Szydłów

miasto w województwie świętokrzyskim

Szydłówmiasto w południowej Polsce, położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, siedziba gminy Szydłów[3].

Szydłów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Brama Krakowska
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

staszowski

Gmina

Szydłów

Prawa miejskie

1329–1869 i od 2019

Burmistrz

Andrzej Tuz

Powierzchnia

16,22[1] km²

Wysokość

300 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


966[1]
60[1] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 41

Kod pocztowy

28-225

Tablice rejestracyjne

TSZ

Położenie na mapie gminy Szydłów
Mapa konturowa gminy Szydłów, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Szydłów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Szydłów”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Szydłów”
Położenie na mapie powiatu staszowskiego
Mapa konturowa powiatu staszowskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Szydłów”
Ziemia50°35′26″N 21°00′10″E/50,590556 21,002778
TERC (TERYT)

2612084[2]

SIMC

0275062

Urząd miejski
Rynek 2
28-225 Szydłów
Strona internetowa
BIP

Miasto królewskie w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku[4]. Prawa miejskie w latach 1329–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019[5][6].

Położenie edytuj

Szydłów położony jest na Pogórzu Szydłowskim stanowiącym formę przejściową pomiędzy Górami Świętokrzyskimi a nizinną Niecką Połaniecką. Tereny miejscowości wchodzą w skład Chmielnicko-Szydłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Miasto położone jest ok. 40 km na południowy wschód od Kielc oraz ok. 12 km na zachód od Staszowa. Miejscowość znajduje się w obszarze zlewni rzeki Wschodniej, dopływu Czarnej Staszowskiej.

Pod względem historycznym Szydłów leży w Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej[7].

Ze względu na powszechne w okolicach Szydłowa sady śliwkowe (około 1000) miejscowość bywa nazywana śliwkową stolicą Polski. Co roku w Szydłowie odbywa się Święto Śliwki, czyli Dni Szydłowa, podczas których prezentowane są owoce z miejscowych sadów.

Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie: nr 765 z Osieka do Chmielnika oraz nr 756 ze Starachowic do Stopnicy. Miejscowość jest punktem początkowym   żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Widełek. Szydłów znajduje się na odnowionej trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca, która to jest odzwierciedleniem dawnej średniowiecznej drogi do Santiago de Compostela.

W Szydłowie znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Funkcjonuje publiczny zakład opieki zdrowotnej, Szkoła Podstawowa im. Jana Kaczorowskiego oraz Gminny Klub Sportowy.

Obecna gmina Szydłów należy do powiatu staszowskiego i zajmuje wysunięte, zachodnio-północne rubieże. Tylko od wschodu graniczy z inną gminą powiatu staszowskiego[8]. Pod względem geologicznym gmina znajduje się na styku dwóch stref kieleckiej i strefy miechowsko-rzeszowskiej. Północna część gminy zajmuje morskie osady miocenu zalegających na strukturach paleozoicznych, zaś część południowa znajduje się na w zapadlisku wypełnionym mioceńskimi gipsami, iłami i piaskami, najwyżej położony punk ma 326 m n.p.m. i znajduje się na zachód od Brzezin, na terenie Szydłowa znajdują się także sześć jaskiń, najbardziej znaną jest Grota Szydłów I i Grota Szydłów II[8]. Najdłuższą rzeką przepływającą przez Szydłów jest rzeka Ciekąca, która ma źródło na północ od stolicy gminy i uchodzi do rzeki Wschodniej. Gmina nie posiada zasobnych źródeł wód podziemnych, głębokość ich zwierciadła wynosi około 1 m w dolinach cieków wodnych do około 30 m w Osówce[9].

Historia edytuj

 
Kościół św. Władysława
 
Kościół Wszystkich Świętych
 
Ruiny kościoła Świętego Ducha
 
Dziedziniec zamku
 
Brama Krakowska w Szydłowie

Pierwsza wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191. Osada wymieniana jest w akcie uposażenia kolegiaty sandomierskiej, której mieszkańcy Szydłowa oddawali dziesięcinę. Wieś była własnością królewską (królewszczyzna). Osada znajdowała się na odgałęzieniu nadwiślańskiego szlaku handlowego, które prowadziło ze Staszowa w stronę Chęcin, Małogoszcza oraz Przedborza. Szlak ten nabrał znaczenia w XIV wieku po zjednoczeniu Polski po rozbiciu dzielnicowym[10]. 1 lipca 1329 r. król Władysław I Łokietek nadał Szydłowowi prawa miejskieśredzkie.

Około 1355 roku  król Kazimierz Wielki wzniósł tutaj murowany kościół pw. Świętego Władysława w miejsce już drewnianego jako zadośćuczynienie za wydanie wyroku śmierci na ks. Baryczce, zbudował on także warowny zamek i otoczył miasto murem z bramami i basztami. Mur posiadał trzy bramy: Krakowską, Opatowską i Wodną. Parafię szydłowską  utworzono w XIII wieku. Zamek zajmuje powierzchnie 8500 m kwadratowych, znajduje się w zachodniej części starego miasta, obiekt posiada budynek mieszkalny tzw. ,,Salę rycerską’’ powstały w 2 połowie XIV wieku, posiada także basztę obronną tzw. Skarbczyk, jest to budynek dwukondygnacyjny podpiwniczony, wolno stojący w północno-zachodnim narożu muru, jest to najwyższy punkt zamku, znajduje się jeszcze budynek bramny i dom mieszkalny jest to niewielki budynek wolnostojący miejscu dawnej bramy zamykającej dostępu do zamku[11]. Wzmianki o płaceniu przez parafie szydłowiecką świętopietrza pochodzi z 1325 roku. Proboszcz parafii szydłowskiej pobierał w XV wieku dziesięcinę ze starostwa szydłowieckiego oraz wsi Gacki I Koniemłoty, jednak już pod koniec wieku XVI majątek jego powiększył się o wsie Wolica, Brzeziny i Życiny[12].

W XV w. w Szydłowie zbierał się sąd ziemski dla okolicznej szlachty[13]. W 1403 Świdrygiełło otrzymał Szydłów od brata – króla Jagiełły. Od XV do XVIII wieku Szydłów był siedzibą starostwa niegrodowego. Był ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Pierwsze cechy rzemieślnicze powstały tu prawdopodobnie na początku XV w. W Szydłowie rozwijało się między innymi kowalstwo, siodlarstwo, bednarstwo i kotlarstwo. W mieście znajdowała się duża gmina żydowska. W XVI wieku przez Szydłów przebiegał mniejszy szlak handlowy, z Szydłowa przez Chmielnik – Jędrzejów – Lelów – Częstochowę kończąc się w Wieluniu, stąd głównym traktem biegła do Radomia. Szydłów leżał także na szlaku przegonu bydła wołyńskiego na Śląsk, szlaki handlowe przyczyniły się bardzo do rozwoju miasta[12]. Korzystne położenie na szlaku handlowym sprawiało, że w Szydłowie rozwijał się handel. Miasto czerpało dochody z tranzytu wina, chmielu oraz stad bydła. Kupcy szydłowscy ze swoimi towarami jeździli do Sandomierza. W 1488 doszło w Sandomierzu do konfliktu o plac targowy, który przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka został rozstrzygnięty na korzyść kupców szydłowskich. Od tego czasu musieli oni płacić wyłącznie za zajmowanie miejsca na rynku, byli natomiast zwolnieni z opłat za plac poza miastem.

W XVI wieku miasto słynęło z produkcji sukna. Działały tu cechy krawców, piekarzy, szewców, prasołów i garncarzy, a także zbiorowy cech grupujący kowali, ślusarzy, siodlarzy, bednarzy, kotlarzy, mieczników, czapników oraz wędzidlarzy. Istnienie tego cechu potwierdził w 1523 król Zygmunt I Stary. W 1528 w Szydłowie wybudowano wodociągi oraz miejskie łaźnie. co świadczy o ich zamożności. Budowa wodociągu wymusiła także budowę ,,rarmusa’’ był to budynek który miał za zadanie podniesienia wody z rzeki Ciekącej, budynek wyposażony był w czerpakowe koło wodne, dodatkowy zbiornik. Budowa wodociągu doprowadziła do pobierania opłat za jego użytkowanie, jak i wzbogacenie się miasta[12]. W 1564 znajdowało się tu 180 domów. 49 z nich ulokowanych było przy rynku, 75 przy ulicach, a pozostałe 56 na przedmieściach[10]. W mieście było 110 warsztatów rzemieślniczych oraz 7 przekupni[10]. W Szydłowie funkcjonował browar. Uposażenie miasta wynosiło 42 łany. Dochody z produkcji i wyszynku trunków były przeznaczane na konserwację murów miejskich oraz miejskie bruki. W 1565 znaczna część Szydłowa została zniszczona przez pożar. W okresie tym w Szydłowie osiedlało się wielu Żydów. W latach 1534–1564 wybudowali oni murowaną bożnicę. W 1588 kupcy żydowscy zostali zrównani w prawach z kupcami chrześcijańskimi. W XVI w. działali tu bracia polscy[14].

Od pierwszej połowy XVII wieku następował stopniowy upadek miasta. W 1615 roku przeprowadzono lustracje starostwa szydłowskiego, wynika z nich że w mieście było 241 zabudowań z czego 52 to domy w rynku, 76 domy na ulicach, 39 na ,,Błoniu’’ i ,,Pastwisku’’, 69 na przedmieściu św. Leonarda, 2 na ,,Bugaju’’ i 3 domy należące do kościoła[9]. W 1630 Szydłów został spalony przez oddział zbuntowanych wojsk najemnych. Nieopłacone wojsko nie mogąc dostać się w obręb murów, podpaliło przedmieścia, od których zajęła się także część miasta. Ogromne zniszczenia przyniósł potop szwedzki oraz najazd Rakoczego. W 1655 miasto i zamek zostały zniszczone. Z 1300 mieszkańców Szydłowa ocalało zaledwie ok. 350. Liczba domów zmniejszyła się do 54 w 1663[10]. Po tej klęsce miastu nie udało się już podźwignąć. W czasie III wojny północnej w Szydłowie wybuchła zaraza, która zdziesiątkowała miejscową ludność.

W drugiej połowie XVIII w. ziemia mieszczan szydłowskich została zagarnięta przez starostę Macieja Sołtyka. Próbował on także zlikwidować samorząd miejski. W 1777 doszło do zbrojnego starcia, w którym uczestniczyło 300 mieszczan z Szydłowa i Pierzchnicy oraz okolicznych chłopów. Zbrojnym udało się odebrać zagrabione mienie i dochody. Starostę poparł w sporze Stanisław August Poniatowski, król ograniczył się jednak do upomnienia i przestrogi dla mieszczan.

W 1789 miasto miało murowany ratusz, 5 młynów na rzece Ciekącej oraz 196 domów. Wiele z nich było jednak opuszczonych, a miejscowy zamek zrujnowany[10]. W 1827 Szydłów miał 202 domy i 1556 mieszkańców[10].

W 1793 w mieście pomimo utraty jego znaczenia, powstał sąd ziemski. Po III rozbiorze Szydłów znalazł się w zaborze austriackim, , wchodził on w skład Nowej Galicji, od 1803 nazywanej już tylko Galicją. W 1809 roku miasto znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego, które podzielono na cztery departamenty oraz wchodzące w ich skład powiaty, na skutek czego powstał powiat szydłowski, który należał do departamentu krakowskiego. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku Szydłów znalazł się w granicach Królestwa Polskiego, w tym samym roku wybudowano sąd pokoju[9]. Od 1815 w zaborze rosyjskim, miasto leżało w granicach Królestwa Polskiego, województwa krakowskiego, obwodu stopnickiego, powiatu szydłowskiego[15]. W Szydłowie znaczną cześć mieszkańców stanowili żydzi około 35%, największy przyrost nastąpił w latach 1820-1827 gdzie z 28% populacji wzrosło do 48% udziału ludności żydowskiej [10]. W roku 1813 powstała pierwsza w Szydłowie szkółka elementarna, była ona koedukacyjna, zajęcia były prowadzone w języku polskim, jednak w późniejszych latach język rosyjski odgrywał ważniejszą rolę[9]. W 1850 powiat szydłowski zlikwidowano i włączono w granice powiatu stopnickiego. W 1869 Szydłów utracił prawa miejskie. W 1909 roku do Szydłowa przybył krakowski architekt Adolf Szyszko-Bohusz, prowadził on prace inwentaryzacyjne i dokumentacyjne w synagodze. Pierwsze prace renowacyjne podjęto w latach dwudziestych pod nadzorem urzędu konserwatorskiego, pracownicy i studenci Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej pod kierownictwem Oskara Sosnowskiego. Ważną role w konserwacji zabytków w Szydłowie miał Jan Kaczorowski który był kierownikiem szkoły powszechnej, organizował on zbiórki, to z jego inicjatywy przystąpiono do umacniania muru obronnego[9].

W 1929 osada miała 2246 mieszkańców, z czego ok. 30% stanowili Żydzi. Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym przetrzymywanych było około tysiąca osób, zgładzonych później w obozach koncentracyjnych. 22 lipca 1944 Szydłów został zajęty przez oddział Armii Ludowej pod dowództwem Stanisława Dorosiewicza. Rozbrojono posterunek policji i zajęto magazyny niemieckie[16].

Szydłów został w znacznym stopniu zniszczony na skutek działań wojennych 1944–1945. W latach powojennych został odbudowany. W 1960 Szydłów liczył 1402 mieszkańców[10]. W 1961 otwarto Muzeum Regionalne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Kalendarium wydarzeń w Szydłowie edytuj

  • 28 listopada 1408 Władysław Jagiełło nadaje wsiom Małkowice i Czerlany prawo magdeburskie. C. t. 14 s. 255–257.
  • 12 czerwca 1533 Zygmunt I Stary uwiadamia, że przeglądnął i uznał za wiarygodne zapisy swoich poprzedników na rzecz przodków Ottona z Chodcza na wsiach Korlyązycze i Jarczin, Podgrodzie, Matheyow i Ruda[17].

Dawne części Szydłowa – obiekty fizjograficzne edytuj

W latach 70. XX w. przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Szydłowa zawarty w tabeli 2.

Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych[18]
Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miasta
Nazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektu
I. Gromada Szydłów
  1. Szydłów
  1. Doły Osowskie
  2. Miasto
  3. Piaski
  4. Przedmieście Krakowskie
  5. Przedmieście Opatowskie
  1. Dołki – pole
  2. Duże Doły – pole
  3. Kamionka – pole
  4. Ku Brzezinom – pole
  5. Ku Korytnicy – pole
  6. Ku Kotuszowu – pole
  7. Ku Rakowu – pole
  8. Ku Staszowu – pole
  9. Łyczka – pole
  10. Małe Dołki – pole
  11. Niwa – pole
  12. Ogrody – pole
  13. Piaski – pole
  14. Pod Wolicą – pole
  15. Połaniecka Droga – droga
  16. Ściegna – droga
  17. Za Dołami – pole
  18. Za Solecką Drogą – pole
  19. Zamczysko – pole

Współczesne części Szydłowa edytuj

Poniżej w tabeli 1 integralne części Szydłowa (0275062) z aktualnie przypisanym im numerem SIMC (zgodnym z Systemem Identyfikatorów i Nazw Miejscowości) z katalogu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju)[19].

Tabela 1. Integralne części Szydłowa
Identyfikator miejscowości Nazwa
miejscowości
Rodzaj
miejscowości
1019533 Doły Osowskie część miasta
1019562 Przedmieście
Krakowskie
część miasta
1019579 Przedmieście Opatowskie część miasta

Zabytki edytuj

 
Zamek w Szydłowie
 
Synagoga w Szydłowie
 
Muzeum regionalne

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2017) edytuj

Przeprowadzenie konsultacji w sprawie nadania statusu miasta odbyło się w terminie od 15 maja do 31 lipca 2017 r.[20] 79,36% mieszkańców gminy Szydłów opowiedziało się za przywróceniem praw miejskich Szydłowowi przy frekwencji 54,88% (w tym 81,97% mieszkańców Szydłowa przy frekwencji 61,41%)[21]. 23 listopada 2017 postanowiono wystąpić z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Szydłów[22]. Na podstawie pozytywnych konsultacji przeprowadzonych w 2017 roku postanowiono wystąpić w 2018 roku z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Szydłów[22]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony[5].

Znani ludzie urodzeni w Szydłowie edytuj

Sport edytuj

W mieście, od 2003 roku, działa klub piłki nożnej, GKS Szydłów, grający w B klasie.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18].
  3. Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-04-05].
  4. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku.; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
  5. a b Dz.U. z 2018 r. poz. 1456 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta.
  6. 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
  7. Tadeusz Marian Nowak, Jan Wimmer, Historia oręża polskiego 963–1795, PW „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1981, ISBN 83-214-0133-3, s. 167.
  8. a b Kondracki J. Geografia regionalna Polski, Warszawa 2002, s. 278-270
  9. a b c d e Szydłów przez stulecia, red. C. Jastrzębski, Szydłów 2011, s. 23-24, 113-114, 117, 121-140, 223-224
  10. a b c d e f g Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, T. I, s. 549–550.
  11. Z. M. Łabęcki, Zamek Królewski w Szydłowie, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Świętokrzyskie, nr. 2871.
  12. a b c Maszczyśki T., Szydłów, Kielce 2015, s. 27-29, 33-35, 41
  13. M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  14. Ryszard Kuc Arianie w Szydłowcu, Kurier Ziemi Szydłowskiej Nr 3/2004 s. 18. unitarianie-uniwersalisci.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-04)].
  15. Królestwo Polskie Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji, Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego,. Z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona. T. 2, w drukarni Łątkiewicza przy ulicy Senatorskiéy Nro 467, 1827 [dostęp 2022-08-12].
  16. Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 s. 334.
  17. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego, wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego [online].
  18. Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 58, 77–96.
  19. TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.
  20. Uchwała nr XXXVI/231/2017 z dnia 27 czerwca 2017 r. BIP Urząd Gminy Szydłów [online], szydlow.bip.jur.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  21. Prawa miejskie – wyniki konsultacji społecznych.
  22. a b Informacja o XLII sesji Rady Gminy Szydłów i komisjach.

Bibliografia edytuj

  • Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
  • Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998
  • Turystyczne atrakcje gminy Szydłów, Piotr Walczak (oprac.), Szydłów: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-922366-1-0, ISBN 978-83-922366-1-0, OCLC 836302173.
  • Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967

Linki zewnętrzne edytuj