Górny Śląsk: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Grafika Rybnik |
Racibórz jest pierwszą historyczną stolicą Górnego Śląska. Wprawdzie kilkanaście lat, ale jednak. Znaczniki: Wycofane VisualEditor |
||
Linia 15:
'''Górny Śląsk''' ({{W języku|la|Silesia Superior}}; {{W języku|szl|Gůrny Ślůnsk, Gōrny Ślōnsk}}<ref>[[Etnolekt śląski#Zapis|Zapis]] w [[Alfabet śląski (Steuera)|alfabecie śląskim Steuera]] i zapis w tzw. ''[[Alfabet śląski (ślabikorzowy)|ślabikŏrzowym szrajbōnku]]'', przyjętym przez stowarzyszenie [[Pro Loquela Silesiana]] w 2010 roku jako alfabet służący do zapisu etnolektu śląskiego. To dwie najczęstsze formy zapisu śląskiej mowy. Pojawiają się również inne formy zapisu – Gurny Ślunsk, Górny Ślonsk, Goorny S’loonsk.</ref>; {{W języku|cs|Horní Slezsko}}; {{W języku|sli|Aeberschläsing}}, {{k|sli|Oberschläsing}}; {{W języku|de|Oberschlesien}}) – część [[Kraina historyczna|historycznej krainy]] [[Śląsk]]a, położona w południowej [[Polska|Polsce]] oraz w północnej części [[Czechy|Czech]],w górnym dorzeczu [[Odra|Odry]] i początkowego biegu [[Wisła|Wisły]]. Wzmiankowana po raz pierwszy w XV w.<ref name="BahlWst">{{Cytuj |redaktor = Joachim Bahlcke, Dan Gawrecki, Ryszard Kaczmarek |rozdział = Wstęp |tytuł = Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu |wydawca = Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej |miejsce = Gliwice |data = 2011 |s = 9–14 |isbn = 978-83-60470-41-1}}</ref> Pojęcie ''Górnego Śląska'' na przestrzeni dziejów używane było jednak w różnym znaczeniu{{odn|Bahlcke|2011|s=17–20}}{{r|Kaczm}}{{odn|Pysiewicz-Jędrusik|1998|s=12}}, czasami w odniesieniu do regionu, czasem do konkretnej jednostki administracyjnej{{r|Reflektory}}. Górny Śląsk można rozważać w kontekście politycznym, kulturowym, gospodarczym oraz etnicznym{{r|BahlWst}} i trudno jest ściśle wyznaczyć jego granice, które zmieniały się w różnych okresach{{r|BahlWst}}{{odn|Trosiak|2016|s=292}}<ref name="Katana">{{Cytuj |autor = Magdalena Katana |tytuł = O granicach Śląska interdyscyplinarnie |czasopismo = Pogranicze. Polish Borderland Studies |wolumin = 2 |numer = 2 |s = 237–241 |data = 2014}}</ref>{{odn|Kijonka|2016|s=10}}{{odn|Pysiewicz-Jędrusik|1998|s=8–9}}{{refn|grupa=uwaga| Dla uniknięcia nieporozumień należy przede wszystkim odróżnić jednostki administracyjne od krain historycznych czy regionów kulturowych<ref name="Reflektory">{{Cytuj |autor r = Ryszard Kaczmarek, Anna Kubica, Janusz Mokrosz |redaktor = Magdalena Żmudzińska-Nowak, Iga Herok-Turska |rozdział = Reflektor: Historia |tytuł = Reflektory. Interdyscyplinarne spojrzenie na dziedzictwo architektury Górnego Śląska drugiej połowy XX wieku |miejsce = Katowice |wydawca = Biblioteka Śląska |data = 2017 |s = 53–54, 57–58, 66 |isbn = 978-83-64210-49-5}}</ref>. Na postrzeganie regionu Górnego Śląska wpływ miały m.in. przesuwające się granice państwowe, administracyjne, językowe, diecezjalne, akceptacja i identyfikowanie się mieszkańców z tym regionem{{odn|Bahlcke|2011|s=17–20}}.}}.
Za rdzeń Górnego Śląska można uznać obszar władzy [[książęta opolscy|książąt opolskich]]. Do niego przyłączyło się morawskie [[księstwo opawskie]] (podzielone potem na opawskie i [[księstwo karniowskie|karniowskie]]) oraz stopniowo kilka mniejszych [[państwo stanowe|państw stanowych]]. Natomiast w XV w. odłączyły się od niego ziemia [[Siewierz|siewierska]] oraz księstwa [[księstwo oświęcimskie|oświęcimskie]] i [[księstwo zatorskie|zatorskie]]{{odn|Bahlcke|2011|s=25}}. Na tej podstawie można przyjąć, że historyczny Górny Śląsk znajduje się na obszarze dzisiejszej [[Rzeczpospolita Polska|Rzeczypospolitej Polskiej]] i [[Czechy|Republiki Czeskiej]], na terenie [[województwo śląskie|województwa śląskiego]], [[województwo opolskie|województwa opolskiego]]{{r|Reflektory}}, i [[kraj morawsko-śląski|kraju morawsko-śląskiego]]<ref name="Kaczm">{{Cytuj |autor r = Ryszard Kaczmarek |redaktor = Joachim Bahlcke, Dan Gawrecki, Ryszard Kaczmarek |rozdział = Ludzie – stosunki demograficzne, struktura społeczna, podziały wyznaniowe, etniczne i narodowościowe |tytuł = Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu |wydawca = Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej |miejsce = Gliwice |data = 2011 |s = 32, 35 |isbn = 978-83-60470-41-1}}</ref>{{odn|Linek|2020|s=44}}. Historyczną stolicą Górnego Śląska jest Racibórz ([[Racibórz|Racibórz – Wikipedia, wolna encyklopedia]]) oraz [[Opole]]{{odn|Trosiak|2016|s=292}}<ref>{{Cytuj |autor = Maria Wanatowicz |tytuł = Oceny i omówienia – Leksykon organizacji niemieckich w województwie śląskim w latach 1922–1939 |czasopismo = Przegląd Zachodni |numer = 1 |s = 161 |data = 1994 |issn = 0033-2437}}</ref>{{refn|grupa=uwaga|Później przykładowo [[Jacob Schickfuss]] w dziele z 1625 pisał, że do Górnego Śląska zaliczane są stolice: Opawa, Cieszyn, Racibórz i Opole (wraz z podległymi im terenami) oraz pszczyńskie wolne państwo stanowe{{odn|Bahlcke|2011|s=27}}. Od XVI do XVIII wieku Prudnik, w którym osiedlała się najbogatsza szlachta księstwa opolsko-raciborskiego, uchodził za najważniejszy ośrodek gospodarczy i polityczny Górnego Śląska. Był on miejscem obrad sejmiku księstwa<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Hatalska |imię = Marta |tytuł = Prudnik – miejscem obrad sejmiku opolsko-raciborskiego od połowy XVI do połowy XVIII w |czasopismo = Ziemia Prudnicka |data = 2004 |wydawca = Spółka Wydawnicza „Aneks” |miejsce = Prudnik}}</ref>, a jego dochody były dziesięciokrotnie większe niż dochody Opola<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Husak |imię = Marcin |tytuł = Niecodziennik! Prudnik mniej znany.. |rok = 2018 |wydawca = Agencja Promocji i Rozwoju Gminy Prudnik |strony = 77 |isbn = 8365916452}}</ref>.}}.
Górny Śląsk często utożsamiany jest z województwem śląskim{{odn|Linek|2020|s=44}}, mimo że prawie połowa jego terytorium to ziemie historycznie [[Małopolska|małopolskie]], także takie, które w przeszłości nigdy nie należały do Śląska<ref name="Barciak">{{Cytuj |autor r = [[Antoni Barciak]] |redaktor = Ryszard Gładkiewicz, Teresa Sołdra-Gwiżdż, Marek S. Szczepański |rozdział = Historyczne granice Śląska |tytuł = Granice Śląska w interdyscyplinarnej perspektywie |miejsce = Opole |wydawca = Wydawnictwo Instytut Śląski |data = 2012 |s = 19–21 |isbn = 978-83-7126-291-3}}</ref>. Województwo śląskie obejmuje wschodni Górny Śląsk i część [[Śląsk Cieszyński|Śląska Cieszyńskiego]], a poza tym ziemie historycznej Małopolski (m.in. ziemia [[Częstochowa|częstochowska]], [[Zagłębie Dąbrowskie]], [[Żywiecczyzna]]){{r|Reflektory}}. Z kolei w województwie opolskim, współcześnie zwykle utożsamianym z terminem [[Śląsk Opolski]]{{r|LinSim|Kisielewicz}}<ref name="Jonderko">{{Cytuj |autor = Franciszek Jonderko |tytuł = Autochtoni i alochtoni na Śląsku Opolskim. Sytuacyjne wartości i preferencje a współczesne ograniczenia rozwojowe wiejskich obszarów regionu |czasopismo = Studia Śląskie |wolumin = 74 |s = 73 |data = 2014}}</ref>{{odn|Pysiewicz-Jędrusik|1998|s=13}}, mieści się zachodnia część historycznego Górnego Śląska{{odn|Pysiewicz-Jędrusik|1998|s=13}} oraz fragmenty [[Dolny Śląsk|Dolnego Śląska]] ([[Brzeg (miasto)|Brzeg]], [[Namysłów]])<ref name="LinSim">{{Cytuj |autor r = Bernard Linek |redaktor = [[Dorota Simonides]] |rozdział = Dzieje Śląska Opolskiego |tytuł = Śląsk Opolski. Dziedzictwo i współczesność |miejsce = Opole |wydawca = Oficyna Piastowska |data = 2005 |s = 11–12, 17 |isbn = 83-89357-21-6}}</ref>.
| |||