Tworków

wieś w województwie śląskim

Tworków (niem. Tworkau, cz. Tvorkov[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Krzyżanowice.

Tworków
wieś
Ilustracja
Ruiny Pałacu w Tworkowie
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

raciborski

Gmina

Krzyżanowice

Liczba ludności (2007)

2800

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

47-451[2]

Tablice rejestracyjne

SRC

SIMC

0215597

Położenie na mapie gminy Krzyżanowice
Mapa konturowa gminy Krzyżanowice, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Tworków”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Tworków”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Tworków”
Położenie na mapie powiatu raciborskiego
Mapa konturowa powiatu raciborskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Tworków”
Ziemia50°00′16″N 18°14′12″E/50,004444 18,236667[1]
Strona internetowa

Geografia edytuj

Tworków to rozległa wieś nad lewym brzegiem Odry, 15 km na południe od Raciborza, niedaleko ujścia Psiny, od południowego zachodu graniczy z Czechami. Historycznie leży na Górnym Śląsku i jak wiele innych wsi w tym regionie, ma zachowane charakterystyczne ślady dawnego układu osadniczego. Do dziś zachował się centralny, wrzecionowato wydłużony plac dawnego nawsia, którego jeden z końców zajmuje kościół[4]. Przez miejscowość przebiega Droga krajowa nr 45. Najbliżej położonymi miastami są Krzanowice, Racibórz, Wodzisław Śląski oraz czeski Bogumin.

Część wsi edytuj

Nazwa edytuj

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy białego sera – twarogu[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę miejscowości wymienia Tworków podając jej znaczenie "Kasemacherdorf" czyli w języku polskim "Wieś wytwórców sera, twarogu"[5]. Nazwa wsi została później fonetycznie zgermanizowana na Tworkau[5] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

W 1936 roku hitlerowska administracja III Rzeszy, chcąc zatrzeć polskie pochodzenie nazwy wsi, przemianowały ją ze zgermanizowanej Tworkau na nową, całkowicie niemiecką nazwę Tunskirch[6].

Historia edytuj

Tworków leży blisko historycznej granicy śląsko-morawskiej, być może doprecyzowanej na rzece Psinie po roku 1180, prawdopodobnie około 1194, jako granicy pomiędzy księstwem raciborskim Mieszka Plątonogiego a Morawami[7].

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1350, kiedy stała się własnością rodziny Tworkowskich. Jej początki sięgają jednak prawdopodobnie roku 1258. Wioska była własnością rodziny Tworkowskich aż do XV wieku, następnie należała do Jana Klemie z Ligoty, rodziny Wodnikowskich, Wieczów, Gaszynów, Reiswitzów. W XIV wieku wzniesiono kościół, który przebudowywano w XVII i XIX wieku.

Z XIV wieku pochodzą najstarsze fragmenty zamku wybudowanego w stylu gotyckim. Około XVI wieku rozbudowano go zmieniając jego styl na renesansowy. Został częściowo zniszczony podczas II wojny światowej, dziś pozostały po nim tylko ruiny.

Od 1674 istniała we wsi szkoła parafialna. Budowę nowej placówki rozpoczęto w 1800. W początkach XVIII wieku Tworków zamieszkiwało 24 gospodarzy, 40 komorników i 5 wolnych ludzi (karczmarzy i młynarzy). W miejscowych stawach prowadzono hodowlę karpia. W 1875 roku wybudowano drogę przechodzącą przez wieś, a w 1878 zegarmistrz Weis zainstalował na wieży zamku Zegar. W tym samym roku we wsi istniała już poczta, a 5 lat później mieszkańcy mogli korzystać z telegrafu. Po podziale Górnego Śląska Tworków znalazł się po stronie niemieckiej, ale mieszkańcy działali w ramach Związku Polaków w Niemczech[potrzebny przypis].

6 kwietnia 1945, w czasie walk toczonych w rejonie wsi, poległ Stepan Wajda – oficer 1 Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady Pancernej, pośmiertnie wyróżniony tytułem Bohatera Związku Radzieckiego.

W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

Zabytki edytuj

W miejscowości znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków[8]:

Folklor edytuj

Pomimo historycznej przynależności do śląskiej diecezji wrocławskiej i niezaprzeczalnej tożsamości śląskiej mieszkańców wsi, zdaniem wielu językoznawców posługiwali się oni morawskimi gwarami laskimi (podobnie jak mieszkańcy sąsiednich Bieńkowic). Można podejrzewać, że ma to związek z migracjami pobliskich tzw. Morawców do Tworkowa, których echem są do dziś występujące w miejscowości nazwiska pochodzenia morawskiego[3].

Urodzeni w Tworkowie edytuj

Przejście graniczne edytuj

Do 21 grudnia 2007 w miejscowości znajdowało się polsko-czeskie przejście małego ruchu granicznego.

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141966
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1316 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. a b Mariusz Kowalski. Morawianie (Morawcy) w Polsce. „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”. 5, s. 127, 2016. 
  4. Lipok-Bierwiaczonek Maria: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu.. Gliwice: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 378. ISBN 978-83-60470-41-1.
  5. a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 88, OCLC 456751858 (niem.).
  6. Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Guttentag [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-09].
  7. Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. II: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528 roku). Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2010, s. 42–43. ISBN 978-83-926929-3-5.
  8. https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
  9. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego [online], wkz.katowice.pl [dostęp 2023-09-26] (pol.).
  10. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 29 kwietnia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-04-29]

Linki zewnętrzne edytuj