Wikipedia

Tłustosz

Tłustosz (Pinguicula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pływaczowatych. Obejmuje ok. 55[4][5]–77[6] gatunków. Najbardziej zróżnicowany jest w Ameryce Środkowej[5][7], liczne gatunki występują poza tym w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej, nieliczne w Ameryce Południowej sięgając na południu po Patagonię[5], kilka gatunków rośnie też w strefie klimatu okołobiegunowego[4]. W Europie występuje 13 gatunków[4], z czego w Polsce dwa lub trzy w zależności od ujęcia: tłustosz alpejski P. alpina, tłustosz pospolity P. vulgaris i tłustosz dwubarwny P. bicolor (uznawany też za podgatunek wcześniej wymienionego)[8].

Tłustosz
Ilustracja
Morfologia (tłustosz pospolity)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

pływaczowate

Rodzaj

tłustosz

Nazwa systematyczna
Pinguicula L.
Sp. Pl. 17. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

P. vulgaris Linnaeus[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons
Tłustosz zwyczajny (P. vulgaris)
Tłustosz alpejski (P. alpina)
Pinguicula esseriana

Są to rośliny owadożerne rosnące zwykle na siedliskach bagiennych, także na wilgotnych skałach, na urwiskach[7]. Niektóre gatunki są epifitami rosnącymi na kępach torfowców (P. villosa) lub na drzewach (P. lignicola)[9]. Rośliny z tego rodzaju wyróżniają się wśród dwuliściennych tym, że kiełkując rozwijają tylko jeden liścień[9].

Morfologia edytuj

Pokrój
Byliny (rzadko rośliny jednoroczne), z kłączem, ale bez rozłogów[5]. Korzeń główny obumiera po wykiełkowaniu, z nasady pędu wyrastają korzenie przybyszowe[9], włókniste[5], czasem nieco bulwiaste[10]. Rośliny nie wykształcają pułapek w przeciwieństwie do innych przedstawicieli rodziny[5].
Liście
Skrętoległe, skupione w formie rozety przyziemnej, pojedyncze[10]. Blaszki od szerokoeliptycznych do długich i wąskich, jasnozielone, zwykle mięsiste[9]. Górna powierzchnia liści pokryta jest gęsto gruczołami wydzielającymi lepki śluz[9].
Kwiaty
Pojedyncze (rzadko dwa-trzy tworzące niewielkie grono)[5], na wzniesionej szypułce, obupłciowe i grzbieciste. Kielich jest dwuwargowy, krótki, z górną wargą dwułatkową i dolną trójłatkową. Pięć zrośniętych płatków tworzy koronę także dwuwargową. Dolna warga jest większa, trójłatkowa (ze środkową łatką większą od bocznych) i z ostrogą. Górna warga jest mniejsza i dwułatkowa. Gardziel kwiatu jest otwarta i zwykle owłosiona[5][7]. Płatki mają barwę fioletową, czerwonoróżową, jasnoliliową, żółtą lub białą[7], dolna warga często jest biało kropkowana[9]. Pręciki są dwa, przy czym na każdym rozwija się tylko jeden pylnik[9]. Zalążnia górna, powstaje z dwóch owocolistków tworzących pojedynczą komorę. Pojedyncza, krótka szyjka słupka zakończona jest rozwidlonym znamieniem[10][7].
Owoce
Torebki otwierające się dwiema klapami[5], zawierające liczne i drobne nasiona[7].

Biologia edytuj

Na liściach tłustoszy występują dwa rodzaje gruczołów: wydzielające lepki śluz gruczoły na trzoneczkach oraz gruczoły siedzące wydzielające śluz zawierający enzymy rozkładające białka, które następnie wchłaniane są do wnętrza liścia. Drobne owady siadają na powierzchni liścia zwabione skrzącymi się kropelkami śluzu i są więzione z powodu jego dużej lepkości. Poruszając się powodują bodźcami dotykowymi zwiększenie wydzielania śluzu, tak że w końcu zostają nim całkowicie zakryte i uduszone[9]. Dodatkowo poruszanie się owada powoduje zwijanie się liścia, co utrudnia wydostanie się z pułapki i ułatwia trawienie ofiary. Wydzielany z gruczołów siedzących śluz poza enzymami zawiera także kwas benzoesowy, który zapobiega rozkładowi bakteryjnemu ofiary. W zależności od wieku liścia wydzielanie śluzów zawierających enzymy trawienne trwa jeden do trzech dni. Po tym czasie liść się prostuje, wiatr zwiewa niestrawione szczątki owada, a po kolejnych kilku dniach ponownie wydzielane są kropelki śluzu w celu zwabienia kolejnej ofiary[11].

Owady nie są jedynym źródłem pożywienia tych roślin – tłustosze przeprowadzają fotosyntezę – są autotrofami. Owadożerność umożliwia im uzupełnianie związków azotu i mikro- oraz makroelementów, których jest niedostatek na ubogich siedliskach, na których rosną[11].

Systematyka edytuj

Jeden z trzech rodzajów w obrębie rodziny pływaczowatych (Lentibulariaceae)[2].

Lista gatunków[6]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b Pinguicula. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-02-09].
  4. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 719, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b c d e f g h i Pinguicula. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-02-09].
  6. ↑ a b Pinguicula. The Plant List. [dostęp 2016-09-17]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 265. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 133, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d e f g h Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 273. ISBN 83-7079-779-2.
  10. ↑ a b c Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 555-557. ISBN 978-1-84246-634-6.
  11. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 360-364. ISBN 83-02-04299-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tłustosz&oldid=70134179”