Szerlit
Szerlit, Schörl, Szerl – minerał z gromady krzemianów, zaliczany do krzemianów pierścieniowych. Czasami, szczególnie w starszej literaturze jest opisywany jako borokrzemian. Należy do grupy turmalinu, tworząc szeregi izomorficzne z elbaitem i drawitem. Nazwa pochodzi od starogermańskiego terminu schörl, oznaczającego minerały płonne towarzyszące rudzie.
Właściwości chemiczne i fizyczne | |
Inne nazwy |
Shörl, Szerl |
---|---|
Skład chemiczny |
NaFe3(Al,Fe)6(BO3)3[Si6O18](OH)4 |
Twardość w skali Mohsa |
7-7,5 |
Przełam |
nierówny, muszlowy |
Łupliwość |
niewyraźna według (10−1−1) |
Pokrój kryształu |
słupkowy, igiełkowy |
Układ krystalograficzny |
trygonalny |
Topliwość |
1100–1350 °C zależnie od składu chemicznego |
Właściwości mechaniczne |
kruchy |
Gęstość minerału |
3,10–3,25 g/cm³ |
Właściwości optyczne | |
Barwa |
czarna |
Rysa |
czarna |
Połysk |
szklisty, półtłusty |
Współczynnik załamania |
nω 1,640-1,650 nε1,622-1,654 |
Inne |
dwójłomność Δ=0,022-0,038, optycznie ujemny |
Charakterystyka edytuj
Właściwości edytuj
Jest minerałem kruchym, słabo przeświecającym. Zazwyczaj jest czarny, ale bywa także ciemnozielony, ciemnoniebieski, zielono- i niebieskoczarny. Stanowi najbardziej rozpowszechniony minerał z grupy turmalinów. Przy ogrzewaniu wykazuje efekt piroelektryczności, a przy naciskaniu piezoelektryczności. Ma niewielką wartość jako kamień ozdobny. W dawniejszych czasach był stosowany jako kamień do wyrobu biżuterii pogrzebowej.
Krystalochemia edytuj
Jak i w innych turmalinach, tak i w szerlicie podstawowym elementem strukturalnym jest heksagonalny pierścień utworzony z tetraedrów krzemotlenowych [SiO4]4− tworzących złożony anion kompleksowy [Si6O18]12−. Do wierzchołków skierowanych zgodnie z osią krystalograficzną Z przyłączają się kationy Fe2+, Mg2+, Fe3+, Al3+, występujące w otoczeniu sześciu anionów O2−, OH− i F−. Analizy chemiczne wykazują bardzo zróżnicowany skład chemiczny: do 44% SiO2, 44% Al2O3, 12% BO3, 36% Na2O, 36% FeO, a także MnO, Cr2O3, Ti, Sn, P, Be, Cu, Ba, Cs i in.
Geneza edytuj
Powstaje wskutek borowej pneumatolizy związanej z magmą granitową. Pojawia się w granitoidach oraz pegmatytach granitowych. Jest obfity wśród skał zmetamorfizowanych wskutek metasomatozy kontaktowej (głównie pneumatolizy) – grejzeny, skarny, kwarcyty turmalinowe. W tej strefie może tworzyć także skały turmalinowe, związane z turmalinizacją skał starszych.
Minerały podobne edytuj
hornblenda, aktynolit, beryl, andaluzyt, ilwait
Występowanie edytuj
Szerlit jest częstym minerałem stref kontaktowych, pegmatytowych, zgrejzenizowanych itp.
- W Polsce – Występuje w strefach kontaktowych granitognejsów izerskich z łupkami krystalicznymi na Pogórzu Izerskim, lokalnie występują tam skały kwarcowo-turmalinowe oraz grejzeny zawierające szerlit (okolice Mirska). Obecny jest w druzach pegmatytowych granitoidów strzegomskich, w osłonie masywu granitoidowego Strzelina oraz w pegmatytach Gór Sowich. W Tatrach Zachodnich np. na Goryczkowej Czubie jest składnikiem żył pegmatytowych.
- Na świecie – Niemcy (St. Andreasberg, Harz Mt), Anglia (Bovey Tracey, Devon); Włochy (san Piero in Campo, Elba); Rosja (Murzinka, Ural), USA (Haddam, Middlesex Co., Connecticut, Pierrepont, St. Lavrence Co., New York, Stony Point, Alexander Co., Statesville, Iredell Co., north Carolina, Litte Three mine, Ramona, san Diego Co., California); Meksyk (Santa Cruz); Brazylia (Bom Jesus de Lappa I Meddes Pimental, Minas Gerais); Namibia (Anibib I Farm etemba); Afganistan (Nuristan district, Langhman province).
Zastosowanie edytuj
- Głównie znaczenie naukowe i kolekcjonerskie.
Bibliografia edytuj
- A. Bolewski, Mineralogia szczegółowa, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1982, ISBN 83-220-0151-7.
- E. Szełęg, Atlas minerałów i skał, wyd. „Pascal”, Bielsko-Biała 2007, ISBN 978-83-7513-138-3.
- J. Żaba, Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, wyd. Videograf II, Chorzów 2006, ISBN 978-83-7183-385-7.