Szczytna
Szczytna (do 1945 r. niem. Rückers) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szczytna[5]. Leży u podnóża Gór Stołowych, nad Bystrzycą Dusznicką.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Panorama Szczytnej (2014) | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1 stycznia 1973 | ||
| Burmistrz |
Marek Szpanier | ||
| Powierzchnia |
80,38[1] km² | ||
| Wysokość |
460-852[2] m n.p.m. | ||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
74 | ||
| Kod pocztowy |
57-330 | ||
| Tablice rejestracyjne |
DKL | ||
Położenie na mapie gminy Szczytna  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |||
 50°24′47″N 16°26′50″E/50,413056 16,447222
| |||
| TERC (TERYT) |
0208144 | ||
| SIMC |
0984597 | ||
Urząd miejski ul. Wolności 4257-330 Szczytna | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Ośrodek przemysłowo-usługowy i turystyczno-krajoznawczy. Przemysł metalowy i drzewny, do 2012 funkcjonowała także huta szkła gospodarczego i szlifiernia kryształów. Przez miasto przebiega trasa międzynarodowa E67 i linia kolejowa Kudowa-Zdrój – Kłodzko.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 4850 mieszkańców[3] (578. miejsce w kraju).
Położenie edytuj
Szczytna to miasto leżące we wschodniej części Obniżenia Dusznickiego, w dolinie pomiędzy Górami Stołowymi na północy i Górami Bystrzyckimi, na wysokości 460–852 m n.p.m.[2] Przez miejscowość przepływają Bystrzyca Dusznicka, dopływ Nysy Kłodzkiej oraz lewy dopływ samej Bystrzycy, Kamienny Potok[2]. Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 80,38 km²[3] (51. miejsce w kraju).
Podział administracyjny edytuj
Miejscowość należała do hrabstwa kłodzkiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.
Toponimia edytuj
W dokumencie z 1347 roku Szczytna występuje pod nazwą Rukers i pod zbliżoną nazwą Rückers dotrwała do końca II wojny światowej[2]. Nazwa miejscowości bierze się od jej założyciela o imieniu Rüdiger[6]. Polscy osadnicy początkowo używali spolszczonej formy nazywając dzisiejszą Szczytną Rucewem (stacja kolejowa nosiła krótko nazwę Ruchock). Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946[7].
Historia edytuj
._1905-1945_(72731899).jpg)
Pierwsze wzmianki o Szczytnej pochodzą z XIV wieku, kiedy to osada należała do państewka homolskiego, a jej rozwój związany był z handlem (położenie na szlaku bursztynowym) i rozwijającym się rzemiosłem, a później przemysłem[2]. W XVI wieku wraz z okolicznymi włościami zakupił ją znany w Europie lekarz i reformator religijny Jan Crato von Kraffstein i wtedy to została znacznie rozbudowana[2]. Obok istniejącego już folwarku powstał tartak, młyn, browar i wiele zakładów rzemieślniczych[2]. W XVII wieku wybudowano pierwszą hutę szkła[2], młyn i kilka warsztatów tkackich. W XIX wieku huta szkła została rozbudowana, uruchomiono szlifiernię kryształów Przeszłość pozostawiła Szczytnej nieco zabytków, które warte są obejrzenia i zapoznania się z ich historią.
Od 2007 r. w Szczytnej działa Bractwo Rycerskie Matki Bożej Królowej Pokoju, stowarzyszenie katolickie i regionalne wspierające inicjatywy promujące gminę oraz skupione m.in. na zachowaniu dziedzictwa narodowego i kulturowego poprzez materialną troskę o zabytki na terenie Szczytnej oraz popularyzację historii miejscowości i miejsc na terenie gminy Szczytna.
W 2014 r. miejscowa Huta Szkła Kryształowego „Sudety” została zamknięta, budynki fabryczne wyburzono.
Demografia edytuj
Piramida wieku mieszkańców Szczytnej w 2014 roku[8].
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[9]:
- kościół par. pw. św. Jana Chrzciciela, barokowy z lat 1721–1723, przebudowany w latach 1907–1908, ołtarz główny i rokokowe tabernakulum z 1770, ołtarz św. Józefa z 1730, ołtarz św. Anioła z 1740, ambona z 1748, stalle i konfesjonały z warsztatu Ludwiga Jaschka z Barda z 1760, barokowa chrzcielnica z 1730. W kruchcie klasycystyczny nagrobek Siegfrieda von Hochberga z ok. 1834[10],
- cmentarz przykościelny,
- kaplica św. Anny, Batorów, z XVIII wieku,
- zespół zamkowy, z XIX wieku, z neogotyckim Zamkiem Leśna (obecnie Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci), z lat 1832–1838, przebudowany pod koniec XIX wieku
Zamek ten na górze Szczytnik jest największą atrakcją turystyczną. Dawna jego nazwa Burg Waldstein (dosłownie: Zamek „Leśny Kamień”) dobrze oddawała charakter neogotyckiej budowli. Wkomponowany w skały góruje nad Szczytną. Obok zamku jest obecnie urządzony punkt widokowy – stąd roztacza się wspaniała panorama gór i Obniżenia Dusznickiego, w którym leży Szczytna.
- przede wszystkim odnowiony, barokowy kościół parafii św. Jana Chrzciciela. Wewnątrz kościoła cennymi zabytkami są ambona z 1748 r., figura Jana Chrzciciela w ołtarzu głównym, ołtarze boczne, stalle, konfesjonały. Jednym z artystów, którym kościół zawdzięcza swój wystrój był znany na ziemi kłodzkiej twórca Michael Klahr Starszy. Przed kościołem, wśród zachowanych tablic nagrobnych wyróżnia się grobowiec Hochbergów (budowniczych zamku), a także polonicum – tablica nagrobna z 1850 r. z polskim tekstem,
- fragment pręgierza umieszczony przed prowadzącymi do kościoła schodami,
- figura św. Jana Nepomucena w centrum miasta, nad rzeką Kamienny Potok, polichromowana, z 1711[10],
- park, z pierwszej połowy XIX wieku,
- dom z 1711 roku, ul. Wolności 7,
- kamienny posąg św. Jana Nepomucena – w centrum miejscowości, przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 8 z ul. Sienkiewicza, nieopodal rzeki Kamienny Potok. W dniu 10 marca 1983 roku figura została wpisana do rejestru zabytków pod numerem: 883/422.
Inne zabytki:
- dworzec kolejowy z 1890 r. Do zabytków można już też zaliczyć miejscową stację kolejową wybudowaną ok. 1890 r. i całą linię kolejową na trasie Polanica-Zdrój, przez Szczytną, Duszniki-Zdrój do Kudowy-Zdroju, która to trasa jest wyjątkowo urozmaicona. Podróżnych oczekują tu wysokie wiadukty, wspaniałe widoki gór rozpościerające się z okien wagonów, przejazd przez tunele.
Sport edytuj
W Szczytnej powstało Centrum Sportu Aktywnego Wypoczynku i Rehabilitacji Ruchowej. Przy istniejącej hali sportowej zostały wybudowane boiska ze sztuczną nawierzchnią do gry w piłkę ręczną, piłkę nożną, kort tenisowy, ścianka wspinaczkowa z parkiem linowym, plac zabaw i skateplaza z torem do nauki jazdy na wózkach inwalidzkich oraz niedawno powstały Pump Truck do jazdy na rowerze oraz tak zwany Street Workout.
W 2009 otwarto ogólnodostępne pole golfowe[11]. Organizowane są tam turnieje i imprezy sportowe we współpracy z klubem golfowym Nebeská Rybná w Czechach[11].
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Szczytna-Duszniki (Sala Królestwa: Duszniki-Zdrój ul. Słowackiego 2)[12]
Współpraca międzynarodowa edytuj
Miasta i gminy partnerskie[13]:
Szlaki turystyczne edytuj
Przez Szczytną przechodzą dwa szlaki turystyczne[14]:
droga Szklary–Samborowice – Jagielno – Przeworno – Gromnik – Biały Kościół – Żelowice – Ostra Góra – Niemcza – Gilów – Piława Dolna – Góra Parkowa – Bielawa – Kalenica – Nowa Ruda – Przełęcz pod Krępcem – Tłumaczów – Radków – Skalne Wrota – Pasterka – Przełęcz między Szczelińcami – Karłów – Lisia Przełęcz – Białe Skały – Skalne Grzyby – Batorów – Skała Józefa – Duszniki-Zdrój – Schronisko PTTK „Pod Muflonem” – Stare Bobrowniki – Nowe Bobrowniki – Szczytna – Zamek Leśna – Polanica-Zdrój – Przełęcz Sokołowska – Łomnicka Równia – Huta – Bystrzyca Kłodzka – Igliczna – Międzygórze – Przełęcz Puchacza,
Kamienna Góra – Wolarz – U Huberta - Szczytna – Chocieszów – Wambierzyce.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ a b c d e f g h Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 14: Góry Bystrzyckie i Orlickie. Warszawa; Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 249–255. ISBN 83-7005-340-8.
- ↑ a b c d GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 237, 241. ISBN 83-7005-301-7.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-07].
- ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 410, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Szczytna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 83, 84. [dostęp 2012-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ a b Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 158.
- ↑ a b Polski Związek Golfa. [dostęp 2016-12-04].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08].
- ↑ Serwis internetowy Miasta i Gminy Szczytna. [dostęp 2017-01-15].
- ↑ Mapa szlaków turystycznych. [dostęp 2018-04-06].
Bibliografia edytuj
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 14: Góry Bystrzyckie i Orlickie. Warszawa; Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-340-8.
Linki zewnętrzne edytuj
- Rueckers, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 953.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona