Wikipedia

Historia Liechtensteinu: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
EmptyBot (dyskusja | edycje)
Boty
615 394 edycje
lit.
Znacznik: Wycofane
Linia 6:
 
=== Prehistoria i czasy Cesarstwa Rzymskiego ===
Tereny współczesnego [[Liechtenstein]]u zamieszkiwane były już w [[Neolit|neolicie]]. Najstarsze ślady osad ludzkich datowane na ok. 4500-4700 r. p.n.e., odnaleziono na wzgórzach [[Eschnerberg]] i [[Gutenberg (Liechtenstein)|Gutenberg]] wyróżniających się z często zalewanego, płaskiego dna doliny [[Ren]]u<ref>{{Cytuj |tytuł = Gutenberg (Burg, Burghügel) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Gutenberg_(Burg,_Burgh%C3%BCgel) |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Eschnerberg – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Eschnerberg |język = de}}</ref>. Obszary te zamieszkiwali [[Celtowie]], o czym świadczyć mogą między innymi nazwy miejscowości o pochodzeniu celtyckim (np. [[Eschen]] i [[Bendern]])<ref>{{Cytuj |tytuł = Kelten – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Kelten |język = de}}</ref>. Byli oni stopniowo wypierani przez ludy pochodzenia [[Etruskowie|etruskiego]] przybywające z południowego wschodu, a doliny w środkowych [[Alpy|Alpach]] zasiedlali [[Retowie]].
 
W 15 r. p.n.e. [[Druzus Starszy]] i [[Tyberiusz]] poprowadzili zwycięską kampanię przeciwko plemieniu [[Retowie|Retów]], a ziemie przez nich zamieszkiwane zostały wcielone do [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwa Rzymskiego]]. Utworzono tutaj prowincję ''[[Recja|Raetia]]''<ref name=":2">{{Cytuj |tytuł = Römerzeit – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/R%C3%B6merzeit |język = de}}</ref>. Ludność retycka na przestrzeni wieków uległa [[Romanizacja (starożytność)|romanizacji]], a jej potomkami mają być współcześni [[Retoromanie|Retoromanowie]], żyjący m.in. w [[Szwajcaria|Szwajcarii]], posługujący się [[Języki retoromańskie|językami retoromańskimi]]. W alpejskiej dolinie [[Ren]]u rozwijał się handel, sprowadzano m.in. [[Terra sigillata|rzymską ceramikę]], wino, olej, ryby i przyprawy. Na terenie dzisiejszego [[Liechtenstein]]u znaleziono pozostałości rzymskich dróg, ale również ślady stałego osadnictwa (w okolicy [[Nendeln]] odkryto [[Willa|willę]] rzymską)<ref>{{Cytuj |tytuł = Römische Villen – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/R%C3%B6mische_Villen |język = de}}</ref>. Od drugiej połowy III w. n.e. rozpoczęły się najazdy [[Germanie|plemion germańskich]] z północy, a na terenie współczesnego [[Liechtenstein|księstwa]] znaleziono ślady przemarszu wojsk i dróg wojskowych. Aby odeprzeć najazdy utworzono sieć fortyfikacji w [[Recja|Recji]], w ramach której w IV w. n.e. powstał kasztel rzymski, po którym ślady odnaleziono w [[Schaan]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Römisches Kastell – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/R%C3%B6misches_Kastell |język = de}}</ref>. Alpejskie doliny coraz liczniej zaczął zasiedlać germański lud [[Alamanowie|Alemanów]]. W V w. [[Recja]] została podbita przez [[Germanie|Germanów]], a następnie włączona do [[Królestwo Ostrogotów|Królestwa Ostrogotów]], z którego po śmierci króla [[Teodoryk Wielki|Teodoryka Wielkiego]] trafiła do [[Państwo frankijskie|Państwa Franków]]<ref name=":2" />.
Linia 20:
{{Osobny artykuł|Hrabstwo Vaduz}}Tereny dzisiejszego Liechtensteinu znalazły się w Dolnej Recji, która po śmierci ostatniego z hrabiów [[Bregencja|Bregencji]] w 1150 r. trafił do jego zięcia – Hugona von Tübingen, po którego śmierci majątek został podzielony pomiędzy jego synów, którzy dali początek dwóm liniom rodowym – Werdenberg i Montfort, a kolejne podziały spadkowe w rodzie Werdenberg doprowadziły do wykształcenia się dwóch głównych linii – Werdenberg-Sargans i Werdenberg-Heiligenberg<ref name=":3">{{Cytuj |tytuł = Werdenberg, von – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Werdenberg,_von |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Bregenz, von – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Bregenz,_von |język = de}}</ref>. Terenami dzisiejszego południowego [[Liechtenstein]]u zarządzali hrabiowie z linii Werdenberg-Sargans, a częścią północną hrabiowie Werdenberg-Heiligenberg, którzy w 1317 r. odkupili od rodu Schellenberg ziemie wokół wzgórza [[Eschnerberg]] i w późniejszych latach utworzyli na tym terenie '''[[Schellenberg#Hrabstwo Schellenberg|hrabstwo Schellenberg]]''' (niem. ''Herrschaft Schellenberg'')<ref>{{Cytuj |tytuł = Schellenberg, von – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Schellenberg,_von |język = de}}</ref>. Na przełomie XIII i XIV wieku hrabiowie Werdenberg wybudowali [[zamek w Vaduz]], o którym pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1322. Po kolejnym podziale spadkowym [[Zamek w Vaduz|zamek Vaduz]] trafił do hrabiego [[Hartmann III von Werdenberg-Sargans|Hartmanna]], który w 1342 r. stworzył '''[[hrabstwo Vaduz]]''' (niem. ''Grafschaft Vaduz''). W 1396 r. cesarz [[Wacław IV Luksemburski|Wacław IV]] potwierdził niezależność [[Feudalizm|feudalną]] hrabstwa nadając mu tzw. ''bezpośrednią cesarską''. {{Fakt|Niektórzy historycy uznają datę założenia [[Hrabstwo Vaduz|hrabstwa Vaduz]], jako początek państwowości liechtensteińskiej, ponieważ wtedy obszar w tych granicach po raz pierwszy osiągnął [[suwerenność]]. Nie można jednak z pewnością mówić o założeniu [[Liechtenstein]]u w XIV w., ponieważ [[Liechtenstein|Księstwo Liechtenstein]] należy łączyć bezpośrednio z [[Liechtensteinowie|dynastią Liechtensteinów]], która na tereny hrabstw [[Hrabstwo Vaduz|Vaduz]] i [[Schellenberg]] trafiła niespełna 400 lat później.|data=2022-07}} Ostatnim [[Hrabstwo Vaduz|hrabim Vaduz]] z rodu był [[Diecezja Chur|biskup z Chur]] [[Hartmann II von Werdenberg-Sargans|Hartmann II]], który przepisał swój majątek na przyrodnich braci z rodu Brandis w 1416 r., do których w 1437 r. trafiło również [[Schellenberg#Hrabstwo Schellenberg|hrabstwo Schellenberg]]<ref name=":3" />.
 
Na przełomie XIII i XIV wieku na tereny dzisiejszego [[Liechtenstein|księstwa]] przybyli [[Walserowie]] – lud [[Alamanowie|alemański]] pochodzący z doliny [[Rodan]]u w [[Valais]], w [[Szwajcaria|Szwajcarii]]. Byli oni kolonistami, którzy rozprzestrzenili się po terenie Alp Środkowych. Najprawdopodobniej założyli oni [[Triesenberg]], gdzie do dziś ślady ich kultury pozostają widoczne np. w postaci charakterystycznej gwary walserskiej, którą posługują się dziś już bardzo nieliczni mieszkańcy okolicy<ref>{{Cytuj |tytuł = Walser (Walliser) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-12 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Walser_(Walliser) |język = de}}</ref>.
[[Plik:Map Swabian War.png|mały|300x300px|Mapa przebiegu [[Wojna austriacko-szwajcarska (1499)|wojny szwabskiej]] (1499 r.). Widoczne działania wojenne na terenie dzisiejszego [[Liechtenstein]]u, m.in. [[bitwa pod Triesen]].]]
 
Linia 33:
=== Powstanie Księstwa Liechtensteinu ===
[[Plik:Deutscher Bund.svg|mały|227x227px|Mapa [[Związek Niemiecki|Związku Niemieckiego]] z zaznaczonym [[Liechtenstein|Księstwem Liechtensteinu]]]]
[[Wojna trzydziestoletnia]] i konflikty z władzami cesarskimi doprowadziły hrabiów Hohenems na skraj bankructwa. Posiadłości [[Hrabstwo Vaduz|Vaduz]] i [[Schellenberg]] zostały zajęte przez komisarza cesarskiego Ruperta von Bodmana w 1684 r. Właściciele próbowali przez następne lata dochodzić swoich praw do majątku jednak wielkie zadłużenie i konflikt z cesarzem zmusiły hrabiego Jakoba Hannibala III do sprzedaży majątku. 18 stycznia 1699 r. [[Książę|tytularny książę]] z dynastii [[Liechtensteinowie|Liechtensteinów]] – '''[[Jan Adam I Liechtenstein|Jan Adam I]]''', kupił [[Schellenberg#Hrabstwo Schellenberg|hrabstwo Schellenberg]] za równowartość 115 000 [[gulden]]ów, a następnie w 22 lutego 1712 r. okupił od hrabiów Hohenems również [[hrabstwo Vaduz]] za 290 000 [[gulden]]ów<ref>{{Cytuj |tytuł = Hohenems, Jakob Hannibal III. von – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-13 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Hohenems,_Jakob_Hannibal_III._von |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtenstein, Johann Adam I. Andreas von – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-13 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Liechtenstein,_Johann_Adam_I._Andreas_von |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = 17. Jahrhundert {{!}} Das Fürstenhaus von Liechtenstein |data dostępu = 2022-07-16 |url = https://fuerstenhaus.li/die-biographien-aller-fuersten/17-jahrhundert/ |język = de-DE}}</ref>. Książę zmarł niespełna pół roku po dokonaniu tej transakcji, a władzę przejąć miał jego najbliższy męski potomek – [[Antoni Florian Liechtenstein|Antoni Florian]], jednak był on skonfliktowany z [[Jan Adam I Liechtenstein|Janem Adamem I]], który przepisał cały majątek na bratanka [[Antoni Florian Liechtenstein|Antoniego Floriana]] – [[Józef Wacław I Liechtenstein|Józefa Wacława I]]. Byli oni potomkami [[Gundakar Liechtenstein|Gundakara Liechtensteina]], młodszego brata pierwszego z [[Lista książąt Liechtensteinu|książąt tytularnych Liechtenstein]] – [[Karol I Liechtenstein|Karola I]]. Po wielu latach negocjacji udało się dojść do porozumienia [[Antoni Florian Liechtenstein|Antoniemu Florianowi]] z bratankiem, który 12 marca 1718 roku zrzekł się władzy na rzecz wuja. Dzięki wpływom księcia 23 stycznia 1719 r. cesarz [[Karol VI Habsburg|Karol VI]] połączył majątki [[Hrabstwo Vaduz|Vaduz]] i [[Schellenberg]], tworząc '''[[Liechtenstein|Księstwo Liechtenstein]]''', któremu nadał również {{link-interwiki|Cesarska bezpośredniość|tekst=cesarską bezpośredniość|Q=Q1341156}} (niem. ''Reichsunmittelbarkeit''). Stało się ono 343. państwem członkowskim [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]]. Data ta jest faktycznym początkiem państwowości liechtensteińskiej<ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtenstein, Anton Florian von – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-13 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Liechtenstein,_Anton_Florian_von |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtenstein (Fürstentum) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-13 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Liechtenstein_(F%C3%BCrstentum) |język = de}}</ref><ref name=":8">{{Cytuj |tytuł = 300 Jahre Liechtenstein |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = 300.li |url = https://www.300.li/wissenwertes/meilensteine-liechtensteins-geschichte |język = de}}</ref><ref>{{encyklopedia PWN|id=4574634|tytuł=Liechtenstein. Historia|data dostępu=2022-07-16}}</ref>.
 
== Czasy monarchii absolutnej i Wiosna Ludów w księstwie (1719-1862) ==
Linia 77:
Kiedy 28 lipca 1914 r. wybuchła [[I wojna światowa]] [[Liechtenstein|księstwo]] znalazło się w trudnym położeniu politycznym. Przez [[Ententa|państwa ententy]] [[Liechtenstein]] był odbierany jako sojusznik [[Austria|Austrii]], walczącej po stronie [[Państwa centralne|państw centralnych]]. Z tego powodu obywateli tego alpejskiego państwa, którzy przebywali na terenie [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], czy [[Francja|Francji]] traktowano jak obywateli austriackich. Byli oni [[Internowanie|internowani]], a ich majątki [[Konfiskata|konfiskowane]]. [[I wojna światowa|Wielka Wojna]] spowodowała trudności z zaopatrzeniem [[Liechtenstein|księstwa]] w najważniejsze surowce i żywność. Rząd księstwa musiał sprowadzać żywność z sąsiedniej [[Szwajcaria|Szwajcarii]] przez co pod koniec wojny [[Dług (ekonomia)|zadłużenie]] kraju wynosiło ponad 400 tys. [[Frank szwajcarski|franków]]. Zamknięcie granic i łańcuchów dostaw sprawiło, że z roku na rok [[Deficyt budżetowy|deficyt]] w budżecie był coraz większy. Państwu groziło [[Upadłość|bankructwo]], a sytuacji nie poprawiała [[inflacja]] [[Korona austro-węgierska|korony austriackiej]] oraz rosnące [[bezrobocie]]. Ucierpiał także [[przemysł włókienniczy]], a wiele zakładów zostało zamkniętych, z powodu niedoboru surowca. Jesienią 1918 r. do [[Liechtenstein|księstwa]] dotarła również [[Pandemia grypy hiszpanki|epidemia hiszpanki]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Erster Weltkrieg – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Erster_Weltkrieg |język = de}}</ref><ref name=":9">{{Cytuj |tytuł = Neutralität – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Neutralit%C3%A4t |język = de}}</ref>.
 
Kryzys gospodarczy wywołany [[I wojna światowa|Wielką Wojną]] powodował niezadowolenie społeczne. Wokół lokalnego prawnika [[Wilhelm Beck|Wilhelma Becka]], który już w poprzednich latach krytykował system prawny w [[Liechtenstein|księstwie]], zaczęła tworzyć się [[Opozycja (polityka)|opozycja]]. W 1914 r. [[Wilhelm Beck|Beck]] założył gazetę ''Oberrheinische Nachrichten'', która stała się drugą [[Gazeta|gazetą]] w [[Liechtenstein]]ie i pozwoliła na popularyzacje poglądów opozycyjnych wobec władzy. W tym samym roku nieformalne ugrupowanie [[Wilhelm Beck|Becka]] dostało się do [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]]. [[Opozycja (polityka)|Opozycja]] od początku wykazywała zdecydowanie bardziej [[Lewica|lewicowe]] poglądy, a do jej postulatów należały m.in.: wprowadzenie bezpłatnych [[Podręcznik szkolny|podręczników szkolnych]], [[bezpośredniość wyborów]] parlamentarnych, czy utworzenie nowego rejestru nieruchomości. Najważniejszym jednak celem opozycji była [[demokratyzacja]] ustroju i uniezależnienie księstwa od [[Austria|Austrii]]. Duże niezadowolenie wiązało się z faktem, iż wszyscy pozostali deputowani [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]], większość urzędników administracji oraz premier [[Leopold von Imhof]] byli [[Austriacy|Austriakami]]. Podczas kampanii politycznej popularne stało się hasło „''Liechtenstein dla Liechtensteińczyków''”<ref>{{Cytuj |tytuł = Beck, Wilhelm – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Beck,_Wilhelm |język = de}}</ref><ref name=":7">{{Cytuj |tytuł = Christlich-soziale Volkspartei (VP) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Christlich-soziale_Volkspartei_(VP) |język = de}}</ref>.
 
=== Wybory w 1918 r. i zamach stanu ===
[[Plik:Landtag Liechtenstein 1921.jpg|mały|300x300px|Deputowani pierwszej kadencji [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]] wybrani na mocy nowej [[Konstytucja Liechtensteinu|konstytucji z 1921 r.]] W pierwszym rzędzie trzeci od lewej pierwszy premier – [[Josef Ospelt]].]]
{{Osobny artykuł|Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 1918 roku}}W styczniu 1918 r. zmieniono [[Ordynacja wyborcza|ordynację wyborczą]] i w [[Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 1918 roku|wyborach 12 marca 1918 r.]], dwunastu deputowanych zostało wybranych w wyborach bezpośrednich, a pozostałych trzech wyznaczył panujący książę. Przed wyborami zwolennicy [[Wilhelm Beck|Becka]] utworzyli pierwszą w historii [[Liechtenstein|księstwa]] partię polityczną – [[Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa (Liechtenstein)|Chrześcijańsko-Społeczną Partię Ludową]] (niem. ''Christlich-soziale Volkspartei'', VP). W tym samym roku przeciwnicy [[Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa (Liechtenstein)|VP]] utworzyli drugą partię w [[Liechtenstein]]ie – [[Postępowa Partia Obywatelska|Postępową Partię Obywatelską]] (niem. ''Fortschrittlichen Bürgerpartei'', FBP). [[Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa (Liechtenstein)|VP]], która zdobyła mniejszość w [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]], postulowała reformy konstytucyjne obejmujące [[Liberalizm|liberalizację]] ustroju, zwiększenie udziału ludności w [[Partycypacja obywatelska|partycypacji władzy]] na wzór szwajcarski, [[Nacjonalizacja|nacjonalizację]] administracji, czy wprowadzenie sądu krajowego<ref name=":7" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Fortschrittliche Bürgerpartei (FBP) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Fortschrittliche_B%C3%BCrgerpartei_(FBP) |język = de}}</ref>.{{Osobny artykuł|Zamach stanu w Liechtensteinie}}7 listopada 1918 r. premier [[Leopold von Imhof]] został zmuszony pod naciskiem większości deputowanych [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]] do podania się do [[Dymisja|dymisji]]. Władza została przekazana wybranemu przez dwunastu (wszystkich z wyjątkiem trzech wybranych przez Księcia) deputowanych [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]] Tymczasowemu Komitetowi Wykonawczemu. W jego skład weszli [[Martin Ritter]], [[Wilhelm Beck]] oraz [[Josef Marxer]]. Zgodnie z obowiązującą [[Konstytucja Liechtensteinu z 1862 roku|konstytucją z 1862 r.]] prawo wyboru rządu i premiera przysługiwało panującemu księciu, więc wybór powołanie Komitetu przez [[Landtag (Liechtenstein)|Landtag]] było złamaniem prawa i de facto [[Zamach stanu|zamachem stanu]]. Książę [[Jan II Dobry (książę Liechtensteinu)|Jan II]] nie zareagował jednak na nielegalne przejęcie władzy. Przewodniczący [[Landtag (Liechtenstein)|Landtagu]] [[Albert Schädler]] udał się do [[Wiedeń|Wiednia]] na rozmowy z Księciem, w wyniku których 7 grudnia 1918 r. Tymczasowy Komitet Wykonawczy został rozwiązany a premierem został [[Karol Liechtenstein]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Novemberputsch 1918 – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Novemberputsch_1918 |język = de}}</ref>.{{Osobny artykuł|Konstytucja Liechtensteinu}}Ważnym skutkiem [[Zamach stanu|zamachu stanu]] określanego jako [[Zamach stanu w Liechtensteinie|pucz listopadowy]] (niem. ''Novemberputsch'') było stworzenie komitetu konstytucyjnego, który w grudniu 1918 r. rozpoczął pracę nad nową konstytucją. Najważniejsze założenia uzgodniono we wrześniu 1920 r., podczas wizyty księcia [[Jan II Dobry (książę Liechtensteinu)|Jana II]] w [[Liechtenstein|księstwie]] i na ich podstawie powstał projekt ustawy, którego autorem był [[Josef Peer]]. Dokument został jednogłośnie przyjęty przez [[Landtag (Liechtenstein)|Landtag]] 24 sierpnia 1921 r., a następnie podpisany przez księcia 5 października 1921 r. Zgodnie z [[Konstytucja Liechtensteinu|konstytucją]] państwo pozostało [[Monarchia dziedziczna|monarchią dziedziczną]], jednak ustrój uległ znacznej [[Demokratyzacja|demokratyzacji]]. Pierwszym [[Premierzy Liechtensteinu|premierem Liechtensteinu]] mianowanym na mocy nowej konstytucji został [[Josef Ospelt]] z [[Postępowa Partia Obywatelska|Postępowej Partii Obywatelskiej]]. [[Konstytucja Liechtensteinu|Ustawa zasadnicza z 1921 r.]] obowiązuję w zmienionej formie do dnia dzisiejszego<ref name=":8" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Verfassung – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Verfassung#Verfassung_1921 |język = de}}</ref>.
 
=== Dwudziestolecie międzywojenne ===
Linia 101:
W 1931 r. rozpoczęła się największa inwestycja infrastrukturalna w [[Liechtenstein]]ie w [[Dwudziestolecie międzywojenne (historia powszechna)|dwudziestoleciu międzywojennym]] – budowa [[Liechtensteiner Binnenkanal]], czyli kanału przeciwpowodziowego poprowadzonego wzdłuż [[Ren]]u na odcinku prawie 25 km od [[Balzers]] do [[Ruggell]]. Budowa trwała do 1943 r. i pochłonęła łącznie ponad 4,5 miliona [[Frank szwajcarski|franków]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Binnenkanal – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Binnenkanal |język = de}}</ref>.
 
W 1936 r. [[Liechtenstein]] zadebiutował na [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1936|letnich igrzyskach olimpijskich w Berlinie]], gdzie kraj reprezentowało sześciu sportowców w trzech dyscyplinach: [[Kolarstwo|kolarstwie]], [[Lekkoatletyka|lekkoatletyce]] i [[Strzelectwo|strzelectwie]]. W tym samym roku reprezentanci księstwa po raz pierwszy wystąpili również na [[Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1936|zimowych igrzyskach olimpijskich w Garmisch-Partenkirchen]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtenstein at the 1936 Garmisch-Partenkirchen Winter Games {{!}} Olympics at Sports-Reference.com |data = 2017-09-03 |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20170903051804/https://www.sports-reference.com/olympics/countries/LIE/winter/1936/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtenstein at the 1936 Berlin Summer Games {{!}} Olympics at Sports-Reference.com |data = 2010-02-01 |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20100201020525/http://www.sports-reference.com/olympics/countries/LIE/summer/1936/}}</ref>. W obliczu wielkiego kryzysu powstały krótkotrwałe ruchy opozycyjne w tym prezentująca poglądy [[Narodowy socjalizm|narodowosocjalistyczne]] [[Liechtensteińska Służba Ojczyźnie]] (niem. ''Liechtensteiner Hiematdienst'', LHD). Przed wyborami w 1936 r. doszło do fuzji zmagającej się z problemami wizerunkowymi od czasu ''Sparkassaskandal'' [[Chrześcijańsko-Społeczna Partia Ludowa (Liechtenstein)|VP]] i nowo powstałej [[Liechtensteińska Służba Ojczyźnie|LHD]], w wyniku której powstało nowe ugrupowanie [[Unia Patriotyczna]] (niem. ''Vaterländische Union'', VU). Wybory zakończyły się zwycięstwem [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]], jednak [[Unia Patriotyczna|VU]] zdobyła 4 mandaty<ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtensteiner Heimatdienst (LHD) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Liechtensteiner_Heimatdienst_(LHD) |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Vaterländische Union (VU) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Vaterl%C3%A4ndische_Union_(VU) |język = de}}</ref>.
 
==== Kryzys marcowy, pucz nazistowski i ciche wybory ====
{{Osobny artykuł|Ruch Narodowoniemiecki w Liechtensteinie}}11 marca 1938 r. doszło do [[Anschluss|anschlussu Austrii]] i pojawiła się niepewność co do dalszych losów [[Liechtenstein|księstwa]]. [[Szwajcaria]] zażądała od [[Liechtenstein|księstwa]] deklaracji [[Niepodległość|niepodległości]] i utrzymania zawartych traktatów państwowych. 15 marca 1938 r. lider opozycyjnej [[Unia Patriotyczna|Unii Patriotycznej]] [[Otto Schaedler]], odmówił głosowania za takimi deklaracjami, żądając miejsca w rządzie dla [[Unia Patriotyczna|VU]]. W dniach 18-21 marca 1938 r. trwały negocjacje między [[Unia Patriotyczna|VU]] i [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]], których wynikiem było stworzenie [[Koalicja rządowa|koalicji]]. Nowy rząd został powołany 30 marca 1938 r. Wydarzenia z marca 1938 r. określa się kryzysem marcowym (niem. ''Märzkrise''). W odpowiedzi na działania [[Opozycja (polityka)|opozycji]] i rządu 31 marca 1938 r. [[Narodowy socjalizm|naziści]] w [[Liechtenstein]]ie urośli w siłę tworząc [[Ruch Narodowoniemiecki w Liechtensteinie]] (niem. ''Volksdeutsche Bewegung in Liechtenstein'', VDBL). Partia opowiadała się za połączeniem [[Liechtenstein|księstwa]] z [[III Rzesza|III Rzeszą]] lub utworzeniem [[Unia celna|unii celnej]] i prowadziła [[Agitacja|agitację]] na różne sposoby, m.in. przez [[salut rzymski]], palenie [[Swastyka|swastyk]], namawianie do [[Nienawiść|nienawiści]], ale również ataki na [[Żydzi|Żydów]], polityków [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]] i [[Harcerstwo|harcerzy]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Märzkrise – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/M%C3%A4rzkrise |język = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Volksdeutsche Bewegung in Liechtenstein (VDBL) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Volksdeutsche_Bewegung_in_Liechtenstein_(VDBL) |język = de}}</ref>.
 
25 lipca 1938 r. zmarł książę [[Franciszek I Liechtenstein|Franciszek I]], a władzę przejął najbliższy męski krewny – [[Franciszek Józef II]], prawnuk brata księcia [[Alojzy II|Alojzego II]], praprawnuk księcia [[Jan I Liechtenstein|Jana I]]. Rządził on już ''de facto'' od marca, kiedy został [[regent]]em i uczestniczył w negocjacjach między [[Unia Patriotyczna|VU]] i [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]] podczas kryzysu marcowego. Był on pierwszym księciem w historii, który na stałe zamieszkał w [[Liechtenstein]]ie na zamku w [[Vaduz]]<ref name=":8" />.
Linia 120:
Zachowanie [[Państwo neutralne|neutralności]] na arenie międzynarodowej było możliwe także dzięki działaniom [[Franciszek Józef II|Franciszka Józefa II]], który starał się utrzymywać pokojowe stosunki z [[III Rzesza|III Rzeszą]] i wysyłał [[telegram]]y gratulacyjne do [[Adolf Hitler|Hitlera]], m.in. z okazji jego urodzin i [[Nowy Rok|Nowego Roku]]. W 1941 r. odbył podróż, w czasie której spotkał się z [[Królowie Włoch|królem Włoch]] [[Wiktor Emanuel III|Emanuelem III]] i [[papież]]em [[Pius XII|Piusem XII]]. Nawiązał również kontakt z dyplomatami [[Alianci (II wojna światowa)|alianckimi]] w [[Szwajcaria|Szwajcarii]]. Po zakończeniu wojny w 1946 r. umowa [[Szwajcaria|Szwajcarii]] ze [[Stany Zjednoczone|Stanami Zjednoczonymi]], dot. [[Konfiskata|konfiskaty]] niemieckich aktywów objęła również [[Liechtenstein]]<ref name=":10" />.
 
Pod koniec wojny 30 kwietnia 1945 r. z inicjatywy księżnej [[Georgina von Wilczek|Giny]] powstał [[Liechtensteiński Czerwony Krzyż]], który zaangażował się w pomoc [[Uchodźca|uchodźcom]], a w której na granicy w [[Schaanwald]]zie uczestniczyła sama księżna<ref>{{Cytuj |tytuł = Liechtensteinisches Rotes Kreuz (LRK) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Liechtensteinisches_Rotes_Kreuz_(LRK) |język = de}}</ref>. W ciągu kilku dni granicę przekroczyło osiem tysięcy [[Uchodźca|uchodźców]], w tym wyswobodzonych więźniów. Nie przyjęto do kraju [[Narodowy socjalizm|nazistów]] i [[Kolaboracja|kolaborantów]] w tym premiera [[Francja Vichy|Francji Vichy]] [[Pierre Laval|Pierre’a Lavala]]<ref name=":10" />. Przez granicę [[Liechtenstein]]u w czasie całej wojny przeszło wielu [[Dezercja|dezerterów]], a najpopularniejszy przykład [[Dezercja|dezercji]] na tereny [[Liechtenstein|księstwa]] miał miejsce w maju 1945 r.
 
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] wzrósł również [[patriotyzm]] [[Liechtensteińczycy|Liechtensteińczyków]] i pogłębiło się ich poczucie odrębności. Zamieszkanie monarchy w [[Vaduz]] pozwoliło na zbliżenie się z mieszkańcami, a uroczystości takie jak [[ślub]] [[Franciszek Józef II|Franciszka Józefa II]] i [[Georgina von Wilczek|Georginy von Wilczek]] integrowały ludność i podnosiły nadzieję. W 1940 r. wigilię urodzin księcia [[Franciszek Józef II|Franciszka Józefa II]] 15 sierpnia ustanowiono [[Święto Narodowe w Liechtensteinie|Świętem Narodowym]], którego obchody również stanowiły podłoże do budowania poczucia wspólnoty i odrębności narodu<ref name=":10" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Staatsfeiertag – Historisches Lexikon |data dostępu = 2022-07-16 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Staatsfeiertag |język = de}}</ref>.
Linia 161:
Zmiany w wewnętrznej polityce przyniosły [[Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 2005 roku|wybory w 2005 r.]], w wyniku których [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]] zdobyła 12 mandatów, [[Unia Patriotyczna|VU]] – 10, a trzy pozostałe przypadły FL. Po dwóch kadencjach przerwy odnowiono koalicję [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]]-[[Unia Patriotyczna|VU]], funkcjonującą w latach 1939-1997 i powołano nowy rząd, którego premierem został [[Otmar Hasler]] z [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]]. Od tamtej pory po każdych kolejnych wyborach [[Koalicja rządowa|koalicja]] jest odnawiana i rządzi [[Liechtenstein|księstwem]] do dnia dzisiejszego. Zmianie ulega jedynie stosunek ilości członków rządów z [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]] i [[Unia Patriotyczna|VU]] oraz przynależność partyjna [[Premierzy Liechtensteinu|premiera]]. Związane jest to z niepisaną zasadą [[Koalicja rządowa|koalicji]], zgodnie z którą partii osiągającej wyższy wynik procentowy w wyborach przypada stanowisko premiera i dwóch członków rządu, a drugiej partii stanowisko wicepremiera i jeden członek rządu<ref name=":0" />. Od 2005 r. [[Postępowa Partia Obywatelska|FBP]] wygrywała jeszcze dwukrotnie w latach [[Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 2013 roku|2013]] i [[Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 2017 roku|2017]], wyznaczając na premiera [[Adrian Hasler|Adriana Haslera]], zaś [[Unia Patriotyczna|VU]] wygrywała w latach [[Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 2009 roku|2009]] i [[Wybory parlamentarne w Liechtensteinie w 2021 roku|2021]], wyznaczając na premierów kolejno [[Klaus Tschütscher|Klausa Tschütschera]] i [[Daniel Risch|Daniela Rischa]]<ref name=":1">{{Cytuj |tytuł = Landtagswahlen 2021 – Ergebnisse |data dostępu = 2022-07-17 |opublikowany = landtagswahlen.li |url = https://www.landtagswahlen.li/resultat/12}}</ref>.
 
15 sierpnia 2004 r. [[Jan Adam II Liechtenstein|Jan Adam II]] przekazał swojemu synowi i następcy tronu [[Alojzy Liechtenstein (regent)|Alojzemu]] część władzy, mianując go [[koregent]]em<ref name=":14">{{Cytuj |tytuł = Liechtenstein, Alois von (* 1968) – Historisches Lexikon |data dostępu = 2021-08-23 |opublikowany = historisches-lexikon.li |url = https://historisches-lexikon.li/Liechtenstein,_Alois_von_(*1968) |język = de}}</ref>. [[Jan Adam II Liechtenstein|Jan Adam II]] formalnie pozostał jednak [[Głowa państwa|głową państwa]] i nadal angażuję się w życie [[Liechtenstein|księstwa]] uczestnicząc w niektórych uroczystościach państwowych.
 
W nocy z 28 lutego na 1 marca 2007 r. doszło do incydentu militarnego, który przez media został określony „przypadkową inwazją”. Uzbrojeni żołnierze armii szwajcarskiej, podczas rutynowych ćwiczeń z powodu złych warunków pogodowych zgubili się i przekroczyli granicę [[Liechtenstein|księstwa]]. O incydencie poinformowała strona szwajcarska, a żołnierze nie zostali zauważeni przez mieszkańców<ref>{{Cytuj |tytuł = Omyłkowa inwazja na Liechtenstein |data dostępu = 2022-07-17 |opublikowany = rmf24.pl |url = https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-omylkowa-inwazja-na-liechtenstein,nId,169883 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = WELT |tytuł = Zwischenfall: Schweizer Armee marschiert in Liechtenstein ein |czasopismo = DIE WELT |data = 2007-03-03 |data dostępu = 2022-07-17 |url = https://www.welt.de/vermischtes/article743634/Schweizer-Armee-marschiert-in-Liechtenstein-ein.html |język = de}}</ref>.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Liechtensteinu”