Wikipedia

Synagoga w Kłodzku

nieistniejąca budowla sakralna w Polsce

Synagoga w Kłodzku – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Kłodzku, przy dawnej Grüne Straße, obecnie ul. Wojska Polskiego.

Synagoga w Kłodzku
Ilustracja
Synagoga w Kłodzku. Rekonstrukcja Gerharda Roesego
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kłodzko

Budulec

murowana

Architekt

Albert Grau

Data budowy

1884–1885

Data likwidacji

9 na 10 listopada 1938

Tradycja

reformowana

Położenie na mapie Kłodzka
Mapa konturowa Kłodzka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Kłodzku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Kłodzku”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Kłodzku”
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Kłodzku”
Ziemia50°26′13″N 16°39′04″E/50,437000 16,651000
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica
Przekrój podłużny synagogi, rys. Gerhard Roese

Historia edytuj

Synagoga (Tempel) została zbudowana w latach 1884–1885 z inicjatywy postępowych żydów[a], według projektu Alberta Graua. Budowę prowadził mistrz Krause z Ząbkowic Śląskich. Poświęcono ją 2 września 1885 roku[1][2].

Podczas nocy pogromu, nazywanej też „nocą kryształową” z 9 na 10 listopada 1938 roku bojówki hitlerowskie spaliły synagogę. Po zakończeniu II wojny światowej nie została odbudowana[2].

Architektura edytuj

Murowany budynek synagogi wzniesiono w stylu neomauretańskim, na planie prostokąta. Budowla kształtem nawiązywała do kopułowych synagog we Wrocławiu i Hanowerze[3], łączących motywy architektoniczne zaczerpnięte ze sztuki niemieckiej doby romanizmu i wczesnego gotyku ceglanego oraz sztuki mauretańskiej. Na jej fasadzie umieszczono tablicę zawierającą deklarację lojalności kłodzkich żydów wobec ówcześnie panującego rządu, a po I wojnie światowej także tablicę z nazwiskami żydowskich bohaterów wojennych z ziemi kłodzkiej. Budynek zwrócony był ku wschodowi – w stronę zniszczonej Świątyni Jerozolimskiej, która dla żydów po dziś dzień ma wielkie znaczenie[2].

Dawniej synagoga była jednym z najbardziej charakterystycznych i najbardziej oryginalnych budynków w mieście. Jej wyróżniającym elementem była wieża zwieńczona kopułą, znajdująca się bezpośrednio nad przedsionkiem[2][3].

Najważniejszym miejscem w świątyni była Święta Szafa (aron ha-kodesz), umieszczona na tej ścianie budynku, która wskazywała kierunek Jerozolimy. W niej przechowywano zwoje Tory, czyli Pięcioksięgu Mojżesza. Innym niezbędnym elementem wyposażenia synagogi była bima, czyli podium otoczone balustradką, na którą prowadziły schodki. Z bimy odczytywano Torę i prowadzono modły[2].

Kłodzką synagogę należy uznać za wyraz kompromisu pomiędzy nurtem reformowanym i konserwatywnym, gdyż zachowała galerię dla kobiet. Owa galeria miała bardzo praktyczne zastosowanie – kobiety mogły modlić się na niej w swoim gronie, a ich widok nie rozpraszał pogrążonych w modlitewnej refleksji mężczyzn[2].

Upamiętnienie edytuj

W 1995 roku z inicjatywy Reinharda Schindlera i Peretza Maya i innych dawnych niemieckich mieszkańców miasta i Edwarda Ossowskiego upamiętniono tę budowlę, odsłaniając w miejscu, gdzie stała, kamień pamiątkowy z jej wizerunkiem. Dokonała tego dawna żydowska mieszkanka Kłodzka Ruth Prager-Lewin. Treść w trzech językach: polskim, niemieckim i hebrajskim brzmiała:

Tu znajdowała się kłodzka synagoga
zbezczeszczona i spalona przez
nazistów nocą 9 listopada 1938 podczas
wielkiego pogromu Żydów w Niemczech.

Byli niemieccy i dzisiejsi polscy mieszkańcy
1995 – 50 lat po zakończeniu wojny

Od kilku lat osoby zainteresowane dziedzictwem kulturowym i historią Kłodzka, chcąc budować postawy tolerancji, zrozumienia dla odmiennej kultury, tradycji i religii, organizują upamiętnienia rocznicy „nocy kryształowej”[4]. W listopadzie 2013 program wydarzenia obejmował m.in.: wykład Tamary Włodarczyk Żydzi niemieccy na Dolnym Śląsku do Nocy Kryształowej, pokaz fotografii Piotra Piluka pt. Ślady obecności i panel dyskusyjny Przeszłość i teraźniejszość Żydów na Dolnym Śląsku z udziałem Artura Hofmana[5]. W lipcu 2015 odbyło się spotkanie z potomkami osób nagrodzonych Medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W Muzeum Ziemi Kłodzkiej był przystanek na szlaku „Muzeum na kółkach”, projektu Muzeum Historii Żydów Polskich Polin[4]. Równolegle w Centrum Kultury Chrześcijańskiej w ramach projektu Biblijne Kłodzko przeprowadzono wykład i przedstawiono reprinty i faksymile najważniejszej Księgi dwóch religii – żydów i chrześcijan[6].

W listopadzie 2015 Klub Otwartej Kultury zaprosił kłodzczan na chwilę pamięci i zadumy w 77. rocznicę „nocy kryształowej”. O synagodze mówił Mieczysław Kowalcze, który kilka lat temu zainicjował to wydarzenie. Henryk Grzybowski przedstawił historię gminy żydowskiej i samej synagogi, mówił też o kontakcie z rzeźbiarzem z Darmstadt, Gerhardem Roesem, który podjął zamiar budowy modelu synagogi[7]. W czasie 25. edycji Europejskich Dni Dziedzictwa we wrześniu 2017 pt. Krajobraz dziedzictwa – dziedzictwo krajobrazu przeprowadzono różnorodne działania: grę miejską „Śladami kłodzkich Żydów” przygotowaną przez Grzegorza Sadowskiego i Mieczysława Kowalcze, na cmentarzu żydowskim w Kłodzku Michał Cyprys opowiedział o symbolice i elementach architektury cmentarnej, wykład multimedialny Henryka Grzybowskiego z prezentacją unikalnych zdjęć kłodzkiej synagogi w momencie pogromu[8][5]. Za te działania Muzeum Ziemi Kłodzkiej zdobyło wyróżnienie[8][9]. Dla upamiętnienia nocy pogromu w listopadzie 2017 odbył się koncert Od dramatu do nadziei zespołu Awoda[10].

26 stycznia 2019 z kamienia została skradziona tablica pamiątkowa z treścią w trzech językach[11]. 22 marca 2019 odsłonięto nową kamienną tablicę z poprawionym tekstem.

Rzeźba-model edytuj

W latach 2015–2016 niemiecki artysta rzeźbiarz Gerhard Roese wykonał model synagogi z odlewu aluminium. Zebrane materiały, plany i szkice, wraz z opisem i zdjęciami z dnia spalenia obiektu opublikował w albumie Decalogue on Fire[2][12]. Zostały one także eksponowane w 2018 na wystawie w muzeum Topografia Terroru w Berlinie oraz opublikowane w katalogu wystawy „Kristallnacht”[7][13]. Artysta założył na Facebooku grupę Glatz – Der Dekalog in Flammen, mającą polski odpowiednik Kłodzka synagoga. Dekalog w płomieniach[7].

Synagoga reviva edytuj

W maju 2018 artysta przekazał rzeźbę w darze miastu Kłodzku. Jest ona eksponowana w Muzeum Ziemi Kłodzkiej[7][14][15]. W przeddzień 80. rocznicy „nocy pogromu” 8 listopada 2018 w MZK odbyło się upamiętnienie synagogi pod nazwą Synagoga reviva. Gerhard Roese opowiadał o odkryciu przedwojennych negatywów dokumentujących pożar budynku oraz o pracy nad modelem, Henryk Grzybowski zaprezentował po raz pierwszy zdjęcia wnętrza synagogi i opowiedział o losach kobiet pamiętających jej działalność, Shoshany Efrati i Ruth Prager-Lewin, odbył się także koncert pieśni hebrajskich i żydowskich w wykonaniu Sylwii Grzybowskiej[7][15][16].

Galeria edytuj


  •  
    Synagoga (po lewej)
  •  
    Synagoga (po lewej)
  •  
    Rzut poziomy fasady zachodniej
  •  
    Widok od północnego zachodu
  •  
    Synagoga nazajutrz po nocy kryształowej
  •  
    Synagoga nazajutrz po nocy kryształowej
  •  
    Kamień w miejscu synagogi
  •  
    Kamień pamiątkowy po synagodze bez tablicy

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Pisownia zgodna z hasłem: żyd (wyznawca judaizmu). [w:] Słownik ortograficzny [on-line]. Wydawnictwo Naukowe PWN. [dostęp 2018-12-11]. (pol.).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Romuald Mariusz Łuczyński: Chronologia dziejów Dolnego Śląska. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2006, s. 448. ISBN 83-7432-095-8.
  2. ↑ a b c d e f g Grzybowski Henryk. Nieoczekiwane wskrzeszenie kłodzkiej synagogi. „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2016 (02), s. 25, 2016-02-02. OW Brama. [dostęp 2018-12-04]. (pol.). 
  3. ↑ a b Maciej Borkowski, Andrzej Kirmiel, Tamara Włodarczyk: Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich, 2008, s. 34. ISBN 978-83-928380-0-5.
  4. ↑ a b Romuald Piela: Historia na kółkach (Kłodzko, Kamienna Góra). Nasze Sudety, 2015-07-17. [dostęp 2018-12-23]. (pol.).
  5. ↑ a b 75. rocznica Nocy Kryształowej. Muzeum Ziemi Kłodzkiej. [dostęp 2018-12-11]. (pol.).
  6. ↑ 3500 lat historii Biblii, księgi żydów i chrześcijan. doba.pl, 2015-07-15. [dostęp 2018-12-11]. (pol.).
  7. ↑ a b c d e Grzybowski Henryk. Synagoga reviva. Upamiętnienie synagogi kłodzkiej. „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2018 (11 (1116)), s. 25, 2018-11-12. OW Brama. (pol.). 
  8. ↑ a b inf. MZK, Muzeum Ziemi Kłodzkiej wyróżnione, „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”, OW Brama, 5 grudnia 2017 [dostęp 2018-12-11] (pol.).
  9. ↑ Przyznano wyróżnienia Europejskich Dni Dziedzictwa 2017. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-11]. (pol.).
  10. ↑ Koncert zespołu Awoda. Muzeum Ziemi Kłodzkiej, 2017-11-18. [dostęp 2018-12-11]. (pol.).
  11. ↑ Damian Bednarz: Skandal w Kłodzku! Zginęła tablica upamiętniającą spaloną synagogę. Nasze miasto, 2019-01-30. [dostęp 2019-11-04].
  12. ↑ Gerhard Roese, Decalogue on Fire, Darmstadt: Justus von Liebig Verlag, 2017, ISBN 978-3-87390-390-6.
  13. ↑ „Kristallnacht” – Antijüdischer Terror 1938. Ereignisse und Erinnerung; 7. November 2018 bis 3. März 2019. Stiftung Topographie des Terrors, 2018-11-07. [dostęp 2018-11-30]. (niem.).
  14. ↑ Johannes Breckner: Darmstädter Bildhauer Gerhard Roese verschenkt Kunstwerk an die Stadt Klodzko. Echo Online / 4 Kulturnachrichten4. [dostęp 2018-05-24]. (niem.).
  15. ↑ a b Model kłodzkiej synagogi podarowany miastu (relacja TV). Telewizja Kłodzka, 2018-11-21. [dostęp 2018-12-17]. (pol.).
  16. ↑ Tomasz Gmerek: Synagoga reviva. Zdjęcia. Muzeum Ziemi Kłodzkiej. [dostęp 2018-12-17]. (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Synagoga_w_Kłodzku&oldid=71749012”