Synagoga w Sandomierzu
Synagoga w Sandomierzu – znajduje się na ul. Żydowskiej 4 w Sandomierzu, w zachodniej części Starego Miasta i przylega do murów miejskich.
 nr rej. A.735 i A.736 z 29.04.1959, z 20.05.1966 i z 28.02.1977[1]
| |
.jpg) Synagoga w Sandomierzu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Sandomierz |
| Budulec | |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
| Obecnie |
Archiwum Państwowe |
Położenie na mapie Sandomierza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego  | |
 50°40′48,7″N 21°44′53,7″E/50,680194 21,748250
| |
Historia edytuj
Zbudowana w roku 1768 w miejscu wcześniejszej (wzmiankowanej już w 1418[2]), być może równie starej jak na krakowskim Kazimierzu (gmina żydowska otrzymała od króla Kazimierza Wielkiego przywilej opieki królewskiej równocześnie z Kazimierzem). Zbudowana z cegły w stylu barokowym, w XIX wieku dostawiono do niej dom gminy żydowskiej (kahał). W latach 1872, 1911 i 1929 przeprowadzono remonty. Synagoga została zdewastowana w czasie II wojny światowej przez okupantów niemieckich. Po remoncie w latach 70. przeznaczona została na Archiwum Państwowe, które gromadzi w swoich zbiorach akta Sandomierza od XVI wieku oraz archiwalia z terenu byłego woj. tarnobrzeskiego z XIX w.[3][4].
Architektura edytuj
Budynek synagogi wzniesiony został na skraju wąwozu z cegły na planie zbliżonym do kwadratu w stylu późnobarokowym, w obrębie średniowiecznych murów miejskich. Sala modlitewna posiada sklepienie krzyżowo-kolebkowe z lunetami, a w każdej ścianie znajdują się po 3 okna. Początkowo składała się tylko z sali dla mężczyzn i prawdopodobnie dopiero na przełomie XIX/XX w. dobudowano do niej sień i babiniec. Przekryto je odrębnymi dachami. Ściany bryły głównej podzielone są z zewnątrz szerokimi lizenami, każda na trzy pola. Między lizenami umieszczono wysoko półkoliście prosklepione okna, po trzy w ścianach północnej, południowej i zachodniej a w ścianie wschodniej dwa z małym okulusem między nimi. Pokryty jest dachem namiotowym, łamanym, dwukondygnacyjnym, tzw. dach krakowski[3].
Sala główna o wymiarach 11,60 x 10,30 m i wysokości 9,40 m z wejściem do sali po paru stopniach w dół usytuowanym w ostatnim od zachodu przęśle ściany północnej. Przekrywa ją sklepienie żaglaste z dwunastoma lunetami[3][4].
Aron ha-kodesz poprzedzony siedmioma kamiennymi stopniami z wysokimi postumentami po obu stronach na świeczniki. Wnęka obramiona przez dwie kolumny niosące belkowanie z napisem hebrajskim, a nad nim uskrzydlone błogosławiące dłonie. Powyżej Tablice Przykazań zwieńczone trójkątnym, łamanym tympanonem[3].
Bima była drewnianą ośmioboczną altaną otoczoną balustradą z tralek. Jaj narożne, spiralnie skręcone słupki połączone były w górnej części arkadami wyciętymi z desek. Słupki i szczyty arkad zakończone były gałkami ze szpikulcami[3].
We wnętrzu zachowały się polichromie z XVIII–XIX w., na początku XX w. przemalowane. Najprawdopodobniej najstarszy kawałek polichromii z XVIII w. zachował się na środkowym przęśle ściany wschodniej. Obrazy przedstawiają: Mojżesza nad Nilem, budowę Jerozolimy, mogiłę Judyty, Ścianę Płaczu, Świątynię, mogiłę Szymona Bar Jochaja, Jezioro Tyberiadzkie, Górę Synaj i ofiarę Jakuba. Dodatkowo zachowały się znaki zodiaku i kaligrafie hebrajskie[3][4].
Do sali modlitw z kahału wejście prowadzi przez gotycki portal z XIV/XV w. pochodzący z sandomierskiego zamku, wysadzonego przez Szwedów w 1656, z którego ocalało tylko skrzydło zachodnie[3][4].
Synagoga wraz z kahałem wpisana jest do rejestru zabytków województwa świętokrzyskiego[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-01-23].
- ↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-06-28].
- ↑ a b c d e f g Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 494-497, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
- ↑ a b c d Synagoga w Sandomierzu (ul. Żydowska 4).. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-11-20].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zabytki Sandomierza – Synagoga
- Synagoga w Sandomierzu na portalu Wirtualny Sztetl