Wikipedia

Twardawa

wieś w województwie opolskim

Twardawa (dodatkowa nazwa w j. niem. Twardawa) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Głogówek[4][5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Kotliny Raciborskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Stradunia.

Twardawa
wieś
Ilustracja
Kościół pw. św. Małgorzaty
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Głogówek

Liczba ludności (2011)

860[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-250[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0493936

Położenie na mapie gminy Głogówek
Mapa konturowa gminy Głogówek, po prawej znajduje się punkt z opisem „Twardawa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Twardawa”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Twardawa”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Twardawa”
Ziemia50°20′34″N 17°59′26″E/50,342778 17,990556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 860 osób[2].

Przysiółkiem wsi są Malkowice[4][5]. Nieoficjalnymi częściami wsi są Korea i Marianków[6].

Geografia edytuj

Położenie edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 18 km od granicy z Czechami, w zachodniej części Kotliny Raciborskiej, tuż przy granicy powiatu prudnickiego z powiatem kędzierzyńsko-kozielskim (gmina Reńska Wieś). Należy do Euroregionu Pradziad[7]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[8].

Środowisko naturalne edytuj

W Twardawie panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,5 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Twardawy wynoszą 628 mm. Dominują wiatry zachodnie[9].

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Twardawa[4][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
nie nadano Korea część wsi
0493942 Malkowice przysiółek
nie nadano Marianków część wsi

Nazwa edytuj

Nazwa pochodzi od polskiego określenia oznaczającego „twardość”[10]. Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia najstarszą nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie „Twardawa” tłumacząc jej znaczenie „Harte Erde”, czyli po polsku „Twarda ziemia”[10].

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1223 roku wydanym przez Wawrzyńca biskupa wrocławskiego gdzie zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Tuardova”[11]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod nazwą Twardawa we fragmencie: „Twardawa (1357 Twardawa)”[12]. Ze względu na swoje polskie pochodzenie w 1936 nazwa Twardawa została zmieniona przez nazistowską administrację III Rzeszy na nową, całkowicie niemiecką nazwę Hartenau[13].

12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Twardawa[14].

Historia edytuj

 
Twardawa, lata 30. XX w.
 
Pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I wojny światowej
 
Twardawa, lata 20. XX w.

Osada Twardawa pierwszy raz wspomniana została w 1223 roku i liczyła około 400 mieszkańców, a jej herbem był „kamień młyński”. Kroniki wspominają, że działo się to za czasów księcia Władysława Opolskiego, który założył gród Głogówek. W 1305 r. po raz pierwszy wzmiankowany był w Twardawie kościół parafialny pw. św. Małgorzaty. Niewielka liczba informacji nie pozwala na pełne przedstawienie losów wioski. W dokumencie z 1513 r. występują Jan i Mikołaj Twardawa z Twardawy. Trudno powiedzieć czy rodzina ta przyjęła nazwisko od miejscowości, czy też nazwa wioski pochodzi od nazwiska. Ród ten związany był z Twardawą przez kilkaset lat. W czasach wojny polsko-szwedzkiej w okolicach Twardawy, na zamku w Głogówku, przebywał król Polski, Jan Kazimierz. Panem Twardawy w 1679 roku został hrabia von Relwer, a jego następcą w roku 1711 hrabia von Pikler. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[15]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[16].

Na przestrzeni dziejów, Twardawy nie ominęły nieszczęścia i pożogi: w 1430 oraz 1603 roku miały miejsce groźne pożary, natomiast w 1893 roku spłonął folwark Marianków. Z kolei w latach 1803 i 1912 przez Twardawę przeszły największe powodzie.

 
Pieczęć Twardawy (1855)

Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu koło, a w otoku napis: TWARDAWA GEMEIN SIEG / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Twardawa / Powiat Prudnicki)[17].

W 1876 przez Twardawę przebiegł pierwszy tor kolejowy Linii 137, a w 1905 roku powstał budynek dworca, wraz z magazynem towarowym. Obecnie stacja kolejowa w Twardawie posiada dwie linie torów, dwa perony, 3 bocznice kolejowe i plac przeładunkowy. Trwają prace nad remontem i stworzeniu w budynku dworca świetlicy wiejskiej.

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 868 mieszkańców Twardawy 135 posługiwało się językiem niemieckim, 622 językiem polskim, a 6 było dwujęzycznych[18]. W czasie I wojny światowej (1914–1918) w szeregach Armii Cesarstwa Niemieckiego na froncie poległo 24 żołnierzy pochodzących z Twardawy. Kolejnych 10 straciło życie podczas walk w latach 1918–1925, w tym hrabia dr. von Latzel, dowódca pułku kawalerii, właściciel ziemski majątku w Twardawie. Na pamiątkę tych wydarzeń mieszkańcy ufundowali pomnik poległych, który do dziś stoi przy cmentarzu.

W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Twardawa znalazła się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[19]. 362 uprawnionych do głosowania oddało swój głos na pozostanie w granicach państwa niemieckiego, natomiast 86 na przyłączenie tego regionu do Polski. W obszarze dworskim 112 osób głosowało za pozostaniem, a 2 osoby za przyłączeniem do Polski. Twardawa pozostała w Republice Weimarskiej. W 1933 w miejscowości żyło 1035 mieszkańców. 15 czerwca 1936 miejscowość została przemianowana na Hartaneu. Nazwa ta obowiązywała do 1946. W 1939 wioska liczyła 979 mieszkańców. W czasie II wojny światowej w tartaku w Twardawie utworzono podobóz Stalag VIII B/E255 obozu jenieckiego w Łambinowicach dla jeńców z imperium brytyjskiego[20].

W 2010 Twardawa przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[21].

Pałac edytuj

Osobny artykuł: Pałac w Twardawie.
 
Pałac Twardawa, lata 30. XX w.
 
Pałac w Twardawie, rok 1926

Kolejna wzmianka o rodzinie Twardawa pochodzi z przełomu XVI i XVII w., kiedy to Justyna von Nowagk, wdowa po Rachwaldzie z Twardawy sądziła się z jego krewnym Jerzym Twardawą o majątki pod Raciborzem. Następnie przed 1652 r. Wacław senior von Pelka z Grudyni Wielkiej pojął za żonę Ludmiłę Twardawą z Twardawy, a w 1673 r. Jan Fryderyk von Dressler z Rudnika ożenił się z Katarzyną von Twardawa z Twardawy. Trudno dokładnie określić kiedy rodzina Twardawa przestała być właścicielem wioski i jakie były dalsze losy majątku. Ponieważ miejscowość przez długi czas pozostawała w posiadaniu jednej rodziny można przypuszczać, iż pierwsza budowla o charakterze rezydencji została w niej wzniesiona w XVI lub XVII w. jednak według miejscowej legendy, za sprawą paktu właściciela z diabłem, po ulewnym deszczu, zapadła się pod ziemię.

Istniejący do dziś pałac został najprawdopodobniej zbudowany w XIX w. w stylu klasycystycznym, w formie tzw. włoskiej willi. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie zbliżonym do prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachami o niewielkim spadku. W elewacji frontowej niewielki ganek filarowy podtrzymujący balkon, w elewacji bocznej większy ganek, poprzedzony tarasem, wsparty na pilastrowanych filarach i kolumnach. Dominantą obiektu jest kwadratowa pięciokondygnacyjna wieża nakryta płaskim dachem. Elewacje zachowały ślady dawnych podziałów za pomocą lizen i wydatnych gzymsów.

Podczas prac remontowych przeprowadzanych w latach 70., pałac lekko zmienił swój dotychczasowy układ pomieszczeń oraz usunięto liczne detale architektoniczne.

Budynek otoczony ogrodzeniem można zobaczyć z zewnątrz. Przez wiele lat znajdowały się w nim biura PGR oraz przedszkole, obecnie obiekt nie jest użytkowany. Pałac pozostaje w niezłym stanie technicznym, za nim rozciąga się niewielki park krajobrazowy, a w pobliżu znajduje się kościół parafialny.

Kościół edytuj

 
Kościół w Twardawie

Początki kościoła i parafii sięgają średniowiecza. Najwcześniejsza wzmianka o kościele pod wezwaniem św. Małgorzaty, pochodzi z 1305 roku. W 1603 roku „pan na Twardawie” – Jerzy Twardawa, na miejsce drewnianego kościoła, który uległ spaleniu 19 lipca 1599 roku, wybudował nowy, murowany kościół w stylu romańskim. W 1619 roku „pan na Zwiastowicach” – Chrystofer Warkocz, ufundował główny ołtarz pod wezwaniem św. Krzyża.

W okresie reformacji w latach 1620–1629 parafia przejściowo była w rękach predykantów luterańskich. W 1629 roku parafia powróciła na łono Kościoła katolickiego, a pierwszym proboszczem katolickim był Ks. Andrzej Kromer. W tym okresie do parafii należą: Twardawa, Dobieszowice, Zwiastowice, Pokrzywnica i Komorno.

W 1710 roku jako drugą patronkę parafii obrano św. Jadwigę. W 1860 roku kościół rozbudowano poprzez dobudowę bocznych naw i wieży. Zachowało się kilka obrazów z XVI i XVII wieku. W 1910 roku odłączono od parafii Pokrzywnicą i Komorno. W latach 1976–1986 dach kościoła został pokryty blachą cynkową oraz zbudowano mur ogrodzeniowy z cegły klinkierowej dookoła kościoła. Dnia 25 X 1992 Ksiądz Biskup Ordynariusz Alfons Nossol dokonał konsekracji kościoła św. Anny w Dobieszowicach. 17 X 1999 ksiądz biskup Jan Bagiński dokonał poświęcenia domu parafialnego w Twardawie.

W latach 1990–2003 zostały wykonane nowe ławki, przeprowadzono generalny remont organ, odnowiono dach kościoła, wstawiono podwójne okna i granitowe parapety. Kościół został pomalowany i odnowiono tynki na zewnątrz, została zrobiona nowa radiofonizacja oraz przeprowadzono gruntowny remont kaplicy w Zwiastowicach.

Kapłani pochodzący z Twardawy: o. Alfred Patryk Kaiser, o. Innocenty Janoschek OSB.

Siostry zakonne pochodzące z Twardawy: s. Ilga Waloszek SFI, s. Orilda Waloszek SFI, s. Lucyna Sucha SFI, s. Łukasza Blaga CSSE, s. Henryka Kos SFI, s. Sabina Kos SFI.

 
Pocztówka z lat 30. Kościół w Twardawie
Księża pracujący w parafii św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy
 
Tablica upamiętniająca jubileusz 400-lecia kościoła św. Małgorzaty
Andrzej Kromer 1629 – 1633
Marcin Moskal 1633 – 1664
Jerzy Pigulin 1664 – 1679
Jan Mazur 1679 – 1707
Jerzy Hadalin 1707 – 1715
Natonii Apostel 1715 – 1740
Jerzy Müntzer 1740 – 1782
Józef Werner 1782 – 1786
Georg Dameck 1786 – 1838
Józef Pechurek 1838 – 1839
Franz Plicko 1839 – 1857
Franc Nickel 1857 – 1891
Gustav Böhm 1891 – 1926
Joseph Woehl 1926 – 1954
Alojzy Gandawski 1955 – 1975
Józef Janecki 1975 – 1986
Eugeniusz Białas 1986 – 2015
Bernard Kotula 2015 – 2023
Jan Tomaszewski 2023 –

Liczba mieszkańców wsi edytuj

 
Tablica z podwójną nazwą przed wjazdem do Twardawy od strony Prudnika

Sport edytuj

 
Herb KS Twardawa
 
Drużyna KS Twardawa 2021/2022

Ludowy Zespół Sportowy w Twardawie został założony 3 lutego 1949 roku. Głównym jego założycielem był Antoni Kowaś. W 1955 roku LZS Twardawa zdobył mistrzostwo w klasie „C” w podokręgu Prudnik i uzyskuje awans do klasy „B” na szczeblu okręgu opolskiego. Sezon piłkarski 1961/62 zakończył się triumfem zespołu w klasie „B”. Wtedy po raz pierwszy został wywalczony awans do klasy „A” na szczeblu okręgu opolskiego.

Kolejny awans do „A” klasy zawodnicy wywalczyli w sezonie 1964/65. W sezonie 1965/66 drużyna LZS Twardawa została przydzielona do grupy III. Oprócz drużyny seniorów klub posiadał także drużynę juniorów, która uczestniczyła w swojej kategorii wiekowej na tym samym szczeblu rozgrywek. Swój największy sukces LZS Twardawa osiągnął w sezonie 1970/71, kiedy to zdobył pierwsze miejsce i mistrzostwo klasy „A”, a co za tym idzie awans do klasy okręgowej.

W dekadzie lat siedemdziesiątych drużynę seniorów LZS Twardawa reprezentował m.in. pochodzący z Twardawy Alfred Bolcek, Reprezentant Polski U-23 oraz długoletni zawodnik Odry Opole. W drużynie seniorów występował już jako 15-letni chłopak. W 1972 roku trafił do drużyny Odry Opole, a w swojej karierze w ekstraklasie zdobył 25 goli.

Pod koniec lat 90.klub nie odniósł już praktycznie żadnych sukcesów i był to początek końca drużyny seniorów z Twardawy. Trampkarze kontynuowali swoją grę do roku 2002. Po tym sezonie klub z Twardawy został rozwiązany.

20 lipca 2012 odbyło się zebranie mające na celu reaktywowanie twardawskiej drużyny, już nie jako LZS, lecz pod nazwą KS Twardawa. W sezonie 2015/2016 KS Twardawa wywalczył sobie mistrzostwo klasy „B”.

Debiutancki sezon w klasie „A” KS Twardawa ukończył na drugim miejscu, a w kolejnym sezonie twardawianie zapewnili sobie po raz trzeci w historii awans do klasy okręgowej.

Do najważniejszych działaczy należał Joachim Olbrich, który był zawodnikiem klubu, a od 1958 roku pełnił funkcję prezesa oraz gospodarza boiska. W latach siedemdziesiątych był również członkiem wydziału Gier i Dyscypliny w Prudnickim Podokręgu Związku Piłki Nożnej.

Pod koniec lat 90. w klubie występował Błażej Korczyński – reprezentant kraju i selekcjoner kadry seniorskiej futsalu mężczyzn.

Od 2016 drużynę KS Twardawa reprezentuje m.in. Ryszard Remień, zawodnik takich drużyn jak: Odra Opole, Pogoń Szczecin czy Lech Poznań. Pełniąc funkcję gracza oraz trenera zapewnił drużynie awans do ligi okręgowej.

Zabytki edytuj

 
Mauzoleum rodziny Latzel

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[27]:

  • kościół par. pw. św. Małgorzaty, zabytkowy z 1603 r., przebudowany w 1860 r., wypisany z księgi rejestru
  • kaplica przydrożna, z XVIII w., wypisana z księgi rejestru
  • kapliczka, z XIX w., wypisana z księgi rejestru, nie istnieje
  • kapliczka przydrożna, z poł. XIX w., wypisana z księgi rejestru.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Twardawie chronione są ponadto[28]:

  • grobowiec-mauzoleum rodziny Latzel
  • kaplica cmentarna
  • dwór, ul. Spółdzielcza 16
  • zespół dworca kolejowego, ul. Dworcowa
    • dworzec kolejowy
    • magazyn
    • dom mieszkalny, ul. Dworcowa 26–26A
    • budynek gospodarczy, ul. Dworcowa 26–26A
    • dom mieszkalny, ul. Dworcowa 26B
  • dom, ul. Dworcowa 8
  • dom, ul. Dworcowa 14A
  • domy mieszkalne przy ul. Kozielskiej: nr 1, 5, 7, 17
  • domy mieszkalne przy ul. Spółdzielczej: nr 2, 2A, 10, 10A, 14, 16B, 16E
  • zespół folwarczny
    • obory w zespole folwarcznym, ul. Spółdzielcza 16A
    • oficyna, ob. dom mieszkalny, ul. Spółdzielcza 16A

Pomniki i obiekty upamiętniające edytuj

  • Pomnik poległych w I wojnie światowej – pomnik na rozwidleniu dróg przy cmentarzu w Twardawie powstały w latach 20. XX wieku jako upamiętnienie mieszkańców wsi, którzy polegli w I wojnie światowej. Na pomniku inskrypcja w języku niemieckim: „Den Im Weltkriegen 1914–1918 gefallenen Helden…”[29].
  • Głaz 800-lecia Twardawy – głaz upamiętniający 800-lecie istnienia Twardawy, odsłonięty w 2023[30].
  • Miniatura lokomotywy – miniatura parowozu TKh49 na skwerze przy przejeździe kolejowym w Twardawie. Zamontowana w 2023, upamiętnia kolejarskie tradycje wsi[31].

Transport edytuj

Transport drogowy edytuj

 
DK40 w Twardawie

Przez Twardawę przebiega droga krajowa

Twardawa posiada połączenia autobusowe z Głogówkiem, Głuchołazami, Kędzierzynem-Koźlem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[32].

Transport kolejowy edytuj

 
Stacja kolejowa w Twardawie

Stacja kolejowa w Twardawie znajduje się przy ul. Dworcowej. Z Twardawy odjeżdżają pociągi Polregio, do Brzegu, Kędzierzyna-Koźla, Kłodzka, Nysy[33].

Linia kolejowa nr 137 relacji Katowice – Legnica, zwana magistralą podsudecką, została doprowadzona do Twardawy w 1876[34]. Połączyła ona uprzemysłowione miasta Przedgórza Sudeckiego z kopalniami Górnego Śląska[35]. Została zaliczona do linii pierwszorzędnych o najważniejszym znaczeniu państwowym[36].

Kultura edytuj

W Twardawie działa Niemieckie Koło Przyjaźni (Deutscher Freundeskreis) – oddział terenowy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim[37].

Turystyka edytuj

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Twardawie[38].

Bezpieczeństwo edytuj

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Twardawie działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[39].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 11 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Komisariat Policji w Głogówku)[40].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141902
  2. ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1304 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
  6. ↑ a b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
  7. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-06-08].
  8. ↑ Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
  9. ↑ Klimat: Twardawa: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-06-08].
  10. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 75, OCLC 456751858 (niem.).
  11. ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 123.
  12. ↑ Triest 1865 ↓, s. 1077.
  13. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  14. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  15. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  16. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  17. ↑ 1045 Twardawa (Twardawa) II [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 19 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  18. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 75.
  19. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 24.
  20. ↑ Working Parties [online], lamsdorf.com [dostęp 2024-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-29] (ang.).
  21. ↑ Twardawa, gm. Głogówek [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 23 listopada 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  22. ↑ Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie, Hemmerde & Schwetschke, 1793 [dostęp 2020-06-09] (niem.).
  23. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-06-09].
  24. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-06-09].
  25. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 212.
  26. ↑ a b c d Wieś Twardawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-06-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  27. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 107. [dostęp 2013-01-09].
  28. ↑ Studium 2016 ↓, s. 67.
  29. ↑ Pomnik w Twardawej upamiętniający mieszkańców poległych podczas I wojnie światowej [online], upamietnienia.e-wojewoda.pl [dostęp 2023-12-28].
  30. ↑ Wdzięczni za wczoraj patrzą w przyszłość, „Życie Głogówka”, Stanisław Stadnicki – redaktor naczelny, 9 (330), Głogówek: MGOK na zlecenie Urzędu Miejskiego, październik 2023, s. 11, ISSN 1425-9591.
  31. ↑ Stoi na stacji lokomotywa..., „Życie Głogówka”, Stanisław Stadnicki – redaktor naczelny, 8 (329), Głogówek: MGOK na zlecenie Urzędu Miejskiego, wrzesień 2023, s. 8, ISSN 1425-9591.
  32. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Twardawa 02, gm. Głogówek [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  33. ↑ Rozkład jazdy PKP na przystanku Twardawa [online], e-podroznik.pl [dostęp 2024-03-04].
  34. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 104.
  35. ↑ O linii 137 – Magistrala Podsudecka [online], kolejpodsudecka.pl [dostęp 2024-03-04].
  36. ↑ Dz.U. z 2019 r. poz. 552
  37. ↑ DFK Twardawa / Twardawa
  38. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  39. ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  40. ↑ Komisariat Policji w Głogówku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Twardawa&oldid=73368661”