Leuza krokoszowata

Leuza krokoszowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	leuza
Gatunek	leuza krokoszowata
	Nazwa systematyczna
	Leuzea carthamoides (Willd.) DC.; Ann. Mus. Natl. Hist. Nat. 16: 205 (1810)
Synonimy
	Carduus carthamoides (Willd.) Steud.; Centaurea carthamoides (Willd.) B.Fedtsch.; Cirsium carthamoides (Willd.) Link; Cnicus cartamoides Willd.; Fornicium carthamoides (Willd.) Kamelin; Rhaponticum carthamoides (Willd.) Iljin; Serratula carthamoides (Willd.) Poir.; Stemmacantha carthamoides (Willd.) Dittrich;
	Carduus carthamoides (Willd.) Steud.; Centaurea carthamoides (Willd.) B.Fedtsch.; Cirsium carthamoides (Willd.) Link; Cnicus cartamoides Willd.; Fornicium carthamoides (Willd.) Kamelin; Rhaponticum carthamoides (Willd.) Iljin; Serratula carthamoides (Willd.) Poir.; Stemmacantha carthamoides (Willd.) Dittrich;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Leuza krokoszowata, szczodrak krokoszowaty (Leuzea carthamoides (Willd.) DC.) – gatunek byliny z rodziny astrowatych. W stanie naturalnym rośnie głównie w rejonach górskich na Syberii (w górach Sajany, Ałtaj), w Azji Środkowej^[4] na wysokości powyżej 1700 m n.p.m. Gatunek tradycyjnie zaliczany był do rodzaju szczodrak Rhaponticum, który jednak jako przedlinnuszowski nie powinien być używany^[5]^[3].

Morfologia edytuj

Kłącze: Zgrubiałe, zdrewniałe do 3 cm średnicy, o zapachu przypominającym żywicę.
Łodyga: Do 1,8 m wysokości, nierozgałęziona, owłosiona, zakończona prawie kulistym kwiatostanem.
Liście: Skrętoległe, głęboko wcinane, w kształcie eliptycznym lub podługowato-jajowatym.
Kwiaty: Zebrane w duży koszyczek z kulistą okrywą. Kwiaty są w kolorze purpurowolilowym z 5 pręcikami i 1 słupkiem. Roślina zakwita w drugim roku życia w czerwcu-sierpniu.
Owoc: Niełupka w kolorze brunatnym zakończona pierzastymi szczecinkami.

Zastosowanie edytuj

Roślina lecznicza: Roślina znana mieszkańcom regionu od co najmniej 3 wieków. Właściwości lecznicze rośliny wykazał syberyjski podróżnik Grigorij Potanin z końcem XIX wieku wskazując na stymulator energii mięśni. Pierwsze badania farmakologiczne przeprowadzono po II wojnie światowej, a pierwszy preparat w formie nalewki ukazał się w aptekach w roku 1955. Do celów leczniczych wykorzystuje się korzenie i kłącza zawierające m.in. kwas askorbinowy (ok. 0,1%), garbniki (5-10%), olejek eteryczny, karoten, inulinę, szczawian wapnia.; Wyciąg z rośliny i nalewka (przy użyciu 70-procentowego spirytusu) stosowana jest jako środek pobudzający i wzmacniający w zaburzeniach czynnościowych układu nerwowego, w stanach przemęczenia fizycznego i umysłowego. Jest używany również przy niemocy płciowej i w leczeniu alkoholizmu.; Do ogólnego użytku produkowany jest wzmacniający napój Sajany na bazie soku mandarynkowego z domieszką wyciągu z leuzei.
Roślina pastewna: Cenna, podawana zwierzętom w formie kiszonki (z domieszką 10% leuzei) posiada właściwości wspomagające na ich zdolność rozrodczą.

Uprawa edytuj

Uprawiana może rosnąć na tym samym miejscu przez 5-8 lat.

Rozmnażanie: Wczesną wiosną za pomocą wysiewanych nasion wprost do gruntu lub jesienią (jako ozimina). Gleba pod siew przygotowana tak jak dla roślin okopowych
Zbiór: Plon coroczny zielonej masy z 1 ha dochodzi do ok. 35 t. Korzeń i kłącza zbierane są na koniec jesieni, zbiór niełupek na początku rozwinięcia się puchu kielichowego.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Leuzea carthamoides (Willd.) DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-27].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
↑ D.J. Nicholas Hind. Leuzea repens, a new combination (Compositae: Cardueae: Centaureinae). „Kew Bulletin”. 74, s. 20, 2019.

Bibliografia edytuj

Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, ISBN 83-09-00523-7

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Leuzea carthamoides (Willd.) DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-27].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].

[5] D.J. Nicholas Hind. Leuzea repens, a new combination (Compositae: Cardueae: Centaureinae). „Kew Bulletin”. 74, s. 20, 2019.

[4]

[5]

[3]

[1]

[2]