Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa

Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza – pododdział Wojska Polskiego, pełniący funkcje reprezentacyjne i ochronne przy Naczelniku Państwa Józefie Piłsudskim w latach 1919–1922.

Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	10 lipca 1919
Rozformowanie	19 grudnia 1922
Dowódcy
Pierwszy	Edward Dunin-Markiewicz
Ostatni	Józef Szostak
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Dyslokacja	Garnizon Warszawa

Formowanie

Pierwszą jednostką odrodzonego Wojska Polskiego pełniącą oficjalnie służbę straży przybocznej Józefa Piłsudskiego był Pluton Osłony Jazdy Naczelnego Wodza, sformowany przeddzień wyprawy wileńskiej, 15 kwietnia 1919 roku. Składał się z 12 ułanów i szwoleżerów pod dowództwem adiutanta Naczelnego Wodza, por. Tadeusza Kobylańskiego z 3. Pułku Ułanów. Do zadań Plutonu należała ochrona Józefa Piłsudskiego w trakcie działań wojennych, a także służba kurierska między nim a dowódcą Grupy Jazdy ppłk. Władysławem Belina-Prażmowskim. 21 kwietnia 1919 roku oddział wkroczył do zdobytego Wilna.

Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa przed koszarami w umundurowaniu wyjściowym.

Doświadczenia wyprawy wileńskiej skłoniły władze wojskowe do powołania stałej jednostki, będącej do bezpośredniej dyspozycji Naczelnego Wodza. 10 lipca 1919 roku wydano rozkaz o sformowaniu Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza, a już dwa miesiące później oddział w składzie 143 żołnierzy był gotowy do służby. Jego pierwszy dowódcą został por. Edward Dunin-Markiewicz. Pod względem ewidencyjnym i wyszkoleniowym Szwadron podlegał 1. Pułkowi Szwoleżerów, ale gospodarczo i służbowo – Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza. Pomimo formalnego związania z szwoleżerami, żołnierze Szwadronu Przybocznego sami siebie określali mianem „ułanów”.

Wyposażenie i umundurowanie

Żołnierze Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa, ok. 1920 r.

Barwy Szwadronu Przybocznego były początkowo biało-amarantowe. Od lipca 1920 roku stopniowo dodawano do nich srebrną żyłkę pośrodku. Na wyposażeniu ułanów były szable polskie, lance pruskie, karabinki mauser wz. 98 i siodła niemieckiej kawalerii. W późniejszym okresie pojawiły się szable, lance i karabinki francuskie, a także siodła artylerii austriackiej.

Wyróżnikiem Szwadronu Przybocznego było wykorzystywane w czasie oficjalnych uroczystości umundurowanie, na które składały się szare (steingrau) ułanki wz. 17 z amarantowymi wypustkami i jasnosrebrnymi guzikami z orłem, spodnie z amarantowymi lampasami i białą wypustką w środku; czapki typu angielskiego z otokiem amarantowym z białą wypustką. Do tego używano elementów ozdobnych: srebrnych (dla oficerów) i białych (dla szeregowych) etyszkietów, białych rękawiczek, pasów i rapci. Dodatkowo, oficerowie nosili zakładaną przez ramię ładownicę na pasie głównym.  

W trakcie działań wojennych czy służby codziennej Szwadron Przyboczny używał umundurowania typowego dla pozostałych jednostek kawalerii (mundurów wz. 17, wz. 19 i przerobionych amerykańskich). Jednolitość pod tym względem osiągnięto dopiero w połowie 1921 roku.

Szlak bojowy

21 kwietnia 1920 roku Szwadron Przyboczny Naczelnego Wodza został przetransportowany z Warszawy na Ukrainę, by cztery dni później wyruszyć w wyprawie na Kijów. 3 maja uświetnił w wyzwolonym Żytomierzu uroczystości rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W kolejnych dniach pełnił służbę w okolicach Zwiahla. 13 maja por. Adam Michalewski – dowódca jednego z plutonów – towarzyszył marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu we wkroczeniu do zajętego Kijowa. Po przerwaniu frontu przez Armię Konną Siemiona Budionnego Szwadron przeszedł 6 czerwca 1920 roku swój chrzest bojowy w bitwie pod Pawołoczą. W walkach oddział ten stracił 1 podoficera i 2 ułanów. 14 czerwca żołnierzy przetransportowano pociągami z Żytomierza do Warszawy, gdzie ponownie pełnili służbę przy Naczelnym Wodzu.

W sierpniu 1920 roku Szwadron Przyboczny wziął udział w bitwie warszawskiej. Jego dwa plutony biły się w składzie 5. Armii gen. Władysława Sikorskiego, a dwa pozostałe, pozostając przy Józefie Piłsudskim, atakowały bolszewików w kontrofensywie znad Wieprza. Szlak bojowy jednostka zakończyła w październiku 1920 roku.

Szwadron Przyboczny Naczelnego Wodza konno z lancami na terenie koszar.

Służba pokojowa

Na stopie pokojowej do głównych zadań Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza należała eskorta marszałka Józefa Piłsudskiego i jego oficjalnych gości, w tym także ambasadorów i nuncjusza apostolskiego. Ułani Szwadronu pełnili również codzienną służbę wartowniczą w Belwederze (sześciu ułanów plus rozprowadzający). Raz w miesiącu całodobowo obstawiali wszystkie posterunki w rezydencji Naczelnika Państwa.

Rozformowanie

W związku z likwidacją urzędu Naczelnika Państwa i wyborem pierwszego Prezydenta RP Szwadron Przyboczny Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza został rozformowany. W jego miejsce powołano na podstawie rozkazu z 19 grudnia 1922 roku, opublikowanego w Dodatku Tajnym Nr 30 do Dziennika Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 50 Szwadron Przyboczny Prezydenta Rzeczypospolitej.

Tradycje

We współczesnym Wojsku Polskim tradycje Szwadronu Przybocznego Naczelnego Wodza i Naczelnika Państwa kontynuuje Pułk Reprezentacyjny Wojska Polskiego. W ramach kawalerii ochotniczej kontynuatorem tych barw i tradycji jest Krakowski Szwadron Ułanów im. Józefa Piłsudskiego – Szwadron Przyboczny Naczelnego Wodza.

Dowódcy Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza

• Edward Dunin-Markiewicz (IX 1919-II 1921)
• Adam Radomyski (II 1921-VII 1922)
• Aleksander Kwiatkowski (VII-XII 1922)
• Józef Szostak (XII 1922)

Bibliografia

• Zbigniew Gnat-Witeska, Szwadrony Przyboczne i Szwadron Reprezentacyjny Wojska Polskiego 1918-1948, Pruszków 1992.
• Daniel Koreś, Szwadrony Przyboczne 1919-1926, Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918-1939 tom 46, Warszawa 2013.
• Józef Szostak, Moja służba Niepodległej. Wspomnienia pułkownika dyplomowanego Józefa Szostaka „Filipa” (1897–1984), przedmowa i oprac. nauk. Daniel Koreś, Wrocław–Warszawa 2019.