Surma (instrument)
Surma (mac. Зурла, zurla; per. سرنای, surnāi; tur. zurna) – instrument muzyczny z grupy instrumentów dętych drewnianych, w innej systematyce aerofonów stroikowych.
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 422.112 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| Instrument dęty drewniany |
Budowa edytuj
Korpus wykonany jest z drewna lub kości słoniowej, ma kształt koniczny, rozszerzony na końcu w czarę głosową[1]. Siedem otworów wierzchnich niejednakowej średnicy, dostosowanych do układu ręki grającego, jeden otwór spodni (przedęcie). Stroik podwójny, najczęściej z trzcinki, osadzony w metalowej rurce lub bezpośrednio w instrumencie. W niektórych odmianach w połowie metalowej rurki osadzona jest okrągła blaszka. Podczas gry cały ustnik mieści się w ustach grającego.
Brzmienie przenikliwe i jaskrawe, grano na tym instrumencie głównie na dworze. Służył jako wojskowy instrument sygnałowy oraz w kapelach janczarskich.
Charakterystyczną dla tureckiej zurny techniką jest stosowanie oddechu cyrkulacyjnego, pozwalającego na ciągły dźwięk. Podczas gry muzyk równocześnie pobiera powietrze nosem.
Historia edytuj
Surma pochodzi z krajów azjatyckich, prawdopodobnie z Indii lub z Persji (surnai), gdzie była instrumentem bardzo cenionym podczas procesji, ceremonii, wesel i świąt. W Indiach przyjmowała niekiedy formę dwoistą (dwóch związanych ze sobą niezależnych instrumentów)[2].
Współcześnie najbardziej znaną azjatycką odmianą instrumentu jest zurna popularna w kilku odmianach w Turcji. W Anatolii w muzyce ludowej zurnie towarzyszy bęben basowy davul. W wojskowej orkiestrze osmańskiej zurna grała główną melodię. W XVII w. w Stambule grało podczas uroczystości naraz 100 kabazurnistów (altowa odmiana instrumentu). Drugi rodzaj o wyższym tonie to curazurna towarzysząca czasem sułtanowi podczas wycieczek do rezydencji na wodzie. Zurnazenler Bölüğü to oddział żołnierzy zurnistów kierowany przez mistrza zwanego mehterbaşı.
W muzyce armeńskiej zurna gra melodię w parze z drugą zurną towarzyszącą jej długimi dźwiękami podkreślającymi melodię. Innym typowo armeńskim składem instrumentów jest zurna + bęben dhol, wykorzystywanym w muzyce tanecznej.
W Europie odmiany znane od średniowiecza (XII, XIII w.) jako szałamaja. W XVIII w. funkcjonowała na dworze Habsburgów Kapela Osmańska w składzie z zurnami.
W Rzeczypospolitej surmy pojawiły się na przełomie XVI/XVII w. podczas wojen z Imperium Osmańskim, jako instrument sygnałowy i w kapelach wojskowych[3]. W XVIII w. istniały na dworze króla stałe kapele janczarskie, w skład której wchodziły surmy.
Surmy w literaturze edytuj
Jednym z motywów literackich, gdzie wspomina się o surmach, jest wiersz Marii Konopnickiej A jak poszedł król.... Instrument pojawia się także w wierszu Jana Kasprowicza Dies irae, polskim tłumaczeniu „Makbeta” i pierwszej części „Władcy Pierścieni”, jak również w „Trylogii”[4][5] Henryka Sienkiewicza. O surmach też mowa jest w Biblii (4 Mojż 31,6 oraz 2 Kron 13,12) w przekładzie warszawskim.
Galeria edytuj
-
Kapela janczarska, Turcja, początek XIX w.
Przypisy edytuj
- ↑ Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 1128. ISBN 83-01-11390-1.
- ↑ Curt Sachs: Historia Instrumentów muzycznych. Kraków: PWM, 1989. ISBN 83-224-0324-0.
- ↑ „...Muzyka wojskowa do tych dwóch chorągwi, jako trębacze, surmacze, dobosze, kosztem skarbu mego przez p. pułkownika Jana Baranowskiego[potrzebny przypis] obmyśliwana i zatrzymana być ma...” [w:] Testament Jeremiego Wiśniowieckiego z 28 marca 1651.
- ↑ „Surmy po pułkach grały, ale serca były ściśnięte.” Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, tom I rozdz. XXIV (tom II rozdz. VIII według wyd. z 1901).
- ↑ „Dusze z nich wyszły, a ciał nie mogły rozbudzić ani surmy do bitwy, ani brzęk kielichów do uczty.” Henryk Sienkiewicz, Potop, tom I rozdz. V.
Bibliografia edytuj
- Kapela Osmańska na dworze Habsburgów „Die osmanische Feldmusikkapelle und das Habsburgerreich”. musicalconfrontations.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-20)].
- opis kapeli janczarskiej, [w:] Jędrzej Kitowicz – Opis obyczajów za panowania Augusta III