Tłuszcz (miasto)

miasto w województwie mazowieckim

Tłuszczmiasto w woj. mazowieckim, w powiecie wołomińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tłuszcz. Tłuszcz uzyskał prawa miejskie w 1967.

Tłuszcz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Siedziba Urzędu Miasta i Gminy w Tłuszczu
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

wołomiński

Gmina

Tłuszcz

Data założenia

1447

Prawa miejskie

1967

Burmistrz

Paweł Bednarczyk

Powierzchnia

7,91[1] km²

Wysokość

110 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


8002[1]
1012[1] os./km²

Strefa numeracyjna

+48 29

Kod pocztowy

05-240

Tablice rejestracyjne

WWL

Położenie na mapie gminy Tłuszcz
Mapa konturowa gminy Tłuszcz, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Tłuszcz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Tłuszcz”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tłuszcz”
Położenie na mapie powiatu wołomińskiego
Mapa konturowa powiatu wołomińskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tłuszcz”
Ziemia52°25′48″N 21°26′11″E/52,430000 21,436389
TERC (TERYT)

1434114

SIMC

0966441

Urząd miejski
ul. Warszawska 10
05-240 Tłuszcz
Strona internetowa

Wieś królewska Tłuściec położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. ostrołęckiego.

Przez miejscowość przepływa rzeka Cienka, dopływ Rządzy.

Demografia edytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Tłuszcza w 2014 roku[3].


 

Historia edytuj

 
Kościół parafialny Bł. Męczenników Podlaskich

XV–XVIII wiek edytuj

Tłuszcz jako wieś książęca został założony na prawie chełmińskim w 1447 przez Bolesława IV, księcia mazowieckiego. Po przyłączeniu Mazowsza do Korony w 1526 stał się wsią królewską. Wieś należała wówczas do parafii Postoliska[4].

Proces zasiedlenia prawie bezludnego pogranicza ziemi warszawskiej i nurskiej rozwinął się dopiero w ciągu XV wieku. Powstało wówczas wiele miejscowości w najbliższych okolicach Wołomina. Przed 1442 powstała parafia Klembów, w 1445 – Poświętne, w 1455 pojawia się wzmianka o Kobyłce, zwanej wówczas Targową Wolą[5].

Najstarsze miejscowości w okolicy to Klembów, Jadów, Strachówka, Fiukały, Miąse, Postoliska, Chrzęsne. Rozwijała się tu gospodarka leśna (głównie bartnictwo), później rolnictwo. Podmokła i lesista okolica stanowiła własność drobnego rycerstwa mazowieckiego, które zainteresowane było trzebieniem lasów i rozwojem produkcji rolnej. Rodziło się zapotrzebowanie na osadników, którzy mogliby zagospodarować ten teren. Książęta mazowieccy stwarzali dogodne warunki osadnictwa. Stąd też liczne przywileje lokacyjne dla tutejszych wsi.

Po włączeniu Mazowsza do Korony (1526 a ostatecznie w 1528) Tłuszcz był nadal małą wioską, jakich było pełno w okolicy. Według lustracji z 1580 Tłuszcz był jedną z dwudziestu miejscowości w parafii Klembów[6].

Historycznie ziemie okoliczne wchodziły w obręb powiatu kamienieckiego[7], ziemi nurskiej[8], województwa mazowieckiego.

W XVII wieku okolica nadal była lesista, o czym świadczą nazwy najbliższych miejscowości: Kozły, Rysie, Wilczeniec, Jaźwie, Zalesie, Zakrzewie. Ziemie te były słabo zaludnione. Pod koniec XVI wieku mieszkało tu 5–10 osób na km², w kolejnych dziesiątkach lat stan ten jeszcze się zmniejszał[9].

W późniejszych wiekach na te tereny bardzo licznie przybywali osadnicy z innych regionów, a także z zagranicy: Żydzi i Niemcy. Źródłem, które ukazuje stosunki demograficzne na tym terenie są księgi parafialne dotyczące chrzcin (Libri baptisatorum), małżeństw (Libri matrimoniales) i śmierci (Libri mortorum) w parafiach Klembów i Postoliska[10]. W roku 1808 na podstawie Kodeksu Napoleona wprowadzone zostały na ziemiach Księstwa Warszawskiego świeckie urzędy stanu cywilnego, a obowiązek prowadzenia akt nałożono na proboszczów parafii katolickich.

XIX–XXI wiek edytuj

 
Wieża ciśnień z 1912 r.[11]

Po III rozbiorze Tłuszcz znalazł się pod zaborem austriackim. W latach 1809-1815 obszar wchodził w skład departamentu warszawskiego Księstwa Warszawskiego, a następnie w Królestwie Polskim w skład okręgu stanisławowskiego województwa mazowieckiego, od roku 1837 w guberni warszawskiej, a od 1867 w skład powiatu radzymińskiego, w którym należąc do gminy Klembów, parafii Postoliska pozostawał do I wojny światowej. Od 1867 istniała w Tłuszczu szkoła elementarna.

Od 1916 Tłuszcz stał się siedzibą gminy, a od 1936 także parafii. W zakresie administracji kościelnej teren ten podlegał do 1818 diecezji płockiej, następnie diecezji[12] a później archidiecezji warszawskiej. Obecnie jest w diecezji warszawsko-praskiej.

Podczas okupacji hitlerowskiej, we wrześniu 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 Żydów. 27 maja 1942 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[13].

Zabytki wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego edytuj

  • cmentarz wojenny z 1920, nr rej.: A-572 z 18.01.1986
  • spichrz, XIX, pocz. XX, nr rej.: A-418 z 5.04.1962[14]

Na cmentarzu ofiar wojny polsko-bolszewickiej przy ul. Warszawskiej w Tłuszczu znajduje się pomnik Obrońcom Ojczyzny 1920. Na pomniku znajduje się także kamienna tablica ufundowana przez mieszkańców Tłuszcza, na której z imienia i nazwiska wymienia się poległych żołnierzy spoczywających na cmentarzu – Jan Dworniak, Franciszek Kościuch, Jan Obora, Jan Opałka, Pietrzak (imię nieznane), Józef Stefaniak. Przy pomniku odbywają się coroczne lokalne obchody związane z upamiętnieniem Bitwy Warszawskiej 1920 r.[15]

Transport edytuj

 
Odnowione perony dworca w Tłuszczu (2016)
Osobny artykuł: Tłuszcz (stacja kolejowa).

Znaczący węzeł kolejowy. Od czasu otwarcia Kolei Warszawsko-Petersburskiej w 1862 r. aż do czasów współczesnych duża część mieszkańców Tłuszcza była zatrudniona w branży kolejowej. Obecnie kolej jako źródło utrzymania odgrywa coraz mniejszą rolę.

 
Kościół Matki Bożej Fatimskiej (parafia Przemienienia Pańskiego)

Tłuszcz ma połączenia kolejowe w pięciu kierunkach:

Tłuszcz przecina droga wojewódzka nr 634 z Warszawy do Wólki Kozłowskiej.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  3. Tłuszcz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. Kielak Stanisław: Tłuszcz, wieś - osada - miasto 1447–1980. Stowarzyszenie Rodu Kielaków "Siewba", s. 20. ISBN 978-83-935123-0-0.
  5. Dzieje Wołomina i okolic, pod redakcją Leszka Podhorodeckiego, Warszawa 1984 PWN, s. 43
  6. L. Podhorodecki (red.) Dzieje Wołomina i okolic, Warszawa 1984
  7. Dawne miasto powiatowe Kamieniec – dziś Kamieńczyk położony u ujścia Liwca do Bugu w gminie Wyszków
  8. Ziemia nurska, której stolicą był Nur – niegdyś miasto dziś wieś gminna i parafialna w Podlaskim Przełomie Bugu, w bliskim sąsiedztwie Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, w powiecie Ostrów Mazowiecka
  9. T. Manteuffel (red.), Historia Polski, Warszawa 1957, mapa 9
  10. Np. na plebanii w Postoliskach zachowały się księgi parafialne od 1651 r.
  11. Oficjalna strona Miasta i Gminy Tłuszcz - Zabytki i pomniki [online], tluszcz.pl [dostęp 2017-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-24].
  12. Jacek A. Wiśniewski, Kościoły drewniane Mazowsza, Pruszków 1998, s. 10
  13. Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 453.
  14. Rejestr i ewidencja zabytków, MWKZ, Warszawa 2014-10-09
  15. CONCEPT Intermedia www.sam3.pl, Pomnik Obrońcom Ojczyzny 1920 [online], UM Tłuszcz [dostęp 2022-11-10] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Robert Szydlik, Wincenty Szydlik, Krzysztof Nowak, Tłuszcz. Studia z dziejów, Tłuszcz 2003.
  • Robert Szydlik, Wincenty Szydlik, Tłuszcz. Studia i szkice z dziejów, Tłuszcz 2004.
  • Stanisław Kielak, Tłuszcz, wieś - osada - miasto 1447 - 1980, Stowarzyszenie Rodu Kielaków "Siewba", ISBN 978-83-935123-0-0.

Linki zewnętrzne edytuj