Tomyris
Tomyris (od wschodnioirańskiego Tahm-Rayiš "Dzielna" lub scytyjskiego *Tᵃumurī̆ bądź *Θᵃumurī̆[1]) - władczyni Masagetów, panująca w VI wieku p.n.e. Walczyła z Cyrusem Wielkim, królem Persji z dynastii Achemenidów. Według Herodota pokonała i zabiła tego władcę w 530 r. p.n.e.[2]
 Andrea del Castagno, Królowa Tomyris (ok. 1450 r.) | |
| królowa Massagetów | |
| Okres |
VI w. p.n.e. |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dzieci |
Spargapises |
Historia edytuj
Imiona Tomyris i jej syna, Spargapisesa, są pochodzenia irańskiego[3]. Zdecydowana większość informacji na jej temat pochodzi od historyków starożytnej Grecji, dlatego hellenistyczna forma jej imienia (Tomyris, Τόμυρις) jest używana najczęściej[4].
Historycy greccy - Herodot, Strabon i Poliajnos - są najważniejszymi źródłami informacji na jej temat. Zgodnie z ich przekazami Cyrus Wielki proponował królowej Tomyris małżeństwo. Gdy ta odmówiła, rozpoczął przygotowania do ataku. Doradcy króla doradzili mu zastawienie pułapki: przekroczył rzekę Jaksartes (obecnie Syr-Daria), rozbił obóz, a następnie pozostawił w nim niewielkie siły, a także spore zapasy żywności i wina. Wojska Masagetów pod wodzą Spargapisesa zdobyły obóz i upiły się do nieprzytomności winem, do picia którego nie byli przyzwyczajeni. Wtedy doszło do ataku Persów, którzy zabili wielu Masagetów, a jeszcze większą ich liczbę (łącznie ze Spargapisesem) wzięli do niewoli.
Dowiedziawszy się o ataku (oraz o samobójczej śmierci syna) Tomyris rzuciła Cyrusowi wyzwanie. Doszło do bitwy, która zakończyła się zwycięstwem Masagetów. Według Herodota Tomyris odcięła Cyrusowi głowę, którą następnie zanurzyła w bukłaku napełnionym krwią, wypowiadając te słowa: Zgubiłeś mnie, choć pozostałam wśród żywych i zwyciężyłam Cię w bitwie, tak jak przebiegłością zgubiłeś mojego syna. Więc teraz ja, jak przyrzekłam, napoję Ciebie krwią[5][2].
W kulturze popularnej edytuj
Literatura edytuj
W literaturze średniowiecza Tomyris była zaliczana do Dziewięciu Bohaterek.
W sztuce Henryk VI, część 1 Williama Szekspira Hrabina wypowiada te słowa:
Zrobiona zasadzka.
Jeżeli wszystko po mej pójdzie woli,
Tak sławną będę jak przez śmierć Cyrusa
Była Scytyjska królowa Thomyris[6]
Uważa się, że Szekspir opisał Tomyris jako królową Scytów (a nie Massagetów), opierając się na opisie zawartym w Zarysie dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa Justynusa[7].
W artykule Wine, Women, and Revenge in Near Eastern Historiography Johan Weststeijn zwraca uwagę na podobieństwo historii Tomyris do innych opowieści, w których istotną rolę odgrywa postać kobieca szukająca zemsty i wino (o biblijnej Judycie, o Zenobii, królowej Palmyry i Jalili, kuzynce al-Zîr Sâlima, bohatera arabskich opowieści)[8].
Malarstwo i rzeźba edytuj
- Tomyris w malarstwie i rzeźbie
-
Peter Paul Rubens, Królowa Tomyris i głowa Cyrusa (1630) -
Victor Wolfvoet II, Głowa Cyrusa przyniesiona królowej Tomyris (XVII w.) -
Mattia Preti, Królowa Tomyris odbiera głowę Cyrusa, króla Persji (1670-72) -
Scena ze Speculum humanae salvationis (XIV w.). -
Rzeźba Tomyris z głową Cyrusa autorstwa Thaddäusa Ignatiusa Wiskotschilla, umieszczona na terenie Städtisches Klinikum Dresden w Dreźnie (XVIII w.).
_(after)_-_Queen_Tomyris_and_the_Head_of_Cyrus_-_608960_-_National_Trust.jpg)
Opera edytuj
W 1707 r. na deskach Theatre Royal przy Drury Lane po raz pierwszy wystawiono operę Thomyris, Queen of Scythia (libretto Peter Anthony Motteux).
W 1717 r. w Hamburgu wystawiono operę Die großmütige Tomyris (muzyka: Reinhard Keiser, libretto: Johann Joachim Hoë).
Film edytuj
W 2019 r. miała miejsce premiera kazachskiego filmu Томирис (Tomyris), opisującego historię Tomyris i Cyrusa Wielkiego. Rolę królowej Massagetów zagrała Almira Tursyn[9][10].
Astronomia edytuj
Odkryta 4 marca 1906 r. planetoida nosi nazwę (590) Tomyris.
Gry komputerowe edytuj
Tomyris jest przywódczynią cywilizacji Scytów w grze komputerowej Civilization VI[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Bucharin, Michaił Dmitriewicz, Колаксай и его братья (античная традиция о происхождении царской власти у скифов), 2013, s. 53.
- ↑ a b Herodot, Dzieje (I, 205-214)
- ↑ F. Altheim, R. Stiehl, Geschichte Mittelasiens im Altertum, 1970.
- ↑ Herodotus, The Histories, book 1, chapter 205 [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2021-05-29].
- ↑ Internet History Sourcebooks [online], sourcebooks.fordham.edu [dostęp 2021-05-29].
- ↑ William Szekspir, Król Henryk VI. Część 1, akt II, scena III (s. 286), tłum. Leon Ulrich, Warszawa 1875
- ↑ Jon Benson, The Reader's Companion to The Death of Shakespeare
- ↑ Johan Weststeijn, Wine, Women, and Revenge in Near Eastern Historiography: The Tales of Tomyris, Judith, Zenobia, and Jalila, „Journal of Near Eastern Studies”, 75 (1), 2016, s. 91–107, DOI: 10.1086/684976, ISSN 0022-2968 [dostęp 2021-05-29].
- ↑ Tomiris. Almira Tursyn, Adil Akhmetov, Erkebulan Dairov, Berik Aytzhanov Hollywood Film Academy, Kazakhfilm Studios, Sataifilm. 2019-10-01. [dostęp 2021-05-29].
- ↑ Tomiris. [dostęp 2021-05-29].
- ↑ Tomyris - Przywódcy - Civilopedia - Civilization VI [online], www.civilopedia.net [dostęp 2021-05-29] (pol.).