Hypatia z Aleksandrii: Różnice pomiędzy wersjami

|grafika = Hipatia67.jpg

|zawód = filozofka i matematyczka

'''Hypatia z Aleksandrii''' ([[język grecki|{{gr.]] {{grc|Ὑπατία}}, ur. ok. [[355]] lub [[370]]<ref name="PWN" />, zm. w marcu [[415]] w [[Aleksandria|Aleksandrii]]) – aleksandryjska [[filozofia|filozofka]] [[neoplatonizm|neoplatońska]], [[matematyka|matematyczka]]; córka [[Teon z Aleksandrii|Teona z Aleksandrii]]. Zwana również „męczennicą nauki”<ref name="PWN">{{encyklopedia PWN|id = 3913603|tytuł=Hypatia z Aleksandrii|data dostępu=2010-03-20}}</ref>. Legenda przypisuje Hypatii wynalezienie [[astrolabium]] i rodzaju [[areometr]]u.

Hypatia nie była praktykującą poganką. Nie chcąc dostarczać pretekstu chrześcijańskiej administracji miasta do ataku na siebie i swoich uczniów<ref>[[Maria {{odn|Dzielska]], Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków |2010, wyd. III poprawione, |s. =179.</ref>}}, respektowała prawodawstwo antypogańskie, nie &nbsp;uczęszczała do świątyń, nie uczestniczyła w protestach przeciwko burzeniu świątyń pogańskich lub zamienianiu ich na chrześcijańskie kościoły. Nic nie wiadomo na temat jej postawy podczas burzenia [[Serapejon]]u w 391 roku. Nie czyniła różnicy między swymi pogańskimi i chrześcijańskimi uczniami. Opiekowała się wszystkimi studentami, niezależnie od ich światopoglądu. Utrzymywała kontakty z urzędnikami [[Cesarstwo Rzymskie|cesarskimi]] i miejskimi, z których większość była chrześcijanami. Był nim również Orestes, [[Prefekt (starożytność)|prefekt]] cesarski. Dzięki temu cieszyła się powszechnym szacunkiem. Za czasów biskupa Teofila, odpowiedzialnego za zniszczenie Serapejonu, nie spotykały jej żadne szykany.

[[Plik:Cyril of Alexandria.jpg|mały|250px|Ikona przedstawiająca Cyryla z Aleksandrii]]

|treść = ''...zarzuty stawiane Cyrylowi dotyczą ponadto głębszego aspektu sprawy niż tylko udziału w zewnętrznych manifestacjach wrogości i kłamstwa. Dotykają sfery jego psychologii i moralności. Cyryl uczynił coś, co można by określić naruszeniem zasad chrześcijańskiego porządku moralnego, któremu miał służyć. Stało się tak dlatego, że nie umiał pogodzić się z przegraną. Chciał być liderem społeczności aleksandryjskiej, a tymczasem to miejsce w kręgach elity zajmowała Hypatia... Pobudzało to jego ambicje, prowadziło do frustracji i patologicznej zawiści. Cyryl stawał się niebezpieczny. Aż trzy źródła mówią nam o zawiści Cyryla jako przyczynie śmierci Hypatii. Chodzi tutaj o Sokratesa, Hezychiusza i Damascjusza. Najcięższe, bezpośrednie, imienne oskarżenia o kierowanie się prymitywną, mroczną zawiścią wobec Hypatii spadają na Cyryla ze strony Damascjusza...''<ref name=autonazwa1>Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 169.</ref>

W wyniku tego<ref>Maria {{odn|Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków |2010, wyd. III poprawione, |s. =159, 168, 169, 178.</ref>}} w 415 roku Hypatia – według niektórych osoba w starszym wieku<ref name="CHAP" />, według innych źródeł miała wówczas tylko 25 latopracowań (Ch. Kingsley)<ref>[[Maria Dzielska]],miała Hypatiawówczas ztylko Aleksandrii, Universitas, Kraków25 lat{{odn|Dzielska|2010, wyd. III poprawione, |s. =130.</ref>}}, choć najczęściej w piśmiennictwie podawany jest wiek 45 lat – została zamordowana. Wywleczono ją z powozu przed kościołem Caseareum, zdarto z niej ubranie, wyłupiono jej oczy i zabito [[ostrakon]]ami{{odn|Dzielska|2010|s=162}}. Ponieważ przywódcą tego mordu był chrześcijanin, [[Lektor (posługa kościelna)|lektor]] Piotr, rzuciło to – jak podaje [[Sokrates Scholastyk]]<ref>Por. ''Historia Kościoła'', V,22; przekład polski: {{cytuj książkę |tytuł = Historia Kościoła |inni = S. J. Kazikowski (przekład), [[Ewa Wipszycka|E. Wipszycka]] (wstęp), [[Adam Ziółkowski|A. Ziółkowski]] (komentarz) |wydawca = IW PAX |miejsce = Warszawa |rok = 1986 |strony = 612 |isbn = 83-211-0519-X}}</ref> – cień na Kościół aleksandryjski i na jego biskupa. Zwykle wyważony w swoich ocenach Sokrates był pełen oburzenia na Cyryla<ref>[[Maria Dzielska]], Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 162170. Cytat: ''Ostrożny w swych sądach i oskarżeniach Sokrates nie może jednak, w konkluzji swego opowiadania o tych tragicznych wydarzeniach, oprzeć się uczuciu oburzenia na Cyryla i jego Kościół i pisze: „Zbrodnia ta ściągnęła na Cyryla i na Kościół w Aleksandrii niemało hańbiących zarzutów”.''</ref>. PonieważOskarża przywódcągo tegorównież mordupóźniejszy byłneoplatoński chrześcijaninfilozof [[Damaskios|Damascjusz]] (462–544). Sokrates pisze też, że Hypatia, będąc w przyjaźni z Orestesem, w opinii ludzi ze sfer kościelnych rzekomo przeszkadzała w pojednaniu między nim a biskupem miasta<ref name="CHAP">Por. J. Chapman, ''St. Cyril of Alexandria'' w: [http://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_%281913%29/St._Cyril_of_Alexandria Catholic Encyclopedia (1913] {{lang|en}} – wraz z bibliografią.</ref>.

Jak twierdzi [[Maria Dzielska]], trudno jest udowodnić bezpośrednie wydanie rozkazu, nakazującego zamordować Hypatię w określonym miejscu czy w określony sposób przez biskupa Cyryla, ale jednoznacznie ponosi on odpowiedzialność za to morderstwo<ref>Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 168, 169.</ref>. Profesor [[Tadeusz Zieliński (filolog)|Tadeusz Zieliński]] ze śmiercią Hypatii wiąże udział mnichów nitryjskich, których nazywa „czarną gwardią” takich biskupów jak Teofil czy Cyryl. Obciąża ich odpowiedzialnością nie tylko za śmierć Hypatii, ale także za zburzenie [[Serapejon]]u<ref>''Chrześcijaństwo antyczne'', [[Tadeusz Zieliński (filolog)|Tadeusz Zieliński]], Toruń 1999, s. 303.</ref>. O udziale mnichów nitryjskich w wydarzeniach w Aleksandrii wspomina również Maria Dzielska<ref>[[Maria Dzielska]], Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 154.</ref>. Bestialski mord dokonany na aleksandryjskiej uczonej był czymś niespotykanym nawet na ówczesne czasy. Oburzenie obecne również wśród wielu chrześcijan odbiło się głośnym echem w starożytnym świecie. Śledztwo w sprawie śmierci aleksandryjskiej matematyczki oparło się nawet o dwór cesarski, jednak dzięki potędze i wpływom Cyryla nikogo nie ukarano<ref>Maria {{odn|Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków |2010, wyd. III poprawione, |s. 164, 165.</ref><ref>Aleksander =164–165}}{{odn|Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Ossolineum, Wrocław |1988, |s. =92.</ref>}}.

Późniejsi autorzy wczesnego [[średniowiecze|średniowiecza]] pozostawili sporo wzmianek o Hypatii, a hagiografia chrześcijańska niektóre elementy jej życia powiązała ze [[Katarzyna Aleksandryjska|św. &nbsp;Katarzyną]]<ref>[[Maria Dzielska]], Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 26. Cytat: ''Pewne powiązania z ... Hypatią ma natomiast najbardziej chyba lubiana i znana święta i męczennica aleksandryjska – Katarzyna. Jak twierdzą badacze legendy Katarzyny, w jej hagiograficznym wizerunku, kształtowanym od ok. VIII wieku, znajdują się motywy zaczerpnięte z biografii Hypatii. W nieznanej na Zachodzie książce poświęconej Hypatii B.A. Myrsilidesa znajdujemy niezwykle ciekawą wiadomość potwierdzającą... poglądy uczonych na temat związku legendy św. Katarzyny z historycznymi losami Hypatii. Pisze on, że w Azji Mniejszej, koło miasta Laodycea, w dolinie rzeki Pyramos, niedaleko dzisiejszego Denizli znajdował się kościół ku czci filozofki Hypatii alias św. Katarzyny. Myrsilides wspomina o tym, że znalazłszy się w Denizli został zaproszony przez starszyznę gminy do ruin kościoła na obrządek religijny poświęcony „św. Hypatii-Katarzynie”. W ruinach kościoła widział też zatartą w wielu miejscach inskrypcję wspominającą fundację kościoła ku czci i pamięci Hypatii (alias Katarzyny lub noszącej drugie imię „Katarzyna”!). ... Możemy wiec zapytać, czy legenda św. Katarzyny nie stanowi czegoś w rodzaju chrześcijańskiej ekspiacji za niezasłużoną śmierć Hypatii oddając pod imieniem i doświadczeniami losu uczonej Katarzyny hołd jej duchowym zaletom, wiedzy i moralnej godności?''.</ref><ref>G.B. Bronzini, La leggenda di Sa Caterina d’Alessandria. Passioni greche e latine, „Attidelia Accademia Nazionale dei Linzei”, anno CCCLVII, 1960, ser. Ottava, Memorie, Classe di scienze morali, storiche e filologiche IX (Roma 1960), s. 255–413.</ref><ref>[Oxford Dictionary of Byzantium], ed. A. P. Kazhdan, Oxford University Press 1991, s.v. Catherine of Alexandria.</ref>. [[Jan z Nikiu]] (VII w.) w swojej ''Kronice świata'' krytykuje aleksandryjską matematyczkę:

Zainteresowanie osobą Hypatii przeżyło renesans w okresie oświecenia, kiedy [[Irlandia|irlandzki]] filozof i [[Wolnomyślicielstwo|wolnomyśliciel]] z nurtu [[Racjonalizm światopoglądowy|racjonalistycznego]], [[John Toland]] (1670−1762), w swym traktacie ''Hypatia'' zinterpretował jej śmierć w duchu antykatolickim, czyniąc z niej symbol konfliktu rozumu i religii, wolności i fanatyzmu, nauki i ciemnoty<ref>{{Cytuj książkę |autor = M. B. Ogilvie |tytuł = Women in science: Antiquity through the 19th century |rok = 1986 |miejsce = Cambridge MA |wydawca = The MIT Press |język = en}}</ref>. Podchwycił to [[Voltaire|Wolter]]. Odtąd legenda żyła już własnym życiem, obrastając w coraz to nowe, coraz mniej prawdopodobne znaczenia. Czyniono z Hypatii symbol swobody seksualnej, młodzieńczą i piękną ofiarę sadystycznych, ogarniętych nieczystymi żądzami mnichów. Bez wątpienia aparycja aleksandryjskiej filozofki robiła wrażenie. Damascjusz opisuje ją jako kobietę piękną i powabną<ref>[[Maria {{odn|Dzielska]], „Hypatia z Aleksandrii”, Universitas, Kraków |2010, wyd. III poprawione, |s. =104.</ref>}}. Jej śmierć miała zapoczątkować upadek intelektualny Aleksandrii, koniec nauki i filozofii. Próbowano również czynić z niej chrześcijankę, która porzuciła pogaństwo tuż przed swoją śmiercią<ref>Maria {{odn|Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków |2010, wyd. III poprawione, |s. =174.</ref>}}.

Biskupi aleksandryjscy zatrudniali i utrzymywali ze swoich dochodów grupy zbrojnych [[Parabolani|parabolanów]], służących do siłowego rozstrzygania doraźnych gier politycznych i sporów religijnych, wzniecania zamieszek, samosądów i likwidacji niewygodnych osób<ref>[[Władysław Dziewulski (historyk)|Władysław Dziewulski]], Zwycięstwo chrześcijaństwa w świecie starożytnym, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969, s. 164.</ref>, co zostało wykorzystane do zabicia Hypatii<ref>Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 168.</ref>. W kolejnych latach, aż do podboju muzułmańskiego, Aleksandria była nadal żywym ośrodkiem życia umysłowego, choć jego poziom ulegał ciągłemu obniżeniu<ref>Aleksander {{odn|Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Ossolineum, Wrocław |1988, |s. =90.</ref>}}<ref>Adam Łukaszewicz, Egipt Greków i Rzymian, KiW, Warszawa 2006, s. 378.</ref>.

Powyższy cytat stanowi również [[motto]] książki [[Maria Dzielska|Marii Dzielskiej]] ''Hypatia z Aleksandrii''<ref>[[Maria {{odn|Dzielska]], ''Hypatia z Aleksandrii'', Universitas, Kraków |2010, wyd. III poprawione, |s. =11.</ref>}}.

* Hypatia jest jedną z wielkich naukowców w grze „Cywilizacja 6"6”

* {{Cytuj |autor = Margaret Alic, ''|tytuł = Hypatia’s Heritage'', |wydawca=Beacon Press, |data=1986 |język=en}}

* {{Cytuj |autor = Khan Amore, ''|tytuł = Hypatia'', |wydawca=Authorhouse, |data=2001 |język=en}}

* {{Cytuj |autor = Pierre Chuvin, ''|tytuł = Ostatni poganie'', |wydawca=Czytelnik, |miejsce = Warszawa |data=2008}}

* {{Cytuj |autor = [[Maria Dzielska]], ''|tytuł = Hypatia z Aleksandrii'', Kraków|miejsce 1993 (wyd. 2 popr. –= Kraków 2006,|wydanie wyd.= 3 –|wydawca=Universitas Kraków|data=2010 2010),|odn=tak}}; wyd. angielskie (Revealing Antiquity, No. 8). Harvard University Press; Reprint edition, Cambridge Mass. 1996), wyd. greckie (Ateny 1997); wyd. tureckie (Stambuł 1999); wyd. koreańskie (Seul 2002), wyd. hiszpańskie (Madryt 2004, wyd. II Madryt 2009); wyd. tajskie (Bangkok 2005); wyd. francuskie (Paryż 2009); wyd. portugalskie (Relógio D'Água 2009).

* {{Cytuj |autor = Charles Kingsley, ''|tytuł = Hypatia. New Foes with an Old Face'', |wydawca=Kessinger Publishing, |data=1997 |język=en}}

* {{Cytuj |autor = Aleksander Krawczuk, ''|tytuł = Ostatnia Olimpiada'', Warszawa|miejsce = Wrocław |wydawca = Ossolineum |data = 1988 1976|odn=tak}}

* {{cytuj |autor = [[Sokrates Scholastyk]], ''|tytuł = Historia Kościoła'' |inni = tłum. S. J. Kazikowski, Paxwstęp [[Ewa Wipszycka]], oprac. [[Adam Ziółkowski]] |wydawca = IW PAX |miejsce = Warszawa |data = 1986}}

* {{Cytuj stronę |url = http://tygodnik.onet.pl/33,0,56871,1,artykul.html |tytuł = Sympatia do Hypatii. Tomasz Ponikło rozmawia z prof. Marią Dzielską |pracaczasopismo = Tygodnik Powszechny |data = 2010-12-14 |data dostępu = 2010-12-29}}

* [{{Cytuj |url = https://web.archive.org/web/20130207080836/http://www.inventions.org/culture/female/hypatia.html |tytuł = Female Inventors: Hypatia of Alexandria] {{lang|język=en}}

* [{{Cytuj |url = http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2363 |tytuł = Św. Katarzyna: genialna piękność w aureoli?] (|opublikowany=[[racjonalistaRacjonalista.pl]]) –|data dostępu=2011-04-22}} opis,– jak losy Hypatii przekształcono w legendę o [[Katarzyna Aleksandryjska|św. &nbsp;Katarzynie]] – zob. przypisy. Data dostępu 22 IV 2011.