Terchijn Cagaan nuur
Terchijn Cagaan nuur (mong. Тэрхийн Цагаан нуур) – słodkowodne jezioro znajdujące się w środkowej Mongolii, w ajmaku północnochangajskim, u południowego podnóża Tarwagataju. Leży na terenie Parku Narodowego Chorgo-Terchijn Cagaan nuur.
 Panorama jeziora | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra |
2060 m n.p.m. |
| Wyspy |
tak |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
61 km² |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
66 km |
| Objętość |
0,351 km³ |
| Hydrologia | |
| Zasolenie |
wody słodkie‰ |
| Rzeki zasilające | |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora |
słodkowodne |
Położenie na mapie Mongolii  | |
 48°10′15″N 99°43′20″E/48,170833 99,722222
| |
Charakterystyka edytuj
Jezioro słodkowodne o powierzchni 61 km², głębokości do 20 m (średnia – 6,3 m[1]), długości do 16 km i szerokości do 6 km. Leży na wysokości 2060 m n.p.m.[2] Długość linii brzegowej wynosi 66 km, a objętość 0,351 km³[3]. Do jeziora wpada kilkanaście dopływów, z których największym jest Terchijn gol, natomiast odpływ zapewnia tylko jedna rzeka – Suman gol[4]. Badania wskazują, że wielkość jeziora nie jest stała i dla okresu 1990 – 2020 jego powierzchnia zmniejszyła się z ponad 61,5 km² do ponad 59,5 km². Naukowcy wiążą to przede wszystkim ze zmianami wywołanymi przez globalne ocieplenie, choć pewne znaczenie wg nich może też mieć silny wzrost turystyki nad akwenem[5]. Bilans wodny jeziora jest zależny głównie od rzek, które generują 97% wód dopływu (reszta pochodzi z opadów) i 93,5% odpływu (reszta jest wynikiem parowania wody)[6]. Jezioro jest mezotroficzne, o zasadowym odczynie wody (7,6 – 8,4 pH), wody latem nie są stratyfikowane osiągając temperaturę do 20 °C, zimą pokrywa lodowa trwa przez 7 miesięcy, a jej grubość sięga do 2 m[7].
Od południa i północy jezioro otaczają góry, na wschodzie plateau wulkaniczne utworzone przez potoki lawowe wulkanu Chorgo, a na zachodzie równina aluwialna[8]. Osady denne, złożone głównie z mułów z warstwami gruboziarnistego piasku, mają grubość 3,5 do 6 m[9]. Pod nimi, w zachodniej i środkowej części jeziora znajdują się granity, a we wschodnim krańcu – wulkanity z zatopionej części obszernego pola lawowego wulkanu Chorgo[10].
Jezioro, a zwłaszcza jego zachodnia część wraz z przybrzeżnymi mokradłami, stanowi ważne miejsce gniazdowania i odpoczynku migrujących ptaków[11]. W wodach akwenu występuje liczna ichtiofauna[12].
Jezioro powstało w wyniku odcięcia koryta rzeki przez gorącą lawę spływającą z wulkanu Chorgo ok. 8,7 tys. lat temu[13][14]. Pierwotnie było ok. 4 razy większe niż współcześnie[15], co dokumentuje zachowana terasa paleojeziora. Miało powierzchnię 196 km² i objętość wód 2,25 km³[16] (w innym miejscu tej samej pracy autorzy podają 1,9 km³[17]), a lustro wody było 14 m wyżej od współczesnego. Obejmowało m.in. akwen obecnego jeziora Chödöö nuur. Ten wielki zbiornik PaleoTerchijn Cagaan nuur uległ zmniejszeniu, gdy jego wody zaczęły tworzyć odpływ, żłobiąc głęboki kanion w wulkanicznym plateau, co skutkowało powstaniem rzeki Suman gol[18].
Wizerunek jeziora znalazł się na wydanym w roku 2023 przez pocztę mongolską bloku znaczków z okazji 100-lecia ustanowienia ajmaku północnochangajskiego[19].
Przypisy edytuj
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2452.
- ↑ Монгол орны усны нөөц. mne.mn. [dostęp 2011-11-05]. (mong.).
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2452.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2453, 2458, 2459.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2464.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2463.
- ↑ Vishnyakov V.S. 2021. Aegagropila linnaei (Chlorophyta, Pithophoraceae) in Mongolia. Botanicheskii Zhurnal 106, strona 855. DOI: 10. 31857/S000681362109012X.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2453, 2458, 2459.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 23.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2461.
- ↑ Strona Ramsar [1].
- ↑ Gungaadasz B., 1986: Mongolska Republika Ludowa. PWN, strona 59.
- ↑ Enkhbold i in. 2020, strona 23.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, strona 2459, 2461.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2465.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2452, 2459.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2462, 2463.
- ↑ Enkhbold i in. 2022, s. 2458–2460, 2461.
- ↑ https://mongolstamps.com/en/post/23.
Bibliografia edytuj
- Enkhbold A., Khukhuudei U., Dorjgochoo S., & Ganbold B., 2020: Morphology of Khorgo Volcano Crater in the Khangai Mountains in Central Mongolia. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 60,1 (233):19-35.
- Enkhbold A., Khukhuudei U., Kusky T., et al., 2022: Morphodynamic development of the Terkhiin Tsagaan Lake Depression, Central Mongolia: Implications for the relationships of Faulting, Volcanic Activity, and Lake Depression Formation. Journal of Mountain Science 19(9), s. 2451–2468. https://doi.org/10.1007/s11629-021-7144-1