Statuty Sochaczewskie

Statuty sochaczewskie – zespół przepisów prawnych ogłoszony 27 kwietnia 1377 przez księcia Siemowita III na zamku w Sochaczewie. Był to pierwszy w historii Mazowsza dokument regulujący wszystkie dziedziny prawa, zwłaszcza przebieg rozpraw sądowych.

Postanowienia

W 17 artykułach (w przekładzie Macieja z Różana akt ten zawiera aż 20 ustępów) spisano procedury z zakresu prawa karnego i cywilnego. Do tego czasu spory na Mazowszu rozwiązywano za pomocą tzw. prawa zwyczajowego, będącego niepisanym zbiorem norm prawnych opartych na przedchrześcijańskich tradycjach, późniejszych prawach kościelnych i niemieckich, a także ludowych. Prawo zwyczajowe charakteryzowało się dużą niesprawiedliwością wyroków, nieobiektywnością sędziów i częstą faworyzacją bogatszych obywateli.

Prawu karnemu poświęcono łącznie, biorąc pod uwagę zarówno oryginalny tekst łaciński, jak i przekład na język staropolski w tłumaczeniu Macieja z Różana, aż 12 ustępów, co stanowi ponad połowę wszystkich przepisów. Odtąd każdy mieszkaniec ziemi mazowieckiej mógł się powołać na konkretny przepis, uprawniający go do dochodzenia sprawiedliwości. Na uwagę zasługuje regulacja w zakresie wróżdy (wendety), czyli prawa do zemsty rodowej, ujęta w ustępie siódmym.

Oryginał niniejszego aktu nie ostał się, zaś tekst znany jest z czterech rękopiśmiennych kopi, z których dwie obecnie są zaginione.

Pierwszy statut mazowiecki wyróżniał się dużą starannością zredagowanego tekstu i szerokim zakresem opisanych zagadnień prawnych. Zapoczątkował on dalsze działania ustawodawcze książąt mazowieckich, uchwalających kolejne statuty, edykty, mandaty, dekrety i ordynacje sprawiając, że Mazowsze, aż do upadku I Rzeczypospolitej zachowało swoją odrębność opartą o rodzimy system prawny.

Okoliczności ogłoszenia

Ustanowienie pisanych norm prawnych nastąpiło po uchwaleniu statutu wiślickiego przez Kazimierza Wielkiego. Po bezpotomnej śmierci tego króla w 1370 roku ziemia mazowiecka ponownie odzyskała niezależność i w całości znalazła się pod panowaniem Siemowita III, który na przełomie 1373/1374 roku rozdzielił Mazowsze dla swoich synów: Siemowita IV oraz Janusza I Starszego. Niezależność Mazowsza wymagała nowych regulacji prawnych dla Księstwa.

Statut ogłoszony został w obecności obydwu synów Siemowita III oraz licznych panów mazowieckich na zamku w Sochaczewie.

Zobacz też

• Zamek Książąt Mazowieckich w Sochaczewie
• Statuty wiślicko-piotrkowskie z 1346/1347

Bibliografia

• Helcel, Antoni Zygmunt: Starodawne prawa polskiego pomniki, vol. 1. Warszawa: Księgarnia Gustawa Sennewalda (1856).
• Herod, Patrycja Ewa: Regulacje w zakresie prawa karnego w statucie sochaczewskim z 27 kwietnia 1377 roku, „Saeculum Christianum” 22 (2015): 67-77.
• oryginalny tekst łaciński statutów: http://pther.eu/MK/001/PL_1_4_1-001_0024.html