Tur (województwo kujawsko-pomorskie)

Tur
	wieś
	; Huta szkła, widok od strony tamy
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	nakielski
Gmina	Szubin
Wysokość	83 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	1085
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	89-200
Tablice rejestracyjne	CNA
SIMC	0097130
	Położenie na mapie gminy Szubin Tur
	Położenie na mapie Polski Tur
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Tur
	Położenie na mapie powiatu nakielskiego Tur
	53°05′05″N 17°44′05″E/53,084722 17,734722
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Tur (niem.: Thure, Thur, Thurmühle) – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, w gminie Szubin.

Lokalizacja edytuj

Tur położony jest w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, w gminie Szubin. Usytuowany nad rzeką Noteć, 62 m n.p.m. Miejscowość znajduje się w północno-wschodniej części Pałuk, stanowiących część historycznej Wielkopolski. Tur jest oddalony o 20,5 km na zachód od centrum Bydgoszczy.

Historia edytuj

U schyłku ostatniego zlodowacenia bałtyckiego w miejscu obecnej miejscowości płynęła na zachód ogromna Prawisła. Gdy wody nieco opadły, w dolinie pojawiły się bagna, rozlewiska, jeziora. Jedno z takich jezior sięgało do Turu (Jezioro Turskie). W czasach antycznych przez puszczę przebiegała jedna z nitek słynnego Szlaku Bursztynowego – z terenów Wielkopolski nad Bałtyk. Pierwsza wzmianka historyczna o Turze pochodzi z 1337 roku, kiedy król Kazimierz III Wielki zezwolił na przeprowadzenie przeprawy na rzece Noteć. Datę tę przyjmuje się jako datę powstania wsi. Nazwa miejscowości pochodzi od tura - wymarłego ssaka, żyjącego dawniej w okolicznych lasach.

Tur w okresie wczesnohistorycznym był osadą puszczańską, powstałą wśród bagien i oparzelisk na jednym z pagórków doliny rzeki Noteć, otoczoną lasami Puszczy Bydgoskiej, w pobliżu której znajdowało się nieistniejące dzisiaj Jezioro Turskie (3,5 km długości). Założona w wyniku kolonizacji, 3-krotnie miała przyznawane prawa miejskie. Po raz pierwszy zrobił to w roku 1539 król Zygmunt I Stary, później czynili to Zygmunt August (1549 r.) i Stefan Batory (1590 r.). W latach późniejszych Tur stanowił własność szlachecką. Po roku 1772, tj. znalezieniu się miejscowości w granicach Prus, nastąpił napływ osadników z Niemiec. W roku 1836 funkcjonowała tu kuźnia oraz warsztat mechaniczny. W XIX wieku, gdy Tur rozwijał się szczególnie intensywnie, istniało tu aż sześć mostów, dwa młyny i tyleż spichrzów, huta szkła (od roku 1842), tartak, restauracja, piekarnia, mleczarnia, bank spółdzielczy, wodospad i kąpielisko. Dawni gospodarze Turu spoczywają na starym, zaniedbanym cmentarzu ewangelickim przy ul. Bydgoskiej.

W latach 1812-1827 dobra Turu należały do ministra Księstwa Warszawskiego Stanisława Brezy. W późniejszym okresie majątek przeszedł w niemieckie ręce - w roku 1830 Tur stał się własnością Dawida Radeekiera, Niemca pochodzenia żydowskiego, zaś w latach 1837-1840 ustalił tu swoją rezydencję szczecinianin Friedrich Poll^[4].

Podczas II wojny światowej, w latach 1941-1942 Niemcy urządzili tu obóz dla jeńców brytyjskich, wziętych do niewoli w rejonie Dunkierki w 1940 (podobóz Stalagu XXI B).

1 lipca 1984 została utworzona rzymskokatolicka parafia św. Stanisława Kostki^[5].

Demografia edytuj

W roku 1831 w Turze mieszkało 68 osób: 13 katolików i 55 ewangelików, natomiast w roku 1910 liczba mieszkańców sięgała już 800 osób. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 1085 mieszkańców^[2]. Jest czwartą co do wielkości miejscowością gminy Szubin.

Zabytki edytuj

Istniejące współcześnie:

kompleks budynków przemysłowych huty szkła istniejącej od 1846 roku (początki zakładu sięgają 1842 roku)
Stary Dwór – budynek z kamienia polnego zbudowany z fundacji Dawida Radeekera w 1831 r.
Nowy Dwór, z XVIII wieku (zwieńczony wysoką wieżą, częściowo zniszczoną podczas działań wojennych, nie zachowaną do dziś).
neogotycki budynek starej szkoły, z 1905 roku, z addytywnie usadowioną kaplicą
budynek dawnej restauracji na rogu ul. Bydgoskiej i ul. Brzozowej
cmentarz ewangelicki z XIX w.^[6]

Niezachowane:

dwa młyny
dwa spichlerze
3 kamienice (2 przy ul. Bydgoskiej, 1 na terenie parku)

Kalendarium edytuj

1337 – pierwsza pisemna wzmianka o Turze w dokumencie, w którym król Kazimierz Wielki zezwolił na przeprowadzenie mostu przez Noteć
1539 – król Zygmunt I Stary nadaje osadzie prawa miejskie
1549 – powtórna próba lokacji za panowania Zygmunta Augusta
1590 – trzecia próba lokacji - nadanie praw miejskich przez Stefana Batorego
1655 – wkroczenie do Turu wojsk szwedzkich
1812 – jako ostatni Polak dobra Turu przejął sekretarz stanu, szambelan królewski, minister Księstwa Warszawskiego – hrabia Stanisław Breza
1813 – w Turze stacjonowały wojska napoleońskie uciekające spod Moskwy
1830 – Tur stał się własnością Niemca pochodzenia żydowskiego Dawida Radeekiera
1831 – budowa Starego Dworu
1837-1840 – w Turze swoją rezydencję ustalił szczecinianin Fridrich Poll
1846 – powstanie huty szkła
1919
- podczas powstania wielkopolskiego w Turze sformował się oddział powstańczy pn. Tur pod dowództwem Franciszka Rucińskiego, podoficera armii pruskiej służącego wcześniej na froncie francuskim
- odparcie pod Turem kontrofensywy niemieckiej
1939 – decyzja Niemców o zamknięciu szkoły oraz rozstrzelanie ówczesnego dyrektora Józefa Rumińskiego
1941-1942 – utworzenie w Turze obozu dla jeńców angielskich
1943-1944 – budowa osiedla domków dla uciekinierów znad Morza Czarnego, tzw. Berlinek
1945
- 22 stycznia: wyzwolenie Turu przez Armię Czerwoną
- 22 lutego: ostatnia walka dywersyjna z wojskami niemieckimi
- marzec: w piwnicach poczty odnaleziono ukrywającego się żołnierza niemieckiego pochodzenia czeskiego, który ujawnił miejsca umieszczenia materiałów wybuchowych mających na celu zniszczenie najważniejszych obiektów w Turze
1956-1966 – budowa szkoły podstawowej oraz przychodni zdrowia
1978 – odsłonięcie tablicy upamiętniającej mord hitlerowców na przedwojennym dyrektorze szkoły Józefie Rumińskim
1984
- 1 lipca: erygowanie kościoła pw. św. Stanisława Kostki
- budowa osiedla leśnego oraz bloków przy ul. Hutniczej
2004 – ustanowienie regionalnego Święta Tura
2011 – budowa świetlicy, remizy strażackiej oraz Izby Muzealnej Szklany Tur

Podział administracyjny edytuj

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bydgoskim.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141589
↑ ^a ^b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1314 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Katarzyna Bogucka "Wiejska sensacja? Toż to rewelacja!" (o kronice wsi), Express Bydgoski 01.06.2012 [1]
↑ Tur – Parafia pw. św. Stanisława Kostki. diecezja.bydgoszcz.pl. [dostęp 2017-05-07].
↑ Zapomnieni - zdjęcia cmentarza. [dostęp 2012-04-05].

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141589

[GUS-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1314 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Katarzyna Bogucka "Wiejska sensacja? Toż to rewelacja!" (o kronice wsi), Express Bydgoski 01.06.2012 [1]

[5] Tur – Parafia pw. św. Stanisława Kostki. diecezja.bydgoszcz.pl. [dostęp 2017-05-07].

[6] Zapomnieni - zdjęcia cmentarza. [dostęp 2012-04-05].

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]