozwodowych ze swoją pierwszą żoną[59]. W 1965 wraz z mężem uzyskali francuskie obywatelstwo, Ponti rozwiódł się na gruncie francuskim, a następnie zawarli związek małżeński w kwietniu 1966 w Sèvres, trwał on do jego śmierci w 2007[59][60][61].

Zanim została matką, poroniła kilka ciąż[62]. Z Pontim ma dwóch synów: dyrygenta i pianistę Carla Pontiego Jr. (ur. 29 grudnia 1968) i Edoarda Pontiego (ur. 6 stycznia 1973)[63], scenarzystę, reżysera i producenta. W maju 2006 urodziła się jej pierwsza wnuczka, Lucia Sofia Ponti (córka Edoardo Pontiego i aktorki Sashy Alexander[64]; w 2010 parze urodził się syn, Leonardo Fortunato. Drugi z synów – Carlo Ponti Jr. – w 2004 ożenił się ze skrzypaczką Andreą Meszaros[64], z którą ma dwoje dzieci: syna Vittorio Leona (ur. 2007) i córkę Beatrice Larę (ur. 2012).

Jej siostra Anna Maria w 1962 poślubiła Romano Mussoliniego (syna duce Benito Mussoliniego i Rachele Mussolini), z którym ma dwie córki: Alessandrę i Elisabettę[65]. Loren była przeciwna temu małżeństwu ze względu na naturę kobieciarza, jaką prezentował Mussolini[66].

W maju 1982 została skazana przez Sąd Kasacyjny na 17 dni pozbawienia wolności za uchylanie się od płacenia podatków[67]. Karę odbyła w więzieniu w Casercie[68].

Filmografia edytuj

Filmy fabularne edytuj

 
Loren w filmie Era lui... sì! sì! (1951)
 
Loren w filmie La domenica della buona gente (1953)
 
Loren z Gérardem Oury w La donna del fiume (1955)
 
Loren (1955)
 
Loren w Słonecznikach (1970)
 
Loren (1986)
  • 1950: Totò Tarzan jako tancerka
  • 1950: Le sei mogli di Barbablù jako Ragazza rapita
  • 1950: Serca na morzu (Cuori sul mare) jako Epizod (niewymieniona w czołówce)
  • 1950: Il voto jako Un popolana alla festa di Piedigrotta
  • 1951: Quo vadis jako niewolnica Ligii (niewymieniona w czołówce)
  • 1951: Anna jako Asystentka night clubu (niewymieniona w czołówce)
  • 1951: Il padrone del vapore jako Ballerinetta
  • 1951: Milano miliardaria jako Epizod
  • 1951: Il mago per forza jako La Sposa
  • 1951: Lebbra bianca jako dziewczyna w domu
  • 1951: Io sono il capataz jako Segretaria del Dittatore
  • 1951: Era lui... si! si! jako Odaliska
  • 1952: Faworyta (La favorita) jako Leonora
  • 1952: Znak Zorro (Il sogno di Zorro) jako Conchita
  • 1952: È arrivato l'accordatore jako Amica di Giulietta
  • 1953: Pellegrini d’amore
  • 1953: Il paese dei campanelli
  • 1953: Ci troviamo in galleria jako Marisa
  • 1953: Afryka pod wodą (Africa sotto i mari) jako Barbara Lama
  • 1953: Handel żywym towarem (La tratta delle bianche) jako Elvira
  • 1953: Dwie noce z Kleopatrą (Due notti con Cleopatra) jako Kleopatra / Nisca
  • 1953: La domenica della buona gente jako Ines
  • 1953: Aida jako Aida
  • 1954: Szkoda, że to łajdak (Peccato che sia una canaglia) jako Lina Stroppiani
  • 1954: Miseria e nobiltà jako Gemma
  • 1954: Attila jako Honoria
  • 1954: Tempi nostri jako dziewczyna
  • 1954: Karuzela neapolitańska (Carosello napoletano) jako Sisina
  • 1954: Dzień z życia sędziego (Un giorno in pretura) jako Anna
  • 1954: Złoto Neapolu (L'oro di Napoli) jako Sofia
  • 1955: Pod znakiem Wenus (Il segno di Venere) jako Agnese
  • 1955: La donna del fiume jako Nives Mongolini
  • 1955: Piękna młynarka (La bella mugnaia) jako Carmela
  • 1955: Chleb, miłość i... (Pane, amore e...) jako Donna Sofia
  • 1956: Co za szczęście być kobietą (La fortuna di essere donna) jako Antonietta Fallari
  • 1957: Legend of the Lost jako Dita
  • 1957: Duma i namiętność (The Pride and the Passion) jako Juana
  • 1957: Chłopiec na delfinie (Boy on a Dolphin) jako Phaedra
  • 1958: Pożądanie w cieniu wiązów (Desire under the Elms) jako Anna Cabot
  • 1958: Czarna orchidea (The Black Orchid) jako Rose Bianco
  • 1958: Klucz (The Key) jako Stella
  • 1958: Dom na łodzi (Houseboat) jako Cinzia Zaccardi
  • 1959: That Kind of Woman jako Kay
  • 1960: Powiew skandalu (A Breath of Scandal) jako księżniczka Olympia
  • 1960: Milionerka (The Millionairess) jako Epifania Parerga
  • 1960: Piękna złośnica (Heller in Pink Tights) jako Angela Rossini
  • 1960: Zaczęło się w Neapolu (It Started in Naples) jako Lucia Curcio
  • 1960: Matka i córka (La ciociara) jako Cesira
  • 1961: Cyd (El Cid) jako Chimena
  • 1962: Boccaccio ’70 jako Zoe
  • 1962: Le Couteau dans la plaie (Five Miles to Midnight) jako Lisa Macklin
  • 1962: Madame Sans-Gêne jako madame Sans-Gene
  • 1962: Więźniowie z Altony (I sequestrati di Altona) jako Johanna, żona Wernera
  • 1963: Wczoraj, dziś, jutro (Ieri, oggi, domani) jako Adelina Sbaratti/Anna Molteni/Mara
  • 1964: Małżeństwo po włosku (Matrimonio all'italiana) jako Filumena Marturano
  • 1964: Upadek Cesarstwa Rzymskiego (The Fall of the Roman Empire) jako Lucilla
  • 1965: Lady L jako lady L/Louise
  • 1965: Operacja Kusza (Operation Crossbow) jako Nora
  • 1966: Judyta (Judith) jako Judith
  • 1966: Arabeska (Arabesque) jako Yasmin Azir
  • 1967: Był sobie raz (C'era una volta...) jako Isabella
  • 1967: Hrabina z Hongkongu (A Countess from Hong Kong) jako hrabina Natasha Alexandroff
  • 1968: Duchy po włosku (Questi fantasmi) jako Maria Lojacono
  • 1969: Słoneczniki (I girasoli) jako Giovanna
  • 1971: Żona księdza (La moglie del prete) jako Valeria Billi
  • 1971: Mortadela jako Maddalena Ciarrapico
  • 1972: Bianco, rosso e... jako Hermana Germana
  • 1972: Człowiek z La Manchy (Man of La Mancha) jako Aldonza/Dulcinea
  • 1974: Spotkanie (Brief Encounter) jako Anna Jesson
  • 1974: Podróż (Il viaggio) jako Adriana de Mauro
  • 1974: Werdykt (Verdict) jako Teresa Leoni
  • 1975: Lalka gangstera (La pupa del gangster) jako prostytutka
  • 1976: Skrzyżowanie Kassandra (The Cassandra Crossing) jako Jennifer Rispoli Chamberlain
  • 1977: Szczególny dzień (Una giornata particolare) jako Antonietta
  • 1978: Zagubiony transport (Brass Target) jako Mara
  • 1978: Angela jako Angela Kincaid
  • 1978: Krwawa zemsta (Fatto di sangue fra due uomini per causa di una vedova – si sospettano moventi politici) jako Titina Paterno
  • 1979: Siła ognia (Firepower) jako Adele Tasca
  • 1984: Aurora (Qualcosa di biondo) jako Aurora
  • 1986: Odwaga (Courage) jako Marianna Miraldo
  • 1988: Matka i córka (La ciociara) jako Cesira
  • 1990: Sobota, niedziela i poniedziałek (Sabato, domenica e lunedì) jako Rosa Priore
  • 1994: Prêt-à-Porter (Prêt-à-Porter) jako Isabella de la Fontaine
  • 1995: Jeszcze bardziej zgryźliwi tetrycy (Grumpier Old Men) jako Maria Ragetti
  • 1997: Słońce (Soleil) jako Mamma Titine
  • 2001: Francesca i Nunziata (Francesca e Nunziata) jako Francesca Montorsi
  • 2002: Pośród obcych (Between Strangers) jako Olivia
  • 2004: Rodzina Innocente (Lives of the Saints) jako Teresa Innocente
  • 2004: Faszerowana papryka i rybą w twarz (Peperoni ripieni e pesci in faccia) jako Maria
  • 2007: Wściekłość Pasoliniego (La Rabbia di Pasolin) jako Sophia
  • 2009: Dziewięć (Nine) jako Mamma
  • 2011: La mia casa è piena di specchi jako Romilda Villani
  • 2014: La voce umana jako Angela
  • 2020: Życie przed sobą (La vita davanti a sé) jako Madame Rosa
  • 2021: What Would Sophia Loren Do? jako ona sama, film dokument. krótkometr.

Seriale telewizyjne edytuj

  • 1988: Mamma Lucia (The Fortunate Pilgrim) jako Lucia

Reklama edytuj

  • 2002: Malma

Odznaczenia edytuj

Nagrody edytuj

Przypisy edytuj

  1. AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-13)]. (ang.).
  2. Giacobini 2013 ↓, s. 26.
  3. Giacobini 2013 ↓, s. 23–25.
  4. Giacobini 2013 ↓, s. 26, 28, 147.
  5. Giacobini 2013 ↓, s. 27.
  6. Giacobini 2013 ↓, s. 27, 30.
  7. "Sophia Loren now appearing in `El Cid,' she remains a very human icon", „The Boston Globe”, HighBeam Research, web.archive.org, 22 sierpnia 1993 [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-15] (ang.).
  8. Giacobini 2013 ↓, s. 50, 53, 72–73, 160.
  9. Giacobini 2013 ↓, s. 7–8, 27.
  10. "Sophia Loren Has a Secret: How She's Managed To Survive", „The Pittsburgh Press”, news.google.com, 18 stycznia 1987 [dostęp 2021-02-16] (ang.).
  11. Giacobini 2013 ↓, s. 27, 29.
  12. Giacobini 2013 ↓, s. 146.
  13. Giacobini 2013 ↓, s. 21, 28–29.
  14. Giacobini 2013 ↓, s. 34–35, 125.
  15. Giacobini 2013 ↓, s. 9, 33.
  16. Pauline Small, Sophia Loren: Moulding the Star, Intellect Books, 2009, s. 24, ISBN 978-1-84150-234-2 [dostęp 2021-02-16] (ang.).
  17. Giacobini 2013 ↓, s. 37.
  18. Sophia Loren: "Mio padre mi denunciò, disse il mio appartamento era una casa di appuntamenti" [online], liberoquotidiano.it [dostęp 2021-02-16] (wł.).
  19. Giacobini 2013 ↓, s. 217–218.
  20. Sofia Loren: “A Miss Italia è cominciata la mia carriera di attrice”. [online], missitalia.it [dostęp 2021-02-17] (wł.).
  21. Sophia incorona Francesca Ecco la nuova Miss Italia, „Corriere della Sera”, corriere.it [dostęp 2021-02-17] (wł.).
  22. Giacobini 2013 ↓, s. 47–48.
  23. Giacobini 2013 ↓, s. 10–11.
  24. Prisma Média, Joyeux anniversaire madame Sophia Loren! - Gala [online], Gala.fr [dostęp 2021-02-17] (fr.).
  25. Giacobini 2013 ↓, s. 38–39.
  26. Turner Classic Movies - Film article - Quo Vadis [online], web.archive.org, 4 lutego 2018 [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-04] (ang.).
  27. Giacobini 2013 ↓, s. 40.
  28. Giacobini 2013 ↓, s. 40, 57.
  29. Jim Axelrod, CBS News Sunday Morning - Sophia Loren, „CBS”, web.archive.org, 20 grudnia 2009 [zarchiwizowane] (ang.).
  30. Giacobini 2013 ↓, s. 41.
  31. Giacobini 2013 ↓, s. 40–41, 48.
  32. Giacobini 2013 ↓, s. 45.
  33. Giacobini 2013 ↓, s. 57–58.
  34. Giacobini 2013 ↓, s. 66.
  35. Giacobini 2013 ↓, s. 83.
  36. Giacobini 2013 ↓, s. 90, 106.
  37. Giacobini 2013 ↓, s. 104, 106, 121, 130, 142, 161–162, 173, 191, 199–201, 210, 229.
  38. Giacobini 2013 ↓, s. 142, 170, 196.
  39. Giacobini 2013 ↓, s. 122–123.
  40. Giacobini 2013 ↓, s. 123.
  41. Giacobini 2013 ↓, s. 162.
  42. Giacobini 2013 ↓, s. 17, 20, 85, 193–194.
  43. Giacobini 2013 ↓, s. 85, 194–195, 209.
  44. Giacobini 2013 ↓, s. 108, 195, 209.
  45. Giacobini 2013 ↓, s. 219.
  46. Giacobini 2013 ↓, s. 108–109.
  47. a b Giacobini 2013 ↓, s. 273.
  48. Giacobini 2013 ↓, s. 267.
  49. Giacobini 2013 ↓, s. 279.
  50. THE LIFE AHEAD, 2020, Drama, 1h 35m [online], Rotten Tomatoes [dostęp 2021-02-18] (ang.), "A classic example of how a talented actor can elevate somewhat standard material, The Life Ahead proves Sophia Loren's star power remains absolutely undimmed.".
  51. Giacobini 2013 ↓, s. 181.
  52. Giacobini 2013 ↓, s. 174.
  53. Giacobini 2013 ↓, s. 68.
  54. Giacobini 2013 ↓, s. 137–138.
  55. Giacobini 2013 ↓, s. 138–139, 195.
  56. Giacobini 2013 ↓, s. 144–150.
  57. Giacobini 2013 ↓, s. 167–168.
  58. Giacobini 2013 ↓, s. 169.
  59. a b Carlo Ponti, Husband to Sophia Loren, Dead at 94 - Fox News [online], web.archive.org, 4 września 2013 [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-04] (ang.).
  60. Giacobini 2013 ↓, s. 204–207, 268.
  61. "Carlo Ponti obituary", „The Independent”, web.archive.org [dostęp 2021-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2007-02-14] (ang.).
  62. Giacobini 2013 ↓, s. 197, 210–211.
  63. Giacobini 2013 ↓, s. 220.
  64. a b Giacobini 2013 ↓, s. 278.
  65. Giacobini 2013 ↓, s. 183–184.
  66. Giacobini 2013 ↓, s. 183.
  67. Giacobini 2013 ↓, s. 237.
  68. Giacobini 2013 ↓, s. 237–239.

Bibliografia edytuj

  • Jan Słodowski, Andrzej Roman: Gwiazdy światowego kina. Leksykon. Warszawa: Editions Spotkania, 1992. ISBN 83-85195-83-1.
  • Silvana Giacobini, Sophia Loren. Życie jak film, Anna Osmólska-Mętrak (tłum.), Wyd. Znak, 2013, ISBN 978-83-240-2330-1.

Linki zewnętrzne edytuj