Stanisław Bułak-Bałachowicz

Stanisław Bułak-Bałachowicz
Станіслаў Булак-Балаховіч
	generał brygady
Data i miejsce urodzenia	10 lutego 1883 ; Mejszty, gubernia kowieńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	10 maja 1940 ; Warszawa, Polska pod okupacją III Rzeszy
	Przebieg służby
Lata służby	1914–1940
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego; Biała Armia; Białoruska Armia Narodowa; Wojsko Polskie; Siły Zbrojne Hiszpanii
Stanowiska	dowódca Białoruskiej Armii Narodowej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa,; wojna domowa w Rosji,; wojna estońsko-bolszewicka,; wojna polsko-bolszewicka,; powstanie słuckie,; hiszpańska wojna domowa,; II wojna światowa kampania wrześniowa;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Stanisław Bułak-Bałachowicz (biał. Станіслаў Булак-Балаховіч, Stanisłaŭ Bułak-Bałachovič, ros. Станислав Никодимович Булак-Балахович; ur. 10 lutego 1883 w Mejsztach, zm. 10 maja 1940 w Warszawie) – rosyjski, polski i białoruski wojskowy, oficer kawalerii Armii Imperium Rosyjskiego, generał major Białej Armii, dowódca ochotniczych oddziałów białoruskich walczących w składzie Wojska Polskiego II RP w 1920 i 1939 r. Brat Józefa Bułak-Bałachowicza.

Działalność edytuj

Do wybuchu I wojny światowej pracował jako administrator w dobrach hr. Plater-Zyberka w pow. dziśnieńskim. W 1914 r. został zmobilizowany do armii rosyjskiej i wcielony do 2 Lejb-Ułańskiego Kurlandzkiego Pułku. Wkrótce odznaczył się w walkach koło Sochaczewa i Kowna. W 1915 r. został awansowany na stopień oficerski i trafił do oddziału podpułkownika Leonida Punina, gdzie został dowódcą szwadronu. Wojnę skończył jako rotmistrz sztabowy odznaczony trzema Krzyżami Św. Jerzego, orderami Św. Stanisława, Św. Anny, Św. Włodzimierza. Po rewolucji w Rosji przez krótki czas był w armii bolszewików, po czym wraz ze swoim 1 pułkiem łuskim przedarł się spod Pskowa do Estonii, gdzie walczył w różnych formacjach „białych” (wojna estońsko-bolszewicka), między innymi w armii gen. Judenicza. Szczególnie odznaczył się podczas nieudanej ofensywy białych na Piotrogród wiosną 1919 r., dowodząc korpusem, który zdobył na bolszewikach Gdow, a następnie razem z wojskami estońskimi gen. Laidonera Psków, za co w 1919 r. został awansowany na stopień generała majora.

Po zawarciu estońsko-sowieckiego traktatu pokojowego w marcu 1920 przeszedł z Estonii śmiałym rajdem przez pozycje bolszewików na stronę polską na czele oddziału ok. 800 ludzi (Rosjan, Białorusinów, Litwinów, Łotyszy, Estończyków i Polaków) pod Dyneburgiem. Po reorganizacji w Brześciu nad Bugiem w kwietniu 1920 r. jego grupa została podporządkowana dowódcy 3 Armii gen. Edwarda Śmigłego-Rydza^[1]. Oddział gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza brał od czerwca 1920 r. udział w walkach na froncie polsko-bolszewickim na obszarze Polesia. W trakcie walk był zasilany wziętymi do niewoli czerwonoarmistami oraz dezerterami, dzięki czemu pomimo strat zwiększył swą liczebność do ok. 1800 żołnierzy piechoty i 800 kawalerzystów. Po odwrocie wojsk polskich, od 15 sierpnia 1920 r. „bałachowcy” wzięli udział w kontrofensywie znad Wieprza oraz w Bitwie Warszawskiej. Przemieszczając się w kierunku Włodawy, osiągnęli swój największy sukces militarny, zdobywając Pińsk 26 września, gdzie wzięli do niewoli 2400 bolszewickich jeńców, włączając w to sztab 4 armii.

Rozkazem Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego z 28 września 1920 wojska gen. Bułak-Bałachowicza zostały określone jako Ochotnicza Sprzymierzona Armia, uzyskując status odrębnej sojuszniczej armii. Generał nazwał ją Rosyjską Ludową Armią Ochotniczą (Russkaja Narodnaja Dobrowolczeskaja Armia, RNDA), która osiągnęła liczbę ok. 20 tys. żołnierzy. Mimo zawarcia rozejmu między Polską a stroną sowiecką w Rydze 12 października 1920 r., armia gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza od 5 listopada 1920 r. podjęła samodzielne działania bojowe na obszarze Białorusi zajętym przez bolszewików, zdobywając 10 listopada Mozyrz. W Mozyrzu gen. Bułak-Bałachowicz ogłosił niepodległość Białorusi i powołał rząd Republiki Białoruskiej, lecz po kilku dniach i kontrofensywie oddziałów bolszewickich, jego armia została zmuszona do wycofania się do Polski. Gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz przekroczył granicę Polski 28 listopada, w ślad za głównymi siłami swojej armii, która następnie została w Polsce internowana.

Armia ochotnicza dowodzona przez Stanisława Bułak-Bałachowicza, tzw. „bałachowcy”, była oskarżana o gwałty, bandytyzm i morderstwa na Żydach^[2]. W interpelacji poselskiej z 25 stycznia 1921 r. koło posłów żydowskich przytaczało przykłady osobistego mordowania Żydów przez generała i żądano postawienia go pod sądem. Podobną interpelację złożył 1 marca 1921 klub PPS^[3].

Stanisław Bułak-Bałachowicz nie został przyjęty do Wojska Polskiego, wobec czego nie został zweryfikowany w stopniu generała brygady. Mimo tego przez całe dwudziestolecie międzywojenne występował w mundurze wyjściowym oficera Wojska Polskiego z oznakami stopnia generała brygady.

Po wojnie polsko-bolszewickiej gen. Bałachowicz osiadł w Warszawie, prowadząc działalność polityczną. Życie zawodowe związał z przemysłem drzewnym i firmą The Century European Timber Corporation. W latach trzydziestych XX wieku uczestniczył w hiszpańskiej wojnie domowej po stronie oddziałów gen. Francisco Franco^[4]. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził zorganizowanym przez siebie oddziałem ochotniczym. Jednostka ta walczyła w obronie Warszawy.

Stanisław Bułak-Bałachowicz zginął 10 maja 1940 r. podczas próby aresztowania przez Gestapo na ul. Paryskiej w Warszawie. Według relacji, do idącego ulicą Bałachowicza podjechało auto, z którego wysiadł gestapowiec, a po chwili został on zabity przez generała ostrzem ukrytym w lasce, drugi z gestapowców oddał wówczas śmiertelny strzał.

Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A15-8-12)^[5].

Rodzina edytuj

Był synem Nikodema Michała i Józefy z Szafranów oraz wnukiem Sylwestra Bałachowicza i Michaliny Jasińskiej. Miał trzech braci i sześć sióstr. W młodości pracował jako administrator w majątku Platerów. Jego pierwsza żona zmarła w 1915 r. Drugą żoną była Hertha von Gerhart.

Jedyni spadkobiercy nazwiska to żyjący obecnie Maciej Bułak-Bałachowicz, Rafał Bułak-Bałachowicz, Ernest Bułak-Bałachowicz, obecnie najmłodszy z Bałachowiczów.

Pisma autorstwa gen. St. Bułak-Bałachowicza edytuj

Wojna będzie, czy nie będzie?, Warszawa 1931 r.
Precz z Hitlerem! czy Niech żyje Hitler!, Warszawa 1933 r.^[6]

Odznaczenia edytuj

Krzyż Świętego Jerzego II, III i IV klasy
Medal Świętego Jerzego
Order Świętego Włodzimierza
Order Świętej Anny (dwukrotnie)
Order Świętego Stanisława (dwukrotnie)
Krzyż Wojenny z brązową palmą (Francja)
Krzyż Waleczności Armii gen. Bułak-Bałachowicza^[7]

Przypisy edytuj

↑ Witold Sienkiewicz: Niepokonani 1920. Wojna polsko-bolszewicka. Warszawa: Demart, 2010. ISBN 978-83-7427-587-3.
↑ Piotr Zychowicz: Sowieci. Opowieści niepoprawne politycznie cz. II. Wyd. 2 rozszerzone. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2017, s. 255–256. ISBN 978-83-8062-107-7.
↑ Szymon Rudnicki: Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 69. ISBN 978-83-7666-412-5. ISBN 978-83-7666-363-0.
↑ Bułak-Bałachowicz Stanisław, gen. (1883-1940). Encyklopedia Puszczy Białowieskiej. [dostęp 2020-04-24].
↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
↑ Informacje o publikacjach gen. Bułak-Bałachowicza w bazie Biblioteki Narodowej.
↑ Zbigniew Karpus, Oleg Łatyszonek: Życiorys gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza, [w:] „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (Białystok), 1995 r., nr 2 (4), s. 160–169.

Bibliografia edytuj

Tomasz Paluszyński, Stanisław Bułak-Bałachowicz w estońskiej wojnie narodowowyzwoleńczej w latach 1918–1919, w: „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne”, t. VI, Poznań 2006 r., s. 81–99.
Tomasz Paluszyński, Przejście oddziału generała Stanisława Bułak-Bałachowicza z Estonii do Polski (marzec 1920 roku), w: Polska i Europa w XIX-XX wieku. Studia historyczno-politologiczne, red. Jadwiga Kiwerska, Bogdan Koszel, Dariusz Matelski, Poznań 1992 r., s. 109–124.
Janusz Cisek, Białoruskie oddziały gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza w polityce Józefa Piłsudskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej (marzec-grudzień 1920). Rozprawa doktorska napisana w 1993 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem prof. Wojciecha Wrzesińskiego.
Pantalejmon Simanski, Kampania białoruska Rosyjskiej Armii Ludowo-Ochotniczej gen. St. Bułak-Bałachowicza w 1920 r., w: „Bellona”, t. XXXVII, 1931 r., s. 196–232.
Marek Cabanowski, Generał Stanisław Bułak-Bałachowicz. Zapomniany bohater, Warszawa 1993 r., s. 204.
Oleg Łatyszonek, Białoruskie formacje wojskowe 1917-1923, Białystok 1995 r. (oraz dostępne w formie elektronicznej również pod tym linkiem)
Oleg Łatyszonek Spod czerwonej gwiazdy pod biały krzyż, w: Zeszyty Naukowe Muzeum Wojska, nr 6, Białystok 1992 r.
Zbigniew Karpus, Oleg Łatyszonek, Życiorys gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza, w: „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (Białystok), 1995 r., nr 2 (4), s. 160–169.
Zbigniew Karpus, Wschodni Sojusznicy Polski w wojnie 1920 roku. Oddziały wojskowe ukraińskie, rosyjskie, kozackie i białoruskie w Polsce w latach 1919–1920, Toruń 1999 r.
Mariusz Patelski, Generał Stanisław Bułak-Bałachowicz – kontrowersje wokół postaci, w: Białoruś trudna droga do demokracji, pod red. Mikołaja Iwanowa, Wyd. Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Wrocław 2006 r.
Piotr Galik, Bałachowcy – rycerze śmierci, w: „Odkrywca”, 2005 r., nr 8 (79), s. 37–39.
Witold Sienkiewicz, Niepokonani, Wyd. Demart 2010/2011 r.
Lidja B. Miliakowa (red.), Kniga pogromow. Pogromy na Ukrainje, w Biełorussji i jewropejskoj czasti Rossji w pieriod Grażdanskoj wojny, 1918–1922 g. Sbornik dokumientow, Moskwa.
Piotr Zychowicz, Bicz na Sowietów, w: „Historia Do Rzeczy”, nr 12 (46) / 2016
Maciej Bułak-Bałachowicz, To Sowieci zabili mojego dziadka, w: „Historia Do Rzeczy”, nr 12 (46) / 2016
Joanna Gierowska-Kałłaur, Stanisław Bułak-Bałachowicz. Postać, która mogła połączyć narody byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, a jednak ich nie połączyła, „Acta Baltico-Slavica” (Polska – Litwa – Białoruś. Historia, która dzieli i łączy), nr 41, 2017, s. 77–155 [w tym na s. 113–137 list otwarty Stanisława Bułak-Bałachowicza do Borysa Wiktorowicza Sawinkowa z 16 sierpnia 1921 r.].

Linki zewnętrzne edytuj

Stanisław Bułak-Bałachowicz w portalu encyklopedycznym Антибольшевистская Россия (1917 – 1947) (Język rosyjski)
Kmicic II RP. Gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz – Portal Historyczno-Wojskowy
Kontrowersyjny generał ma być patronem ulicy – gazeta.pl
Ataman swej armii – gazeta.pl
Gen. Stanisław Bułak Bałachowicz a sprawa III Śląskiego Powstania
Film dokumentalny o generale z 2009 r., TVP/Belsat.
Jeden blog o gen. Bałachowiczu [1] i drugi poświęcony jego osobie [2]
Strona internetowa o gen. Bałachowiczu autorstwa Bogdana Konstantynowicza (w jęz. pol. i ang.)
Koło tradycji wojskowej im. gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza. raberg.webpark.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-08)]. (str. internet. częściowo dostępna)
Generał Bułak-Bałachowicz
Stanisław Bułak-Bałachowicz – publikacje w bibliotece Polona

[1] Witold Sienkiewicz: Niepokonani 1920. Wojna polsko-bolszewicka. Warszawa: Demart, 2010. ISBN 978-83-7427-587-3.

[2] Piotr Zychowicz: Sowieci. Opowieści niepoprawne politycznie cz. II. Wyd. 2 rozszerzone. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2017, s. 255–256. ISBN 978-83-8062-107-7.

[ReferenceA-3] Szymon Rudnicki: Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 69. ISBN 978-83-7666-412-5. ISBN 978-83-7666-363-0.

[4] Bułak-Bałachowicz Stanisław, gen. (1883-1940). Encyklopedia Puszczy Białowieskiej. [dostęp 2020-04-24].

[5] Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.

[6] Informacje o publikacjach gen. Bułak-Bałachowicza w bazie Biblioteki Narodowej.

[7] Zbigniew Karpus, Oleg Łatyszonek: Życiorys gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza, [w:] „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (Białystok), 1995 r., nr 2 (4), s. 160–169.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]