Wikipedia

Truciec

Truciec[4] (Typhonium Schott) – rodzaj wieloletnich geofitów ryzomowych[5], należący do rodziny obrazkowatych, liczący w zależności od ujęcia od 63 do 76 gatunków pochodzących z tropikalnych rejonów Afryki oraz obszaru od Półwyspu Arabskiego do Mongolii i Australii, gdzie zasiedla nizinne łąki i turzyce, lasy suche, lasy deszczowe, wzgórza, brzegi strumieni i brzegi dróg. Liczba chromosomów 2n wynosi od 8 do 160.

Truciec
Ilustracja
Typhonium brownii
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

obrazkowate

Podrodzina

Aroideae

Rodzaj

truciec

Nazwa systematyczna
Typhonium Schott
Wiener Z. Kunst 1829(3): 732 (1829)
Typ nomenklatoryczny

Typhonium trilobatum Schott[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons
Typhonium roxburghii
Typhonium varians

Morfologia edytuj

Pokrój
Niewielkie rośliny zielne.
Łodyga
Zgrubiała, niemal kulista bulwa pędowa albo płożące lub wzniesione kłącze.
Liście
Rośliny tworzą kilka liści, z długim ogonkiem, tworzącym u nasady pochwę. Blaszki liściowe przeważnie proste i strzałkowate, oszczepowate lub trójklapowe.
Kwiaty
Rośliny jednopienne, tworzące pojedynczy kwiatostan typu kolbiastego pseudancjum. Szypułka, krótsza od ogonka liściowego, wyrasta z pochwy liściowej. Pochwa kwiatostanu w dolnej części o zwiniętych brzegach, tworząca okrągło-jajowatą komorę, z zewnątrz zieloną, oddzieloną od górnej części pochwy zwężeniem. Górna część pochwy jest flagowata, szeroko jajowata do lancetowatej, często czerwonawa doosiowo. Kolba kwiatostany dzieli się na pięć odcinków: (od dołu): kwiaty żeńskie, prątniczki, naga szczelina, kwiaty męskie i wyrostek. Kwiaty żeńskie siedzące; zalążnie jednokomorowe, zawierające bazanie położony, pojedynczy (do kilku), ortotropowy zalążek. Prątniczki główkowate, maczugowate, szydłowate lub nitkowate. Kwiaty męskie siedzące, 1-3-pręcikowe, wolne, z pylnikami otwierającymi się przez boczną szczelinę lub wierzchołkowy otworek. Wyrostek kolby trzonkowaty i wydłużony.
Owoce
Owocostan składa się z zielonych lub białawych jagód o soczystej owocni, zawierających od jednego do kilku nasion[6].
Gatunki podobne
Przedstawiciele rodzaju pałczycha, o wachlarzowatopalczastej blaszce liściowej i zrośniętych brzegach komory pochwy kwiatostanu[6], rodzaju Theriophonum, o większej liczbie zalążków położonych bazalnie lub przywierzchołkowo[7], rodzaju Eminium, o złożonej blaszce liściowej, wielonasiennych jagodach o zwartej owocni i kwiatostanie nie wyrastającym całkowicie ponad poziom podłoża i rodzaju Biarum, o kwiatostanie nie zwężonym, nie wyrastającym całkowicie ponad poziom podłoża[8].

Nazewnictwo edytuj

Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa pochodzi od mitycznego Tyfona, zionącego ogniem, stugłowego potwora z mitologii greckiej. Została zbudowana z końcówką deminutywną dodaną do jego imienia[9] lub pochodzi od nawiązującego do mitologii, greckiego słowa τυφώνιος (typhonios – pomieszany, niespokojny, wzburzony). Nazwa Typhonium została użyta po raz pierwszy w pracach Dodoensa[10].
Synonimy taksonomiczne[5]
  • Desmesia Raf.
  • Heterostalis (Schott) Schott
  • Jaimenostia Guinea & Gómez Mor. in E.Guinea
  • Lazarum A.Hay

Systematyka edytuj

Rodzaj należy do plemienia Areae, podrodziny Aroideae z rodziny obrazkowatych[2].

Gatunki[5]

* W kwietniu 2010 opublikowane zostały wyniki badań filogenetycznych rodzaju Typhonium (Cusimano et al.), na podstawie których rodzaj podzielono na 3 klady: Typhonium, Typhonium klad australijski (dawny rodzaj Lazarum) i Sauromatum. Rodzaj Sauromatum (pałczycha) wyodrębniono z rodzaju Typhonium), klasyfikując do niego 9 gatunków. Rodzaj ten był uznawany za synonim taksonomiczny Typhonium od roku 2000[11][12]. W czerwcu 2010 ukazały się wyniki badań filogenetycznych rodzaju Typhonium przeprowadzone przez inny zespół (Ohi-Toma et al.). Na ich podstawie rodzaj Typhonium podzielono na 5 kladów: Typhonium sensu stricto oraz 4 odrębne rodzaje: Sauromatum, Diversiarum, Hirsutiarum i Pedatyphonium, do których zaklasyfikowano 8 gatunków Typhonium[13]. Niektóre gatunki Typhonium zostały zakwalifikowane inaczej przez oba zespoły badawcze:

Dotychczasowa nazwa gatunku Nazwa według Cusimano et al. (04.2010) Nazwa według Ohi-Toma et al. (06.2010)
Typhonium brevipes Sauromatum brevipes nie badany
Typhonium gaoligongense Sauromatum gaoligongense nie badany
Typhonium giganteum Sauromatum giganteum Sauromatum giganteum
Typhonium tentaculatum Sauromatum tentaculatum nie badany
Typhonium alpinum nie badany Diversiarum alpinum
Typhonium omeiense nie badany Pedatyphonium omeiense
Typhonium horsfieldii Sauromatum horsfieldii Pedatyphonium horsfieldii
Pedatyphonium larsenii
Pedatyphonium kunmingense
Pedatyphonium calcicolum
Typhonium brevipilosum Sauromatum brevipilosum Hirsutiarum brevipilosum
Typhonium diversifolium Sauromatum diversifolium Diversiarum diversifolium
Typhonium hirsutum Sauromatum hirsutum Hirsutiarum hirsutum
Typhonium venosum Sauromatum venosum Sauromatum giganteum
Podział rodzaju według Englera (1920)[10]
  • sekcja Heterostalis – prątniczki o maczugowatej nasadzie (T. diversifolium, T. giganteum, T. horsfieldii, T. flagelliforme),
  • sekcja Eutyphonium – prątniczki cylindryczne, z nitkowatym lub szydłowatym wierzchołkiem, nigdy maczugowate (m.in. T. brownii, T. bulbiferum, T. fultum, T. inopinatum, T. roxburghii, T. trilobatum).

Zastosowanie edytuj

Rośliny jadalne
W Indiach spożywane są bulwy i liście gatunków Typhonium bulbiferum i T. roxburghii[14].
Rośliny lecznicze
Z roślin z gatunku T. flagelliforme produkowane są leki ziołowe, mające działać na urazy, obrzęki, kaszel, schorzenia płuc, krwawienia i nowotwory. W 2008 roku potwierdzono badaniami, że ekstrakt z bulw T. flagelliforme zawiera składniki o silnym działaniu antybakteryjnym i antyoksydacyjnym[15]. W badaniach przeprowadzonych w 2010 roku wykazano, że aktywnymi składnikami fitochemicznymi odpowiedzialnymi za właściwości lecznicze tej rośliny są głównie alkaloidy i flawonoidy[16].
W 2006 roku potwierdzono, że lektyny zawarte w bulwach T. divaricatum działają przeciwko ludzkim komórkom nowotworowym oraz wykazują działanie antywirusowe przeciwko HSV-II[17].
Rośliny ozdobne
Z uwagi na atrakcyjne kwiatostany kilka gatunków Typhonium jest okazjonalnie uprawianych jako rośliny pokojowe lub ogrodowe. Najpopularniejszymi gatunkami uprawnymi są Typhonium roxburghii i Typhonium trilobatum[18].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-05-24]. (ang.).
  4. ↑ Nazwa polska według: (1) Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków. 1900. (2) Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa. 1894. (3) Ignacy Rafał Czerwiakowski: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków. 1852.
  5. ↑ a b c R. Govaerts: World Checklist of. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
  6. ↑ a b Jenn-Che Wang i Kuoh-Cheng Yang. The genus Typhonium (Araceae) in Taiwan. „Bot. Bull. Acad. Sin.”. 37, 1996. 
  7. ↑ H.H. Haines: The botany of Bihar and Orissa. T. 4: Gamopetale. Londyn: 1922. (ang.).
  8. ↑ S.J. Mayo, J. Bogner i P.C. Boyce: Araceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. IV: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer, 1998, s. 26-73. ISBN 3-540-64061-4. (ang.).
  9. ↑ Peter Bernhardt: Gods and goddesses in the garden: Greco-Roman mythology and the scientific names of plants. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 2008. ISBN 978-0-8135-4266-9.
  10. ↑ a b Adolf Engler. Araceae-Aroideae. „Das Pflanzenreich”. 73, 1920. A. Engler. (łac.). 
  11. ↑ W.L.A. Hetterscheid i P.C. Boyce. A reclassification of Sauromatum Schott and new species of Typhonium Schott (Araceae). „Aroideana”. 23, s. 48 - 55, 2000. (ang.). 
  12. ↑ N. Cusimano, M.D. Barrett, W.L.A. Hetterscheid i S.S. Renner. A phylogeny of the Areae (Araceae) implies that Typhonium, Sauromatum, and the Australian species of Typhonium are distinct clades. „Taxon”. 59 (2), s. 439-447, 2010. (ang.). 
  13. ↑ Tetsuo Ohi-Toma et al.. Molecular Phylogeny of Typhonium sensu lato and Its Allied Genera in the Tribe Areae of the Subfamily Aroideae (Araceae) Based on Sequences of Six Chloroplast Regions. „Systematic Botany”. 35 (2), s. 244-251, 2010. DOI: 10.1600/036364410X518757. 
  14. ↑ Robert Freedman: Famine Foods. Araceae. [dostęp 2010-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-21)].
  15. ↑ Ahmad Bustamam Abdul et al.. „American Journal of Biochemistry and Biotechnology”. 4 (4), s. 402-407, 2008. Science Publications. ISSN 1553-3468. 
  16. ↑ G.M. Nobakht, M.A. Kadir i J. Stanslas. Analysis of preliminary phytochemical screening of Typhonium flagelliforme. „African Journal of Biotechnology”. 9 (11), s. 1655-1657, 2010-03-15. Academic Journals. ISSN 1684-5315. 
  17. ↑ Yongting Luo et al.. A Novel Mannose-binding Tuber Lectin from Typhonium divaricatum (L.) Decne (family Araceae) with Antiviral Activity Against HSV-II and Anti-proliferative Effect on Human Cancer Cell Lines. „Journal of Biochemistry and Molecular Biology”. 40 (3), s. 358-367, 05 2007. 
  18. ↑ Peter Hanelt: Mansfeld's encyclopedia of agricultural and horticultural crop. T. 2: Angiospermae-Dicotyledones: Magnoliaceae-Chrysobanalaceae. Berlin: Springer, 2001. ISBN 3-540-41017-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Truciec&oldid=72946912”