Stara Wieś (województwo śląskie)
Stara Wieś – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, w gminie Wilamowice, która wchodzi w skład Euroregionu Beskidy.
| wieś | |
_ID_638699.jpg) XVI-wieczny budynek szkoły parafialnej (2017) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
278 m n.p.m. m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
2123[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-330[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SBI |
| SIMC |
0076351 |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 49°54′30″N 19°06′48″E/49,908333 19,113333[1]
| |
| Strona internetowa | |
W latach 1975–1998 Stara Wieś wchodziła w skład administracyjny województwa bielskiego.
Geografia edytuj
Sołectwo Stara Wieś w województwie śląskim graniczy z siedzibą gminy Wilamowice, sołectwami Dankowice, Pisarzowice, Bestwina, Janowice.
Integralnymi częściami wsi są Biała Glina, Dębina, Kamieniec, Kępa Dolna, Kępa Górna, Łąka, Międzylesie, Nowy Świat, Podlas, Pole Wilamowskie, Skowronek, Stara Wieś Dolna, Stara Wieś Górna, Talerz, Zaolzie, a także przysiółek Pole Janowskie[4][5].
Historia edytuj
Osada wiejska założona została przez osadników przybyłych z zachodu być może już w połowie XIII wieku, kilka lat po najeździe mongolskim na Polskę w 1241. Z powodu braku jednoznacznych źródeł nie wiadomo, czy miało to związek z nadaniem przez księcia opolskiego Mieszka Otyłego pomiędzy 1243-1246 w kasztelanii oświęcimskiej 500 łanów ziemi (ok. 121 km²) cystersom z Lubiąża[6][7]. Osadnicy ci założyli następnie również pobliskie Wilamowice i na początku XIV wieku funkcjonowały już dwie parafie, po raz pierwszy wzmiankowano w 1326 w spisie świętopietrza dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej. Starą Wieś wzmiankowano pod nazwą Antiquo Willamowicz[8], a zapis ten jest otwarty do interpretacji, a typowo polska końcówka patronimiczna – (ow)ice[a] mogła być oznaką postępującej asymilacji. Jednoznacznie niemiecka nazwa Wilmsdorff pojawiła się w 1440, w czasie gdy w okolice istniejącej już bielskiej wyspy językowej dotarła kolejna fala osadnictwa niemieckiego. Z analizy języka i stroju późniejszych mieszkańców Wilamowic wywnioskować można, że wspomniani osadnicy wywodzili się z Fryzji i Flandrii, a z nazwy miejscowości, że jej zasadźcą był według późniejszej tradycji niejaki William (jakoby ze Szkocji)[9], lub Wilam (dolnoniemiecki wariant im. Wilhelm). Jako Stara Wieś (niem. Altdorf) miejscowość występuje w dokumentach od 1444 roku[10].
Do 1377 wspólnym właścicielem Starych i Nowych Wilamowic był niejaki Zdzisław z Nowych Wilamowic. Po Zdzisławie z Nowych Wilamowic, osada wiejska nazywana Starymi Wilamowicami, została zajęta przez rycerzy i stała się własnością Bibersteinów, którzy z biegiem czasu przyjęli nazwisko na Starowieyscy[11]. Tak powstała nazwa[doprecyzuj!] miejscowości „Stara Wieś” z herbem Biberstein (herb szlachecki) rzekomo nieoficjalnym[potrzebny przypis].
W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 roku, obecna miejscowość wymieniona była jako Stara Wyesz[12].
W 1522 roku Krzysztof Starowieyski h. Biberstein, wybudował stojący do dziś drewniany kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Według wizytacji kościelnej z 1598 roku w miejscowości Stara Wieś, funkcjonowała przykościelna szkoła parafialna (Schola cantorum). Po roku 1522 nastąpił rozłam osadników w Starej Wsi na dwie części – górną i dolną. Jeden z kolejnych właścicieli górnej części osady Starej Wsi, Jan Przypkowski samowolnie uwolnił (wasali) w 1572 chłopów od poddaństwa osobistego, uczynił to bez prawnego aktu potwierdzenia. W 1599 roku, Jan Przypkowski sprzedał swoją część górnej wsi właścicielowi części dolnej, Andrzejowi Starowieyskiemu h. Biberstein, który przywrócił poddaństwo (wasalstwo), doprowadziło to buntu chłopów, którzy dokonali samosądu i zamordowali właściciela Andrzeja Starowieyskiego h. Biberstein w Starej Wsi w roku 1600[13]. Co najmniej do roku 1644 kościół przynależał do dekanatu oświęcimskiego[14].
W czasie najazdu szwedzkiego, nacierające z północy na południe zagony szwedzkie, około dnia 20 lutego 1656 roku splądrowały Starą Wieś, paląc kilka chłopskich domów, rabując dwór i zabierając monstrancję z drewnianego kościoła, której do dziś nie zwrócono[potrzebny przypis].
Po I rozbiorze Polski (1772) miejscowość Stara Wieś, weszła w skład terenów podległych austriackiej Galicji. W 1787 powstała pierwsza szkoła podstawowa, w której nauczano po niemiecku i po polsku, pierwszym nauczycielem i zarazem dyrektorem (kierownikiem) był Błażej Wesołowski. Rdzenni mieszkańcy Starej Wsi, pod zaborem austriackim, mieli nieco większe swobody narodowościowe do tworzenia kultury i zwyczajów ludowych, niż w innych zaborach (niemieckim czy rosyjskim)[15]. 123 lata bezpaństwowości mieszkańców Starej Wsi, zmieniło życie administracyjne mieszkańców, ale nie kulturę, tradycję oraz obyczaje[potrzebny przypis].
Współcześnie edytuj
W miejscowości sołeckiej pod nazwą Stara Wieś, znajduje się:
Krajobraz edytuj
Przez miejscowość przepływa rzeka Skowronka. W Starej Wsi znajdują się stawy hodowlane (głównie karpia, ale także szczupaka, amura, lina i tołpygi[18]). Na górnym obszarze Starej Wsi znajduje się kilka[potrzebny przypis] punktów widokowych, z widokiem na pobliski Beskid Mały i Śląski. Punktem widokowym w wiosce jest położona na wysokości 306 m n.p.m. tzw. „Biała Glina”, na której w roku 2000 ustawiony został krzyż milenijny[19] o wysokości 33 m[potrzebny przypis].
Religia edytuj
We wsi działa rzymskokatolicka parafia Podwyższenia Krzyża Świętego[20].
Zabytki edytuj
- Dwór w Starej Wsi Górnej wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku w miejscu poprzedniego, wybudowanego prawdopodobnie pod koniec XVI wieku
- Niektóre zachowane budynki drewniane z charakterystycznymi szczytami
- Zabytkowa zabudowa mieszkalno gospodarcza (drewniano – murowana) w Starej Wsi Dolnej, przysiółek Biała Glina przy ul. Dolnej 66,
- Drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego z 1522 roku. Jest on jednym z nielicznych, tak starych zabytków sakralnych w najbliższej okolicy. Ponadto w jego wnętrzu zwraca uwagę obraz „Ukrzyżowanie” należący do tryptyku z początku XVI wieku. Kościół znajduje się na szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego
- Trzy kapliczki z I połowy XIX wieku i okoliczne krzyże przydrożne
- Stara przykościelna szkoła parafialna (Schola Cantorum) z roku 1598, zwana popularnie wśród mieszkańców sołectwa jako organistówka, której celem była oświata katolicka i powszechna[potrzebny przypis]
- Cmentarz parafialny – przykościelny
Urodzeni w Starej Wsi edytuj
- Władysław Jonkisz – działacz PZPR, I sekretarz komitetu wojewódzkiego w Częstochowie
- Kazimierz Nycz – kardynał metropolita warszawski
- Jan Nycz – inżynier, Politechnika Lwowska
- Bronisław Zeman – scenarzysta, reżyser
Uwagi edytuj
- ↑ Dla przykładu wzmiankowane w 1305 po raz pierwszy pobliskie Bertoldowice (dziś Komorowice) jako Bertoltowitz, wskazywało, że jej pierwsi mieszkańcy byli (w większości) polskiego pochodzenia. Porównaj Zaplecze osadnicze Bielska. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie. T. I: Bielsko od zarania do wybuchu wojen śląskich. Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2011, s. 221. ISBN 978-83-60136-31-7.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 128753
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 26 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-26].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1193 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Jerzy Rajman. Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239-1246). „Kwartalnik Historyczny”. R. 100 nr 3, s. 22, 1993. Kraków.
- ↑ Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010, s. 15.
- ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
- ↑ Julian Zinkow: Oswięcim i okolice. Przewodnik monograficzny. Oświęcim: Wydawnictwo „PLATAN”, 1994, s. 188. ISBN 83-7094-002-1.
- ↑ J. Zinkow, 1994, s. 189.
- ↑ Zinkow J., 1994, s. 190.
- ↑ Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 978-8388857-31-7.
- ↑ J. Zinkow, 1994, s. 190.
- ↑ Andrzej Komoniecki, (1937), Chronografia albo Dziejopis Żywiecki, Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, Żywiec, s. 197–198.
- ↑ Wroczyński R., (1987), Dzieje oświaty polskiej 1795-1945. Wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 374.
- ↑ Zespół Szkolno.Przedszkolny w Starej Wsi. szkolastarawies.szkolnastrona.pl. [dostęp 2024-03-21].
- ↑ Uczniowski Klub Sportowy VICTORIA Stara Wieś. victoria.wstarejwsi.pl. [dostęp 2024-03-21].
- ↑ REJESTR PODMIOTÓW PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ NADZOROWANĄ – SYMBOL 27 Ryby [online], Główny Inspektorat Weterynarii, 4 września 2021.
- ↑ Stara Wieś [online], www.polskieszlaki.pl [dostęp 2021-09-04] (pol.).
- ↑ Podwyższenia Krzyża Świętego (Stara Wieś). diecezja.bielsko.pl. [dostęp 2017-04-22].