Wikipedia

Szopienice

dzielnica Katowic

Szopienice (niem. Schoppinitz[1][2]; do poł. XIX wieku Schopinitz[1]) – część Katowic[3], położona w północno-wschodnim rejonie miasta, nad Rawą, około 8 km na wschód od centrum, na terenie dzielnicy Szopienice-Burowiec. W latach 1947–1959 samodzielne miasto.

Szopienice
Część Katowic
Ilustracja
Widok ogólny na Szopienice od północy
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Szopienice-Burowiec

Data założenia

XIV wiek

Prawa miejskie

1940/1947–1959

W granicach Katowic

31 grudnia 1959

SIMC

0937801

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Szopienice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Szopienice”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szopienice”
50°15′58,6800″N 19°05′52,0800″E/50,266300 19,097800
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia Szopienic sięga XIV wieku, gdy była po raz pierwszy wzmiankowana jako wieś lenna mysłowickiego. Do I połowy XIX wieku pozostawała osadą rolniczą, po czym w 1834 roku spółka Georg von Giesches Erben oddała do użytku hutę cynku „Wilhelmina” (później Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”). W tym okresie powstały również pierwsze kopalnie węgla kamiennego. W 1846 roku do Szopienic dotarła kolej. W 1930 roku połączono Szopienice z Roździeiem w jedną gminę, a w latach 1947–1959 Szopienice były osobnym miastem, po czym zostały włączone do Katowic jako ich dzielnica. Po likwidacji przemysłu ciężkiego w latach 90. XX wieku rozwijają się inne gałęzie gospodarki, a same Szopienice pozostają ośrodkiem mieszkaniowo-usługowym. W 2007 roku Szopienice liczyły około 10,1 tysięcy mieszkańców.

Geografia edytuj

 
Rawa na wysokości ul. Przelotowej
 
Fragment stawu Morawa w zespole przyrodniczo-krajobrazowym „Szopienice-Borki”

Szopienice pod względem administracyjnym położone są w województwie śląskim i stanowią część dzielnicy Katowic – Szopienice-Burowiec[4], zlokalizowanej w północno-wschodnim rejonie miasta, w odległości około 8 km od centrum[5]. Szopienice graniczą od zachodu (za Roździeniem) z Burowcem, od północy z Sosnowcem, od wschodu (za Stawiskami i Drugimi Szopienicami) z Mysłowicami (z Janowem Miejskim oraz Szabelnią), natomiast od południa (za Wilhelminą) z Janowem[6][7].

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Szopienice znajdują się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13)[8], natomiast pod względem historycznym znajdują się we wschodniej części Górnego Śląska[9].

Pod względem budowy geologicznej Szopienice położone są w zapadlisku górnośląskim[10], które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)[11]. W Szopienicach utwory karbonu są prawie w całości przykryte przez warstwy pochodzące z czwartorzędu (plejstocenu i holocenu)[12]. Obszar Szopienic zbudowany jest na piaskach i żwirach glacjalnych i fluwioglacjalnych, natomiast rejon ulicy Lwowskiej z eluwiów piaszczystych i pylastych glin zwałowych[12]. Utwory te powstały pod wpływem trwających w plejstocenie zlodowaceń[13]. Utwory holoceńskie w postaci osadów rzecznych wypełniają dolinę Rawy[12].

Najwyższy punkt Szopienic wznosi się powyżej 270 m n.p.m.[14] Obszar ten znajduje się w jednostce morfologicznej Wyżyna Siemianowicka. Centralna część osady położona jest w Obniżeniu Rawy, natomiast wschodnia część (Drugie Szopienice) oraz rejon zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Szopienice-Borki” położony jest w Kotlinie Mysłowickiej[15]. Tam też, przy granicy z Sosnowcem, znajduje się najniżej położony punkt, wynoszący około 250 m n.p.m.[14] Gleby Szopienic posiadają IV klasę bonitacyjną[16].

Klimat Szopienic nie wyróżnia się zbytnio od klimatu dla całych Katowic, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi. Dominują wiatry zachodnie (około 60% udziału), a w mniejszym stopniu wschodnie i południowe. Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji na Muchowcu wynosi 8,1 °C. Średnie roczne usłonecznienie w wieloleciu 1966–2005 wynosiło 1474 godziny. Średnia roczna suma opadów dla wielolecia 1951–2005 wynosiła 713,8 mm[17].

Przez Szopienice z zachodu na wschód przepływa Rawa, która jest położona w dorzeczu Wisły[18]. W zlewni Rawy położona jest większa część Szopienic, natomiast rejon stawów przy granicy z Sosnowcem jest w strefie bezodpływowej zlewni Brynicy[19]. Tam też znajduje się kompleks stawów Szopienice-Borki, z czego stawy Morawa, Hubertus III, II i IV to jednocześnie cztery największe stawy w całych Katowicach[20]. Obszar ten obejmuje zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Szopienice-Borki” (stanowi one ostoję dla roślin i zwierząt wodnych, a także ważek)[20], lecz znaczna część obszaru Szopienic jest silnie przekształcona przez człowieka, zwłaszcza w rejonie dawnej Huty Metali Nieżelaznych „Szopienice”, gdzie występuje przeważnie roślinność ruderalna[21]. W Szopienicach występuje szereg parków i obszarów urządzonych, w tym park Antona Uthemanna, park Olimpijczyków i skwer Janusza Sidły[7].

Nazwa edytuj

Zanim w wyniku procesów urbanizacyjnych miejscowość stała się obecną dzielnicą Katowic, była osobną wsią i notowana była w języku polskim oraz niemieckim. Pierwotnie Szopienice były wymienione w 1360 roku jako Szopieńce[22]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Schopieniec oraz niemiecką Schopinitz[1]. Według słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1892 roku używana była również nazwa Szopieniec, a na początku XVI wieku Szopiniec[2].

Części Szopienic edytuj

  • Antoniów (niem. Antonienhof) – dawny folwark Szopienic, położony na prawym brzegu Rawy, przy obecnej ulicy Ratuszowej;
  • Helgoland (niem. Helgoland) – kolonia przyfabryczna huty cynku „Wilhelmina” położona przy dawnej granicy z Roździeniem i Janowem, wzdłuż obecnej ulicy Lwowskiej;
  • Morawa (niem. Murawa Colonie) – kolonia położona na lewym brzegu Rawy, przy obecnej ulicy Morawa (na wschód od ul. J. Kantorówny);
    • Osiedle Morawa, pierw. Osiedle Franciszka Rybki – powojenne osiedle mieszkaniowe położone we wschodniej części kolonii Morawa;
  • Roździeń (niem. Rosdzin) – zachodnia część Szopienic w rejonie ulic Obrońców Westerplatte i J. Korczaka; pierwotnie osobna gmina;
  • Stawiska (niem. Colonie Stawiska) – dawny przysiółek nadrzeczny (koło obecnej ul. Hodowców) oraz pobliska kolonia przy dawnym szybie „Maria” (przy obecnej ul. Krakowskiej), położone na lewym brzegu Boliny, przy granicy z Mysłowicami i Janowem Miejskim;
  • Uthyman, też Utheman (niem. Uthemann) – zabudowania dawnej huty cynku „Uthemann” w rejonie obecnej ulicy ks. mjr. K. Woźniaka;
  • Wilhelmina (niem. Wilhelmine-Hütte) – kolonia przyfabryczna huty „Wilhelmina” położona przy dawnej granicy z Janowem, wzdłuż obecnej ulicy Krakowskiej;
  • Drugie Szopienice (niem. Städtisch Schoppinitz) – wschodnia część Szopienic położona na za linią kolejową do Sosnowca, na prawym brzegu Rawy, przy granicy z Mysłowicami, przy obecnej ulicy Wiosny Ludów i Chemicznej; do 1951 roku znana jako Szopienice Miejskie.

Historia edytuj

Początki edytuj

 
Walenty Roździeński na drzeworycie z poematu Officina ferraria

Szopienice były wzmiankowane w 1360 roku jako wieś w lennie mysłowickim[23], będąca własnością Ottona z Pilicy, potwierdzoną dokumentem księcia raciborskiego Mikołaja II. Ten sam dokument potwierdza także własność sąsiedniej wsi Roździeń[24]. Szopienice zostały najechane i zniszczone w 1430 roku w czasie wojen husyckich. Do połowy XVI wieku wieś pozostała niezamieszkana[22]. W 1546 uruchomiono w sąsiednim Roździeniu jeden z pierwszych w okolicy warsztatów kuźniczych żelaza. Stąd też pochodził Walenty Roździeński – śląski hutnik i pisarz, autor wierszowanego poematu Officina ferraria, abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego, wydanego w Krakowie w 1612 roku[5].

W latach 70. XVI wieku osadnicy ponownie osadzili się w Szopienicach – osiadają wówczas we wsi Mateusz, Stobraw i Marcin[22]. W tym samym czasie działały tu ruchy reformacyjne. Wówczas Szopienice były własnością mysłowickiej rodziny Salamonów, spokrewnionej z arcybiskupem krakowskim i niedopuszczającej do szerzenia się haseł reformacyjnych na terenie swych posiadłości. Na skutek konfliktu z Katarzyną Salamon z kuźni musiał w 1595 roku odejść Walenty Roździeński. Szopienice w XVI i XVIII wieku było małą osada rolniczą. Ponadto prowadzono tu hodowlę zwierząt i wyrąb lasów. Szopienice, założone na prawie niemieckim, posiadała własny samorząd gminny dzięki posiadaniu wolnego sołectwa. Było ono do 1614 roku, gdy Szopienice zostało wykupione przez spadkobierców Katarzyny Salomonowej[22]. W 1656 roku Szopienice stały się własnością Mieroszewskich, którzy są w ich posiadaniu przez następne dwieście lat[22].

W 1784 roku Szopienice liczyły 79 osób. W 1819 roku mieszkało tu 158, a w 1830 roku 196 osób. W Szopienicach istniał folwark Antoniów o powierzchni powyżej 2 tysięcy morgów. W XIX wieku folwark specjalizował się w hodowli zwierząt – krów i koni[22].

Rozwój przemysłu i okres do I wojny światowej edytuj

 
Pocztówka przedstawiająca ulicę Wiosny Ludów z 1913 roku

Rozwój przemysłu w Szopienicach rozpoczął się w I połowie XIX wieku. Wówczas to w 1834 roku spółka Georg von Giesches Erben uruchomiła hutę cynku „Wilhelmina” (później Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”)[5]. Wraz z nią, przy granicy z Janowem, powstała kolonia robotnicza Wilhelmina[22] oraz kolonie domów robotniczych, w tym znajdująca się po zachodniej części ulicy Lwowskiej kolonia Helgoland[25]. W późniejszym czasie powstają pierwsze kopalnie węgla kamiennego – „Edwin”, „Teichmannshoffnung” i „Abendroth”[26]. W 1836 roku wybudowano pierwszą utwardzoną drogę, przebiegająca z Katowic do Mysłowic przez kolonię Wilhelmina (obecnie ul. Krakowska)[27].

W 1857 roku w sąsiednim Roździeniu rozpoczęła działalność 4-klasowa szkoła ewangelicka (po rozszerzeniu liczby klas do 7 przeniesiona do gmachu dzisiejszej Szkoły Podstawowej nr 55). W latach 1860–1865[28] przy dzisiejszej ulicy Morawa wzniesiono kolonię robotniczą – familoki dla pracowników hut koncernu Georg von Giesches Erben (kolonia Morawa)[22]. Wraz z rozwojem przemysłu szybko wzrasta liczba ludności – w 1855 roku w Szopienicach mieszkało 1006 osób, w 1861 roku było ich 1868, a w 1890 roku, wraz z ludnością kolonii Wilhelmina, Szopienice liczyły 6 177 mieszkańców[26].

 
Zalepka dawnej gminy Szopienice

W 1868 roku otwarto stację Szopienice Północne na linii Kolei Prawego Brzegu Odry łączącej Wrocław z Dziedzicami (ob. Czechowice-Dziedzice) przez Olesno, Tarnowskie Góry, Bytom, Siemianowice. Pszczynę[29]. Dwa lata później zostaje także przystanek kolejowy Szopienice Południowe na wcześniej już otwartej linii Katowice – Mysłowice / Sosnowiec[30]. W 1900 roku do Szopienic doprowadzono linię tramwajową łączącą Królewską Hutę przez Hajduki (obecnie Chorzów Batory), Katowice i Zawodzie do Mysłowic[31]

Dnia 1 lipca 1871 roku erygowano rzymskokatolicką parafię św. Jadwigi Śląskiej. Dnia 15 października 1884 roku odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła św. Jadwigi Śląskiej. Jej budowę ukończono w 1887 roku, natomiast kościół konsekrowano 1 maja 1902 roku[26]. W 1888 roku założono cmentarz ewangelicki, a 13 marca 1899 roku rozpoczęła się budowa ewangelickiego kościoła Zbawiciela. 25 kwietnia 1899 odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego, a 6 marca 1901 roku poświęcono kościół. W przełomie XIX i XX wieku dochodzi do integracji dwóch sąsiednich osad – Szopienic i Roździenia. Pomiędzy nimi rozwija się wspólne centrum w rejonie ulic: Lwowskiej, ks. bp. H. Bednorza i J. Kantorówny, gdzie prócz kościołów powstała również szkoła i centrum handlowe[26].

W 1904 roku powstała organizacja pn. Towarzystwo dla Kobiet (późniejsze Towarzystwo Polek). W tym samym roku wybudowano nowy, neogotycki budynek szkoły żeńskiej (obecnie gmach VI Liceum Ogólnokształcącego)[26]. W 1905 roku gmina Szopienice liczyła 8 862 osoby, a w 1910 roku było ich 10 339. Same zaś Szopienice zamieszkiwało wówczas 9 729 osób, z czego mieszkańców polskojęzycznych było 8 026, a posługujących się językiem polskim i niemieckim 242 osoby[27].

Dnia 1 stycznia 1912 roku spółka Georg von Giesches Erben uruchomiła pierwszą halę huty cynku „Uthemann”. W 1918 roku reaktywowano oddział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, kierowanego przez H. Jarczyka i St. Fojcika. Ponadto powstały: komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, Towarzystwo Śpiewu „Wyspiański” i bank Kupiecko-Przemysłowy[27].

Powstania śląskie i plebiscyt edytuj

 
Centrum Szopienic w 1922 roku

Powstańcy z Szopienic brali czynny udział w powstaniach śląskich, a jednocześnie osada ta miała ważne znaczenie ze względu na jej lokalizację przy granicy państwowej, a wraz z tym możliwość kontaktu z odrodzonym państwem polskim na mostach drogowych i kolejowych na Brynicy[32]. W czasie I powstania śląskiego w 1919 roku powstańcy pod dowództwem Piotra Łyszczaka rozbroili w Szopienicach żołnierzy niemieckich i opanowali gminę bez większego oporu[32]. W II powstaniu śląskim, w dniu 18 sierpnia 1920 roku powstańcy pod dowództwem Jana Emila Stanka rozbroili niemiecki oddział Sipo. W trakcie plebiscytu 70% mieszkańców gminy zagłosowało za przyłączeniem Szopienic do Polski[32]. W 1921 roku w Szopienicach przy ulicy Lwowskiej 2 (obecnie VI Liceum Ogólnokształcące im. J. Długosza) znajdowała się siedziba Wojciecha Korfantego i Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych III powstania śląskiego. Sami zaś powstańcy szopieniccy brali udział w walkach o Kędzierzyn i pod Górą Św. Anny. Wojsko polskie wkroczyło na teren Szopienic 20 czerwca 1922 roku. W trakcie uroczystości na moście na Brynicy brali udział generałowie: Stanisław Szeptycki i Kazimierz Horoszkiewicz, a także dyktator III powstania śląskiego – Wojciech Korfanty[33].

Lata międzywojenne i II wojna światowa edytuj

 
Huta cynku „Uthemann” (1927 rok)

W latach międzywojennych zaszły w Szopienicach przemiany administracyjne. W 1924 roku zlikwidowano obszary dworskie, włączając jeden z nich do Szopienic[34]. 1 grudnia 1930 roku połączono Szopienice i Roździeń w jedną gminę Roździeń-Szopienice[35], natomiast 14 stycznia 1934 roku zmieniono nazwę gminy na Szopienice[36]. W tym czasie powstał ratusz oraz okoliczne budynki w rejonie ulicy Wiosny Ludów[34]. W czasie kryzysu gospodarczego dochodziło do częstych protestów, w tym pracowników huty „Uthemann” i fabryki sygnałów „Ropag”, którymi przewodzili miejscowi komuniści[34].

W 1939 roku ustawą Sejmu Śląskiego z dnia 10 lipca 1939 roku, Szopienice uzyskały z dniem 1 stycznia 1940 roku ustrój miejski, lecz z powodu okupacji niemieckiej ustawę wykonano dopiero 1 stycznia 1947 roku[37]. We wrześniu 1939 roku Szopienice zostały zajęte przez wojska niemieckie, a sama zaś osada była miejscem terroru hitlerowskiego. Miejscem kaźni był komisariat policji przy ulicy Lwowskiej 15. Szopienice zostały zajęte przez oddziały Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej w dniu 27 stycznia 1945 roku[34].

Lata powojenne edytuj

Od 1 grudnia 1945 roku do 31 grudnia 1946 roku Szopienice były siedzibą wiejskiej gminy Szopienice. 1 kwietnia 1951 roku zniesiono gminę miejską i utworzono powiat miejski Szopienice do którego włączono zniesione gminy Dąbrówka Mała i Janów[38], a także należące jak dotąd do Mysłowic Szopienice Miejskie, natomiast 31 grudnia 1959 roku przyłączono Szopienice do Katowic[39].

W latach 70. XX wieku działała w Szopienicach Jolanta Wadowska-Król – lekarka pediatra, która przez osiem lat ratowała dzieci mieszkające w Szopienicach przed ołowicą[40]. Ponadto dział tu również Edmund Gryglewicz – lekarz hutniczy, który m.in. zajmował się medycyną pracy w Hucie Metali Nieżelaznych „Szopienice” i był ordynatorem Szpitalu Miejskiego nr 7 przy ulicy J. Korczaka[41]. 1 maja 1984 roku powstała Izba Tradycji Hutniczych Huty Metali Nieżelaznych „Szopienice”, natomiast w 2004 roku powstało stowarzyszenie, mające na celu utworzenie Muzeum Hutnictwa Cynku.

W czerwcu 1992 roku w Szopienicach odbyły się uroczystości związane z przyłączeniem Górnego Śląska do Macierzy, w której uczestniczyli m.in. arcybiskup Damian Zimoń oraz wojewoda katowicki Wojciech Czech. Odsłonięto wówczas Pomnik Powstańca Śląskiego na placu Powstańców Śląskich[42].

Na początku lat 90. XX wieku, 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe, a obszar Szopienic wszedł w granicę dzielnicy Szopienice-Burowiec[43]. W dniu 27 stycznia 2023 roku doszło do wybuchu w budynku plebanii ewangelicko-augsburskiej wspólnoty parafialnej, w wyniku którego życie straciły dwie osoby, a sam budynek został zniszczony[44].

Gospodarka edytuj

 
Tereny po likwidowanej Hucie Metali Nieżelaznych „Szopienice”
 
Zakład produkcyjny Unilever Polska przy ulicy Kołodziejskiej

Szopienice do połowy XIX wieku było wsią rolniczą. Wówczas to osada zaczęła przekształcać się w ośrodek przemysłowy. W II połowie XIX wieku funkcjonowała huta szkła „Sonnenfeld”[25], która istniała na terenie huty cynku „Wilhelmina (Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”), założonej przez spółkę Georg von Giesches Erben[5]. W latach 1906–1908 w rejonie obecnej ulicy ks. mjr. K. Woźniaka powstaje kompleks nowoczesnych zakładów cynkowych wraz z hutą, prażalnią, fabryką wyrobów ogniotrwałych i kwasu solnego. Projektantami zabudowań byli Emil i Georg Zillmannowie[27].

Powstały w tym okresie również kopalnie węgla kamiennego – „Edwin” (funkcjonowała do 1841 roku), „Teichmannshoffnung” (od 1868 roku) i „Abendroth” (od 1872 roku)[26]. W 1886 roku w Szopienicach powstała pierwsza na terenach Górnego Śląska spółdzielnia – Konsum Śląski Roździeń-Szopienice. W centralnej części Szopienic znajdowała się wówczas ich centrala, magazyny, wytwórnia wody sodowej i inne zakłady przemysłu spożywczego[5]. Do 1924 roku w Szopienicach funkcjonował również folwark Antoniów. W 1861 roku posiadał on m.in. 443 morgi ziemi ornej oraz 1596 mórg lasów[27]. W latach międzywojennych powstały w Szopienicach nowe zakłady przemysłowe, w tym Górnośląska Fabryka Octu Winnego czy Fabryka Chemiczna P. Strahl[34]. Po II wojnie światowej huta cynku i ołowiu została przekształcona na hutę miedzi i mosiądzu[33], natomiast na bazie zakładów tłuszczowych „Alboril” („Strahl”) powstały Śląskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego[33] (obecnie Unilever)[5].

Od lat 90. XX wieku gospodarka Szopienic przechodzi restrukturyzację. Od 2008 roku Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” jest w likwidacji[45]. Obszary przemysłowe przekształciły się zaś w centra magazynowe dla licznych hurtowni[5]. Według stanu z września 2020 roku, na terenie Szopienic z większych zakładów działają tu m.in.:

  • „Bumech” (ul. Krakowska 191) – przedsiębiorstwo branży górniczej i maszynowej, specjalizujące się w drążeniu wyrobisk podziemnych, serwisie maszyn, produkcji urządzeń i maszyn górniczych oraz wyrobów z gumy[46],
  • „Mistal” (ul. Woźniaka 4) – hurtownia metali, specjalizująca się w rurach stalowych[47],
  • Odlewnia Metali „Szopienice” (ul. Woźniaka 24) – wydzielona w 2001 roku ze spółki Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” – produkcja półproduktów z miedzi i jej stopów, odlewnictwo żeliwa, staliwa, ołowiu, cynku i cyny oraz stopów metali (np. cynkowo-aluminiowych)[48],
  • Selgros Cash & Carry Katowice (ul. Lwowska 32) – jedno z centrów Selgros Cash&Carry, ogólnopolskiej sieci hal handlu hurtowego[49],
  • Unilever Polska – zakład produkcyjny (ul. Kołodziejska 2)[50] – jeden z czterech zakładów firmy w Polsce; zakład w Szopienicach zajmuje się m.in. konfekcjonowaniem herbaty; posiada on dwie hale i w 2009 roku zatrudniał około 400 osób[51].

Transport edytuj

 
Ulica Bagienna na wysokości ulicy Szopienickiej
 
Przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe
 
Tramwaj Pesa Twist 2012N na ulicy Wiosny Ludów

Główną drogą o zasięgu ponadlokalnym przebiegającą przez Szopienice jest ulica Bagienna (część drogi krajowej nr 79). Biegnie ona w południowej części Szopienic, w rejonie Wilhelminy, w kierunku wschód-zachód. Zapewnia ona połączenie dzielnicy w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a w kierunku wschodnim z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem[52]. Przy skrzyżowaniu z ulicami Krakowską i Lwowską tworzy duży węzeł drogowy z bezkolizyjnymi zjazdami[7].

W ruchu wewnątrzmiejskim podstawowe znaczenia mają drogi zbiorcze[53], a przez Szopienice biegną następujące z tych dróg:

W centrum Szopienic znajduje się centralny punkt, w którym krzyżują się najważniejsze wewnętrzne drogi tej części miasta (ulice: Obrońców Westerplatte, Wiosny Ludów, Lwowska i ks. bp. H. Bednorza) – jest nim plac Powstańców Śląskich[7]. Ponadto stanowi on lokalny ośrodek usługowo-handlowy Szopienic[54]. Na placu znajduje się m.in. stacja rowerów miejskich Metrorower nr 27649[55].

Pierwszą linę kolejową do Szopienic oddano do użytku 3 października 1846 roku (obecnie fragment linii kolejowej nr 138)[30] w ramach budowy linii kolejowej łączącej Wrocław Mysłowicami[56] przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej[57]. Ta sama spółka wybudowała łącznik do Sosnowca[58], uruchomiony dla regularnego ruchu pociągów 24 sierpnia 1859 roku (obecnie fragment linii kolejowej nr 1)[30]. Znajdowała się tu otwarta w 1870 roku stacja Szopienice Południowe (obecnie przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe)[30]. Szopienice zyskało jeszcze jedno połączenie w ramach oddzielnej linii, wybudowanej przez Kolej Prawego Brzegu Odry[29]. Łączyła ona Tarnowskie Góry z Pszczyną[56]. Oddano ją do użytku 15 listopada 1868 roku, a w Szopienicach wybudowano na niej osobną stację (obecnie Katowice Szopienice Północne)[30].

Obecnie dla ruchu pasażerskiego wykorzystywany jest przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe. Wg stanu ze stycznia 2021 roku kursowały tu pociągi Kolei Śląskich w kierunku Częstochowy, Gliwic, Kluczborka, Oświęcimia, Tychów i Krakowa. Polregio również w tym czasie organizowało połączenia w kierunku Krakowa oraz do Kielc, Sędziszowa, Buska-Zdroju i Rzeszowa[59].

Tramwaje w Szopienicach kursują od 1900 roku w ramach budowy trasy z Królewskiej Huty przez Hajduki (Chorzów Batory), Katowice, Szopienice i Mysłowice. Koncesję na wybudowanie linii uzyskała spółka Górnośląskie Tramwaje Parowe, która 31 października tego samego roku oddała linię do użytku[31]. Wg stanu ze stycznia 2021 roku, organizacją publicznego transportu zbiorowego w Szopienicach zajmuje się Zarząd Transportu Metropolitalnego.

Kursują tu autobusy i tramwaje kursujące na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego. W Szopienicach (bez rejonów Wilhelminy) znajduje się 14 przystanków, z czego z przystanku Szopienice Kościół według stanu z 2021 roku odjeżdżało 9 linii autobusowych (w tym jedna nocna), a także 4 linie tramwajowe. Autobusy zapewniają połączenia Szopienic z większością części Katowic, a także z sąsiednimi miastami: Mysłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mikołowem. Tramwaje łączą Szopienice z Mysłowicami, Sosnowcem, a także Chorzowem przez dzielnice Katowic: Zawodzie, Śródmieście i Załęże[60].

Architektura i urbanistyka edytuj

 
Dom przy ulicy Przelotowej
 
Kamienice przy ulicy Morawa
 
Kompleks familoków przy ulicy Lwowskiej (kolonia Helgoland)
 
Kamienice przy ulicy J. Kantorówny
 
Zabytkowa willa na rogu ulic L. Zamenhofa i J. Kantorówny
 
Dawny budynek administracyjny nieistniejącej huty „Uthemann”
 
Dawny ratusz miasta Szopienice przy ulicy Wiosny Ludów 24

Obszar Szopienic został zabudowany w dużej mierze w przełomie XIX i XX wieku[61], z czego część powstałych wówczas budynków jest wpisana do rejestru zabytków[62]. Zabudowa koncentruje się w rejonie placu Powstańców Śląskich, wzdłuż ulicy Wiosny Ludów (zachodni odcinek oraz w Drugich Szopienicach na wysokości ulicy Chemicznej), Obrońców Westerplatte, J. Kantorówny, przy skrzyżowaniu ulic Wiosny Ludów i Przelotowej, a także wzdłuż ulicy Morawa. W latach międzywojennym powstało stosunkowo niewiele obiektów[61]. Jednym z nich jest zabytkowy budynek dawnego ratusza gminy Szopienice, ukończony w 1928 roku[62]. W latach PRL-u nowa zabudowa powstała w środkowej części ulicy Wiosny Ludów oraz w rejonie ulic L. Zamenhofa, i Ciesielskiej. Pochodzi ona głównie z lat 50. i 60. XX wieku. Nowsza zabudowa została zlokalizowana przy na brzegu stawu Morawa – powstało tam osiedle Morawa, składające się z budynków wybudowanych głównie w połowie lat 70. XX wieku. W tamtym czasie też rozwijała się również strefa przemysłowa w rejonie ulic ks. mjr. K. Woźniaka i Krakowskiej. Po 1989 roku w Szopienicach powstawały jedynie pojedyncze obiekty, w tym hale na terenie fabryki Unilever i hala sklepu Selgros[61].

Zabytki i obiekty historyczne edytuj

W Szopienicach znajdują się następujące zabytkowe i historyczne obiekty[62][63]:

  • Zespół kościelny kościoła św. Jadwigi Śląskiej (pl. Powstańców Śląskich 3); został wpisany do rejestru zabytków dnia 30 grudnia 1994 roku (nr rej.: A/1557/94; obecnie A/1235/23[64]); zespół kościelny obejmuje: kościół parafialny pod wezwaniem świętej Jadwigi z lat 1885–1887 w stylu neogotyckim; kaplicę Ogrójca z 1903 roku, wzniesioną według projektu Ludwika Schneidera w stylu neogotyckim; grupę rzeźb Adoracja Krzyża i Pieta z przełomu XIX i XX wieku.
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski Zbawiciela (ul. ks. bpa H. Bednorza 20); wpisany do rejestru zabytków 30 grudnia 2002 roku (nr rej.: A/76/02), wpis do rejestru zabytków obejmuje budynek kościoła wraz z najbliższym otoczeniem w ramach działki (z wyjątkiem ogrodzenia); kościół zaprojektował Gustaw Wernicke z Katowic, wzniesiono go w latach 1899–1901, w stylu neogotyckim, z cegły klinkierowej. W otoczeniu znajdują się: dawna apteka Graefe’go, dawna willa dra Stauba[65], a do 2023 istniała neogotycka plebania, wybudowana w latach 1907–1908 (zniszczona w wyniku wybuchu gazu w styczniu 2023).
  • Dom handlowy – dawna szkoła katolicka (ul. ks. bpa H. Bednorza 1), obiekt wzniesiono w 1875 roku w stylu historyzmu, przebudowano w latach 30. i 40. XX wieku[66].
  • Willa mieszkalna (ul. ks. bpa H. Bednorza 5), wybudowana w 1899 roku w stylu historyzmu, według projektu architekta H. Ritschela[66].
  • Kamienica mieszkalna z oficyną (ul. ks. bpa H. Bednorza 7/7a), wzniesiona pod koniec XIX wieku w stylu historyzmu z elementami neogotyku[66].
  • Kamienice z oficynami (ul. ks. bpa H. Bednorza 9, 11/11a), wybudowane pod koniec XIX wieku w stylu historyzmu[66].
  • Ceglany budynek szkoły (ul. ks. bpa H. Bednorza 13), pochodzący z początku XX wieku[66].
  • Kamienica mieszkalna – dawna apteka Graefe’go (ul. ks. bpa H. Bednorza 14), została wzniesiona w 1892 roku w stylu historyzmu, obiekt projektował architekt H. Ritschel[66]; nr rej. A/1165/23[67].
  • Gmach dawnej szkoły ewangelickiej (ul. ks. bpa H. Bednorza 15), wybudowany na początku XX wieku, posiada cechy stylów: historyzmu ceglanego, neogotyku, modernizmu[66].
  • Kamienica mieszkalna – dawna willa dra Stauba (ul. ks. bpa H. Bednorza 16), wzniesiona w 1892 roku w stylu historyzmu, zaprojektował ją architekt H. Ritschel[66].
  • Kamienica mieszkalna – dawna kamienica F. Mixy (ul. ks. bpa H. Bednorza 22), wybudowana w 1908 roku dla Franza Mixy[68], posiada cechy stylu modernizmu i klasycyzmu[66].
  • Zabytkowy budynek administracyjny (tzw. willa Jacobsena) z początku XX wieku (ul. ks. bpa H. Bednorza 60); wpisany do rejestru zabytków 17 czerwca 1982 roku (nr rej.: A/1042/22[69]), granice ochrony obejmują obiekt w ramach ogrodzenia[63]; kamienica jest murowana z cegły[70].
  • Zespół zabudowy dawnego browaru i słodowni braci Mokrskich (ul. ks. bpa H. Bednorza 2a-6); wpisany do rejestru zabytków 13 listopada 1992 roku (nr rej.: A/1506/92), granice ochrony konserwatorskiej obejmują cały zespół zabudowań wraz z otoczeniem, jego układ przestrzenny, zieleń oraz ciągi komunikacyjne.
  • Zabytkowa kamienica mieszkalna (ul. ks. bpa H. Bednorza 43); wzniesiona w stylu historyzmu ceglanego; w budynku zachowały się formy historycznej stolarki okiennej i drzwiowej, historyczny rodzaj pokrycia dachu (dachówka), detal architektoniczny i wystrój elewacji[71].
  • Zabytkowa murowana kamienica (ul. ks. bpa H. Bednorza 49); wzniesiona w stylu historyzmu ceglanego[72].
  • Zabytkowy gmach VI Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza (ul. Lwowska 2); wpisany do rejestru zabytków dnia 30 grudnia 1994 roku (nr rej.: A/1560/94), wzniesiony w 1906 roku według projektu Kuntzego (budowniczego miejskiego z Opola), w stylu neogotyckim (podczas III powstania śląskiego był siedzibą Wojciecha Korfantego i Naczelnej Władzy Cywilnej i Wojskowej).
  • Zabytkowa kamienica wraz z budynkiem gospodarczym (ul. Lwowska), wzniesione w drugiej połowie XIX wieku (budynek gospodarczy z 1896 roku), murowane[72].
  • Murowany budynek dawnego hotelu Klippera (ul. Lwowska 5); wzniesiony pod koniec XIX wieku; obecnie mieści się w nim przychodnia specjalistyczna[72].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 7); wzniesiona pod koniec XIX wieku[72].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 10, róg z ul. Wypoczynkową 1); wzniesiona pod koniec XIX wieku[72].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 12, róg z ul. 11 Listopada 2); wzniesiona pod koniec XIX wieku[72].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 14, róg z ul. 11 Listopada 1); wzniesiona pod koniec XIX wieku[72].
  • Murowana kamienica (ul. 11 Listopada 1, 3, 5, 7); wzniesiona w 1908 roku[72].
  • Murowana kamienica (ul. 11 Listopada 4); wzniesiona na początku XX wieku[72].
  • Zespół zabudowy dawnej huty cynku z lat 1908–1912: hala nr 1 pieców destylacyjnych wraz z kominami, budynek muflarni, magazynu blendy, cechowni, wieża ciśnień, portiernia nr 1, wysoka kolejka wąskotorowa na estakadzie; zespół wzniesiono w stylu modernizmu (zespół wpisano do rejestru zabytków 30 lipca 1978 roku, nr rej.: A/1227/78).
  • Willa z pierwszego dziesięciolecia XX wieku, wolnostojąca, modernistyczna (ul. J. Kantorówny 20); wpisana do rejestru zabytków dnia 16 X 1995 roku (nr rej.: A/574/2019)[63].
  • Zamek Prittwitz (ul. Krakowska 81-83), pochodzący z końca XIX wieku[73] (nr rej. A/672/2020 z 7 lipca 2020 roku)[63].
  • Budynek szkoły wraz z salą gimnastyczną (ul. 11 Listopada 13); wzniesiony w latach 50. XX wieku.
  • Zespół hal Przedsiębiorstwa Komunikacji Tramwajowej (ul. Wałowa 11); wzniesiony pod koniec XIX wieku[71].
  • Klasztor sióstr Boromeuszek (dawny sierociniec katolicki św. Józefa; ul. Brynicy 14); z 1905 roku w stylu neogotyckim[66].
  • Dawny ratusz miasta Szopienice z lat 1927–1928[74]; obecnie ośrodek zdrowia (ul. Wiosny Ludów 24; wpisany do rejestru zabytków 2 lipca 2020 roku pod nr rej. A/668/2020)[63].
  • Budynek poczty (ul. Obrońców Westerplatte 17[75]); wzniesiony w 1930 roku[76].
  • Hala sportowa Hutniczego Klubu Sportowego (HKS), pochodząca z początków XX wieku (ul. Obrońców Westerplatte 44); jej pierwszym właścicielem był Freund[76]; w 2011 roku halę rozebrano[77].
  • Historyczny budynek (ul. Obrońców Westerplatte 9)[78],
  • Zespół stacji kolejowej Katowice Szopienice Północne (wpisany do rejestru zabytków 22 marca 2022 roku; nr rej. A/948/2022), składający się z obiektów[79]:
    • budynku dworca kolejowego I klasy (pl. Ogród Dworcowy 1),
    • budynku dawnego biura celnego (pl. Ogród Dworcowy 1a).

Oświata edytuj

 
Gmach VI Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza przy ulicy Lwowskiej

Pierwsza szkoła powszechna w rejonie współczesnych Szopienic powstała w Roździeniu, lecz ze względu na jej przeludnienie zdecydowano się na budowę nowej szkoły w Szopienicach[80]. Pierwszy budynek szkoły ukończono w 1899 roku. Znajduje się on przy ulicy Wiosny Ludów 22. Obecnie jest to Szkoła Podstawowa nr 42 w Katowicach, która jest częścią Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 12 w Katowicach[81]. Ze względu na niebezpieczeństwo w użytkowaniu starej szkoły w Roździeniu w kwietniu 1903 roku budynek wyburzono. Nowy budynek szkoły, posiadający m.in. 12 sal lekcyjnych, zaczęto wznosić wiosną 1904 roku. Naukę w nowym budynku rozpoczęły dziewczęta na początku roku szkolnego 1905/06. Była to wówczas Szkoła Powszechna Dla Dziewcząt nr IV[80]. Obecnie w budynku, zlokalizowanym przy ulicy Lwowskiej 2 mieści się VI Liceum Ogólnokształcące im. Jana Długosza w Katowicach[82].

Następny gmach szkoły, znajdujący się przy obecnej ulicy Morawa 86, oddano do użytku w 1910 roku. Obecnie mieści się w nim Szkoła Podstawowa nr 44 im. Marii Curie-Skłodowskiej w Katowicach[83]. Łącznie w 1914 roku w Szopienicach znajdowały się trzy szkoły powszechne, w których uczyło 23 nauczycieli, a jeszcze przed I wojną światową otwarto Wyższą Szkołę dla Dziewcząt. Szkoła ta od 1920 roku była żeńskim liceum[80]. Po II wojnie światowej w Szopienicach rozwinęło się szkolnictwo średnie i zawodowe. Powstaje wówczas VI Liceum Ogólnokształcące, Technikum Tłuszczowe i Technikum Hutnicze[34].

Kultura, sport i rekreacja edytuj

Pierwsze organizacje kulturalne, wspólne dla mieszkańców Roździenia i Szopienic, powstawały w II połowie XIX wieku. W latach 1882–1889 funkcjonowało Katolickie Kasyno, które wystawiało sztuki teatralne. W 1898 roku w Roździeniu powstało gniazdo „Sokoła”. W 1910 roku rozpoczął działalność Chór Mieszany im. Stanisława Wyspiańskiego[5].

W Szopienicach urodziło się wielu wybitnych przedstawicieli świata kultury. Wśród nich był Kazimierz Kutz – reżyser i twórca wielu filmów o tematyce górnośląskiej, zrealizowanych m.in. na terenie Szopienic[34]. Wydał on również powieść Piąta strona świata, którego akcja dzieje się w Szopienicach. W Szopienicach urodził się także Paweł Wróbel, który był jednym z malarzy nieprofesjonalistów, a także jego brat – Leopold Wróbel. Byli oni związani z Grupą Janowską[42]. Artystą urodzonym w Szopienicach był również Zygmunt Magner – profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych[5][42].

Innych cenieni artyści i ludzie kultury urodzeni bądź związani z Szopienicami to m.in.: Hilary Krzysztofiak – malarz, grafik i scenograf teatralny[42][5], Henryk Bereska – tłumacz literatury polskiej na język niemiecki i literat[42][5], Sławomir Brzoska – artysta plastyk, podróżnik[84], Anna Kańtoch – pisarka, Halina Lerman – malarka[85], Józef Ryszka – poeta[86], Michał Smolorz – producent telewizyjny, felietonista[87] i Andrzej Szewczyk – artysta plastyk[88].

 
Ośrodek Sportowy Szopienice administrowany przez MOSiR Katowice przy ulicy 11 Listopada

Od 1994 roku w Szopienicach funkcjonowała fundacja Pro-Eko Szopienice, która została powołana z inicjatywy Szopienickiego Komitetu Obywatelskiego. Od 1995 do 2017 roku wydawała ona miesięcznik Roździeń. Organizowała ona też liczne wydarzenia kulturalne, w tym Dni Szopienic, wystawy fotograficzne czy wydanie pocztówek z widokami Szopienic. Fundacja została zlikwidowana w 2019 roku. Od 2016 roku w Szopienicach działa Fundacja z Pasją, która prowadzi warsztaty teatralne i wydaje od 2018 roku nowe czasopismo – Miesięcznik Roździeński[5]

Na terenie Szopienic działa Hutniczy Klub Sportowy „Szopienice”, z siedzibą przy ulicy 11 Listopada 11. Jest to jeden z najbardziej zasłużonych klubów Katowic, który jest spadkobiercą kilku przedwojennych szopienickich klubów sportowych, które zostały połączone w 1937 roku. Klub reaktywowano po II wojnie światowej. Prowadził liczne sekcje sportowe, z czego kontynuowane jest jedynie sekcja podnoszenia ciężarów[89]. Z klubem związani są tacy sportowcy, jak: Czesław Białas, Marek Seweryn i Leszek Skorupa. Z HKS Szopienice w 2005 roku powstał Uczniowski Klub Sportowy „Szopienice”, a w 2008 roku oddano do użytku nową halę sportową[90].

Z Szopienic pochodzi też kilka utytułowanych sportowców, a także działaczy sportowych, w tym m.in.: Danuta Berezowska-Prociów (lekkoatletka, specjalistka skoku wzwyż), Janusz Sidło (lekkoatleta i oszczepnik)[91], Edward Szymkowiak (piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski)[92], Andrzej Gowarzewski (dziennikarz sportowy, znawca i historyk piłki nożnej)[93] czy Eryk Wyra (polski działacz sportowy)[92].

Przy ulicy 11 Listopada 16 znajduje się Ośrodek Sportowy „Szopienice” administrowany przez MOSiR Katowice. Wyposażony on jest w halę sportową wraz z siłownią i sauną, dwa boiska sportowe oraz dwa korty tenisowe[94].

Religia edytuj

 
Kościół św. Jadwigi Śląskiej przy placu Powstańców Śląskich
Osobny artykuł: Parafia św. Jadwigi Śląskiej w Katowicach.

Pierwotnie mieszkańcy Szopienic przynależeli do parafii w Mysłowicach. Pierwszy, drewniany budynek kościoła wybudowano w 1868 roku w rejonie historycznej granicy Roździenia i Szopienic. Rzymskokatolicką parafię erygowano 1 lipca 1871 roku. Neogotycki budynek kościoła św. Jadwigi powstał w latach 1885–1887. Jego konsekracja odbyła się 1 maja 1902 roku[5]. Kościół znajduje się przy placu Powstańców Śląskich. Parafia szopienicka, znajdująca się w dekanacie Katowice-Bogucice archidiecezji katowickiej, liczyła w 2014 roku około 13200 wiernych. Do parafii przynależy cmentarz katolicki przy ulicy Brynicy[95]. Przy tej samej ulicy, pod numerem 14, znajduje się klasztor Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza, które prowadzą Ośrodek Wychowawczy[96].

Z Szopienic pochodzi Piotr Libera – biskup płocki, był sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski[97].

W Szopienicach działa Parafia Ewangelicko-Augsburska. Należy ona do diecezji katowickiej. Posiada ona swoją siedzibę przy ulicy ks. bpa Herberta Bednorza 20[98]. Parafia powstała w 1885 roku jako filiał Roździeń Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Mysłowicach. Pierwotnie nabożeństwa odbywały się w wynajmowanych salach. W 1899 roku rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego, którego poświęcenie nastąpiło 6 marca 1901 roku[5]

W Szopienicach siedzibę ma jeszcze jedna wspólnota religijna: Kościół Zielonoświątkowy Zbór Serce Metropolii w Katowicach (ul. H. Bednorza 2a-6)[99].

Ludzie urodzeni w Szopienicach edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Szopienicach.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Knie 1830 ↓, s. 697.
  2. ↑ a b Szopienice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 20.
  3. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-05-16]. (pol.).
  4. ↑ Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-09] (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Szopienice.ORG: Historia. szopienice.org. [dostęp 2020-09-21]. (pol.).
  6. ↑ Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  7. ↑ a b c d e f OpenStreetMap. Mapa Podstawowa. openstreetmap.org. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  8. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  9. ↑ Maria Lipok-Bierwiaczonek: Górny Śląsk. O regionie najkrócej – historia i zróżnicowanie kulturowe. ibr.bs.katowice.pl. [dostęp 2020-09-15]. (pol.).
  10. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 44.
  11. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  12. ↑ a b c Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  13. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 33.
  14. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  15. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 46.
  16. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 3.
  17. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 52–54.
  18. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 105.
  19. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  20. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 109.
  21. ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 41.
  22. ↑ a b c d e f g h Szaraniec 1996 ↓, s. 232.
  23. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 108.
  24. ↑ Muzeum Historii Katowic: Historia miasta. Katowice przed nadaniem praw miejskich. mhk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  25. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 233.
  26. ↑ a b c d e f Szaraniec 1996 ↓, s. 234.
  27. ↑ a b c d e Szaraniec 1996 ↓, s. 236.
  28. ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1: Górny Śląsk, Łódź 2022, s. 108.
  29. ↑ a b Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 161 Katowice Szopienice Północne - Chorzów Stary. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  30. ↑ a b c d e Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny, Atlas linii kolejowych Polski 2010, Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2010, R16-R19, ISBN 978-83-926946-8-7.
  31. ↑ a b Dariusz Falecki: Następny przystanek: historia tramwajów. szopienice.org, 2015-02-24. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  32. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 238.
  33. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 239.
  34. ↑ a b c d e f g Szaraniec 1996 ↓, s. 241.
  35. ↑ ZARZĄDZENIE Wojewody Śląskiego z dnia 17 listopada 1930 r. w sprawie połączenia gmin Roździeń i Szopienice w powiecie Katowickim. „Gazeta Urzędowa Powiatu Katowickiego”. 47, s. 228, 1930-11-22. Franciszek Bąk. Katowice: Starostwo Katowice. [dostęp 2017-12-13]. (pol.). 
  36. ↑ Ustawa Sejmu Śląskiego z dnia 22 grudnia 1933 roku w sprawie zmiany nazwy gminy „Roździeń-Szopienice” na „Szopienice”. [w:] Dziennik Ustaw Śląskich, 30.12.1933, R. 12, nr 30 [on-line]. sbc.org.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  37. ↑ Zarządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 13 lutego 1947 r. w sprawie wykonania ustawy śląskiej z dnia 10 lipca 1939 r. o nadaniu ustroju miejskiego gminom wiejskim: Nowy Bytom, Ruda, Szopienice i Świętochłowice powiatu katowickiego oraz gminie Piekary Śląskie powiatu tarnogórskiego.
  38. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
  39. ↑ Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 381
  40. ↑ Justyna Przybytek-Pawlik: Matka Boska Szopienicka została Honorową Obywatelką Katowic. dziennikzachodni.pl, 2017-09-11. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  41. ↑ Michał Bulsa: Edmund Leon Gryglewicz. [w:] Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XLIV/835/17 Rady Miasta Katowice z dnia 22 czerwca 2017 r. [on-line]. bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  42. ↑ a b c d e Szaraniec 1996 ↓, s. 242.
  43. ↑ Rada Miejska w Katowicach, UCHWAŁA Nr XXVI/148/91 RADY MIEJSKIEJ W KATOWICACH z dnia 16 września 1991 r. w sprawie: utworzenia na terenie miasta Katowice 22 pomocniczych jednostek samorządowych i podziału miasta na 22 obszary ich działania, Katowice, 16 września 1991 (pol.).
  44. ↑ Jakub Dyl, Kamil Zatoński, Trwa rozbiórka kamienicy na Bednorza w Katowicach. Te zdjęcia pokazują, jak kruche jest ludzkie życie [online], wKatowicach.eu, 1 lutego 2023 [dostęp 2023-05-20] (pol.).
  45. ↑ HMN Szopienice S.A. w Likwidacji: Firma. hutaszopienice.com.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  46. ↑ BUMECH: Kontakt. bumech.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  47. ↑ MISTAL Sp. z o.o.: O firmie. mistal.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  48. ↑ Odlewnia Metali Szopienice Sp. z o.o.: Historia. oms.com.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  49. ↑ Selgros: Kontakt. selgros.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  50. ↑ KOMPASS: Unilever Polska SA Oddział Żywności, Zakład Produkcyjny. pl.kompass.com. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  51. ↑ Control Engineering Polska: W fabryce Unilever w Katowicach coboty przyspieszają proces paletyzacji i poprawiają ergonomię pracy. controlengineering.pl, 2019-11-20. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  52. ↑ a b c d Studium... 2012 ↓, s. 75.
  53. ↑ Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2020-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  54. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 62.
  55. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Mapa - Rower Metropolitalny [online], metrorower.transportgzm.pl [dostęp 2024-03-03] (pol.).
  56. ↑ a b Joanna Kusz-Drozdowska: Historia kolei żelaznych w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-04-10. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  57. ↑ Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 138 Oświęcim - Katowice. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  58. ↑ Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 1 Warszawa Zachodnia - Katowice. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  59. ↑ PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Odjazdy. Katowice Szopienice Południowe. Rozkład jazdy ważny w dniach 13.12.2020 – 13.03.2021. Aktualizacja wg stanu na 31.12.2021 (pol.).
  60. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2021-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (pol.).
  61. ↑ a b c Katowickie budynki. katowickiebudynki.eu. [dostęp 2020-08-15]. (pol.).
  62. ↑ a b c Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010–2013. slaskie.pl, 2010. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  63. ↑ a b c d e Narodowy Instytut Dziedzictwa: Zestawienie zabytków nieruchomych. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  64. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 24 sierpnia 2023 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2023-09-27]
  65. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 50-51.
  66. ↑ a b c d e f g h i j Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9.
  67. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 19 maja 2023 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2023-06-01]
  68. ↑ Michał Bulsa, Michał Malina. Kamienica Franza Mixy przy ul. Bednorza 22. „Roździeń”. 9/218, s. 11, wrzesień 2013. ISSN 1426-0085. 
  69. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 października 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-10-14]
  70. ↑ Michał Bulsa, Michał Malina. Willa Jacobsena. „Roździeń”. 6/215, s. 20, czerwiec 2013. 
  71. ↑ a b Rada Miasta Katowice: Uchwała nr XLVIII/993/09 z dnia 26 października 2009 roku w sprawie uchwalenia: miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru położonego w rejonie ulicy Wałowej w Katowicach. bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  72. ↑ a b c d e f g h i Urząd Miasta Katowice: Uchwała nr VII/93/07 Rady Miasta Katowice z dnia 26 lutego 2007 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru południowo-zachodniej części dzielnicy Szopienice w Katowicach. bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  73. ↑ Michał Bulsa, Michał Malina. Pałacyk Prittwitz. „Roździeń”. 9/218, s. 11, wrzesień 2013. ISSN 1426-0085. 
  74. ↑ Michał Bulsa, Ratusze Janowa i Szopienic, czyli dwa gmachy użyteczności publicznej we wschodnich Katowicach, wpisane do rejestru zabytków w 2020 roku, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2021, t. 13, s. 270, 271.
  75. ↑ Poczta Polska Spółka Akcyjna: Wyszukiwarka placówek Poczty Polskiej. placowki.poczta-polska.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  76. ↑ a b Leszek Jabłoński: Na trasie Balkan Ekspresu – Giszowiec, Nikiszowiec, Szopienice. Przewodnik po dzielnicach Katowic. Katowice: CRUX, 2003, s. 46. ISBN 83-918152-3-4.
  77. ↑ Justyna Przybytek: Trwa rozbiórka hali sportowej w Szopienicach. katowice.naszemiasto.pl, 2012-03-19. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  78. ↑ Rada Miasta Katowice: Protokół nr 47/10 z posiedzenia Komisji Górniczej Rady Miasta Katowice. bip.um.katowice.pl, 2020-08-16. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  79. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 kwietnia 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-04-07]
  80. ↑ a b c Joanna Kusz-Drozdowska: Edukacja powszechna w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-02-27. [dostęp 2020-09-21]. (pol.).
  81. ↑ Rada Miasta Katowice: UCHWAŁA NR VIII/157/19 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 30 maja 2019 r. w sprawie utworzenia Zespołu Szkolno-Przedszkolnego Nr 12 w Katowicach, w skład którego wchodzą Szkoła Podstawowa Nr 42 im. Józefy Kantorówny w Katowicach ul. Wiosny Ludów 22, Miejskie Przedszkole Nr 56 w Katowicach ul. Wiosny Ludów 17 oraz Miejskie Przedszkole Nr 65 w Katowicach ul. Ciesielska 1.. bip.katowice.eu, 2019-03-30. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  82. ↑ VI Liceum Ogólnokształcące w Katowicach: Kontakt. dlugosz.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  83. ↑ Szkoła Podstawowa nr 44 im. Marii Curie-Skłodowskiej w Katowicach: Kontakt. strona.sp44. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  84. ↑ ASP Katowice: Sławomir Brzoska. asp.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  85. ↑ Szopienice.ORG: Kim była Halina Lerman?. szopienice.org, 2014-10-04. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  86. ↑ Urszula Rzewiczok: Józef Ryszka. [w:] Załącznik Nr 2 do uchwały Nr LVI/1155/18 Rady Miasta Katowice z dnia 24 maja 2018 r [on-line]. bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  87. ↑ Michał Smolorz nie żyje. Zmarł nad ranem [online], Nasze Miasto, 10 stycznia 2013 [dostęp 2020-09-22] (pol.).
  88. ↑ Culture.pl: Andrzej Szewczyk. culture.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  89. ↑ Polski Związek Podnoszenia Ciężarów: Lista klubów - Śląski Związek Podnoszenia Ciężarów. pzpc.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  90. ↑ Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. HKS SZOPIENICE. mhk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  91. ↑ Internetowy Polski Słownik Biograficzny: JANUSZ SIDŁO. szopienice.org. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  92. ↑ a b Paweł Czado: "Bez Pohla nie ma gola!" 25. rocznica śmierci genialnego napastnika, legendy Górnika Zabrze. katowice.wyborcza.pl, 2020-09-12. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  93. ↑ GiA: Andrzej Gowarzewski. gia.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  94. ↑ MOSiR Katowice: Ośrodek Sportowy Szopienice. mosir.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-25)]. (pol.).
  95. ↑ Archidiecezja katowicka: KATOWICE-SZOPIENICE, Świętej Jadwigi Śląskiej. archidiecezja.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  96. ↑ Specjalny Ośrodek Wychowawczy prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza: Kontakt. ow.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  97. ↑ Diecezja Płocka: Biskup Płocki Piotr Libera. diecezjaplocka.pl. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-30)]. (pol.).
  98. ↑ Parafia Ewangelicko-Augsburska Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach: Kontakt. szopienice.luteranie.pl. [dostęp 2020-09-17]. (pol.).
  99. ↑ Serce Metropolii [online], sercemetropolii.pl [dostęp 2023-05-20] (pol.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szopienice&oldid=73054402”