Turzyca delikatna

Turzyca delikatna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	ciborowate
Rodzaj	turzyca
Gatunek	turzyca delikatna
	Nazwa systematyczna
	Carex supina Willd. ex Wahlenb.; Kongl. Vetensk. Acad. Nya Handl. 24: 158 (1803)
Synonimy
	Carex nitida var. supina (Willd. ex Wahlenb.) Fiori; Carex obtusata var. supina (Willd. ex Wahlenb.) Garcke; Edritria supina (Willd. ex Wahlenb.) Raf.;
	Carex nitida var. supina (Willd. ex Wahlenb.) Fiori; Carex obtusata var. supina (Willd. ex Wahlenb.) Garcke; Edritria supina (Willd. ex Wahlenb.) Raf.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Turzyca delikatna (Carex supina) – gatunek byliny z rodziny ciborowatych. Obszar występowania obejmuje środkową i wschodnią Europę, strefę umiarkowaną i chłodną Azji oraz Himalaje a także północną część Ameryki Północnej (Alaskę, Kanadę i Grenlandię)^[3]. W Polsce rzadko na wyżynach Małopolskiej i Lubelskiej, bardzo rzadko na zboczach doliny dolnej Odry i Wisły^[4].

Morfologia edytuj

Kłoski w czasie kwitnienia

Pokrój: Roślina trwała, wysokości 5-20 (30) cm, gęstokępkowa, z cienkimi kłączami.
Łodyga: Sztywno wzniesiona, w górze szorstka.
Liście: Liście jasnozielone, do 1,5 mm szerokości, krótsze od łodyg.
Kwiaty: W kątach rdzawych przysadek z zielonym grzbietem zebrane w kłosy. Kłos męski szczytowy jest wąski i prosto wzniesiony. Poniżej niego krótkie, skąpokwiatowe, kulistawe kłosy żeńskie. Kwiaty męskie z 3 pręcikami, kwiaty żeńskie ze słupkiem zakończonym trzema znamionami. Kwitnie od kwietnia do sierpnia.
Owoce: Orzeszek otoczony pęcherzykiem. Pęcherzyk pękaty, kulistojajowaty, żółtobrązowy, do 3 mm długości.

Biologia i ekologia edytuj

Występuje w murawach kserotermicznych wykształcających się na rędzinach i glebach brunatnych. gatunek charakterystyczny dla muraw ze związku Festuco-Stipion i zespołów Sisymbrio-Stipetum oraz Potentillo-Stipetum^[5]. Spotykany także na obrzeżach ciepłolubnych zarośli i lasów. W miejscach występowania zwykle rośnie nielicznie. Rozmnaża się przy pomocy nasion i kłącza. 2n = 38, 44.

Zmienność edytuj

Obok odmiany nominatywnej (var. supina) wyróżniana jest^[3]:

Carex supina var. spaniocarpa (Steud.) B.Boivin (też jako podgatunek: ssp. spaniocarpa (Steud.) Hultén^[6]). Takson ten występuje w północnej części Ameryki Północnej i Eurazji^[6].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Gatunek w Polsce zagrożony z powodu zanikania odpowiednich siedlisk. Murawy kserotermiczne ulegają sukcesji zarośli i lasów, co jest spowodowane zanikiem wypasu i powstrzymaniem erozji zboczy dolin rzecznych na skutek ich zabudowy hydrotechnicznej. Gatunek umieszczony w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii EN (zagrożony)^[7]. Tę samą kategorię posiada na polskiej czerwonej liście^[8]. Znajduje się także w czerwonych księgach Niemiec, Czech, Słowacji i Białorusi. Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 r.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Carex supina Willd. ex Wahlenb., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-29] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 138, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b Weak arctic sedge. PLANTS NRCS. [dostęp 2008-12-05]. (ang.).
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia edytuj

Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 83-7073-444-8.
Lucjan Rutkowski: Carex supina W: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).

[powo-3] Carex supina Willd. ex Wahlenb., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-29] .

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 138, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[plants-6] Weak arctic sedge. PLANTS NRCS. [dostęp 2008-12-05]. (ang.).

[7] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]