USS Keokuk (1862)
USS Keokuk – okręt pancerny marynarki amerykańskiej (Unii), z okresu wojny secesyjnej. Jedyny okręt swojego typu. Wszedł do służby w marcu 1863 roku, został zatopiony podczas swojej pierwszej akcji w kwietniu tego samego roku podczas szturmu na Charleston.
 Wizja artystyczna „Keokuka”, od rufy (nieprawidłowe sześciokątne kazamaty) | |
| Klasa | |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia |
J.S. Underhill, Nowy Jork |
| Położenie stępki |
1862 |
| Wodowanie |
6 grudnia 1862 |
 US Navy
| |
| Nazwa |
„Moodna” |
| Wejście do służby |
marzec 1863 |
| Zatopiony |
8 kwietnia 1863 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
840 t[1] |
| Długość |
48,6 m (159′6")[2] |
| Szerokość |
11 m |
| Zanurzenie |
2,82 m[1] |
| Napęd | |
| 4-cylindrowa maszyna parowa pojedynczego rozprężania, 3 kotły parowe, 2 śruby | |
| Prędkość | |
| Uzbrojenie | |
| 2 działa 279 mm Dahlgrena (11 cali) | |
| Załoga |
92[3] |
Geneza edytuj
Po wybuchu wojny secesyjnej siły Konfederacji postanowiły zniwelować niekorzystny dla nich stosunek sił morskich poprzez budowę będących w tym czasie nowością na świecie jednostek opancerzonych (określanych oryginalnie zbiorczym terminem ironclad). Latem 1861 roku konfederaci rozpoczęli przebudowę fregaty „Merrimack” na okręt pancerny CSS „Virginia”. W odpowiedzi na te działania, Departament Marynarki Wojennej Unii kierowany przez Gideona Wellesa zdołał przeforsować w Kongresie własny program budowy okrętów pancernych i 3 sierpnia 1861 r. powołano radę do spraw budowy okrętów pancernych[4]. 7 sierpnia 1861 roku Departament Marynarki zwrócił się do przedstawicieli stoczni o opracowanie w ciągu 25 dni projektu takich okrętów[4]. Z siedemnastu projektów rada wybrała 16 września trzy, w tym najbardziej rewolucyjny okręt wieżowy USS „Monitor”[a]. Wśród odrzuconych projektów znalazł się między innymi okręt o nietypowej konstrukcji opracowany przez Charlesa W. Whitneya z Nowego Jorku, który był już uprzednio zaproponowany przez niego 23 kwietnia tego roku (jako jeden z pierwszych amerykańskich projektów okrętów pancernych), lecz wówczas marynarka nie była jeszcze zainteresowana budową takich jednostek[4].
Pomimo odrzucenia w konkursie, Whitney nie zaprzestał prac nad swoim projektem, czego efektem było w końcu przyznanie mu przez Departament Marynarki kontraktu na budowę jednostki 18 marca 1862 roku (jako jedynej z pierwotnie odrzuconych)[5]. Na zmianę decyzji w stosunku do okrętu mógł wpłynąć fakt, że przypominał konstrukcją monitor, do których marynarka była entuzjastycznie nastawiona po debiucie „Monitora” w bitwie na Hampton Roads[5]. W stosunku do pierwotnego projektu Whitney zmienił formę kazamat z sześciokątnych na zaokrąglone i zgodził się przyspieszyć termin dostawy ze 150 do 120 dni[5].
Budowę kadłuba i maszyn okrętu Whitney zlecił stoczni J.S. Underhill z Nowego Jorku[2]. Budowa rozpoczęła się 14 kwietnia 1862 roku, wodowanie nastąpiło 6 grudnia 1862 roku. Okręt został dostarczony zamawiającemu 24 lutego 1863 roku[1] i wszedł do służby w marcu 1863 roku[3]. Początkowo miał nosić nazwę „Moodna” (dopływ rzeki Hudson), ostatecznie otrzymał nazwę „Keokuk” od miasta, nazwanego z kolei od wodza Indian Keokuka[3]. Koszt okrętu wyniósł 227 507,02 USD, lecz z powodu opóźnienia w budowie Whitney poniósł wysoką karę umowną[1].
Opis edytuj
Okręt miał nietypową i oryginalną konstrukcję, zbliżoną do monitorów przez kadłub o niskich burtach, mało wystających nad wodę, lecz nie miał wieży obrotowej. Część nadwodna miała formę skorupy żółwia, opadającej do wody. Zamiast wież, okręt posiadał dwie nieruchome pancerne kazamaty, w formie ściętych stożków, wewnątrz których znajdowało się po jednym odprzodowym gładkolufowym dziale Dahlgrena kalibru 279 mm (11 cali)[2]. Średnica kazamat u podstawy wynosiła 6,1 m (20 stóp)[2]. Działa były ruchome i można było z nich strzelać przez trzy strzelnice w każdej kazamacie, w kierunku do przodu lub na boki z przedniej kazamaty i do tyłu lub na boki z tylnej (kąt ostrzału ze strzelnic wynosił 8° w poziomie i 10° w pionie)[2]. Sterówka znajdowała się z tyłu pierwszej kazamaty, wystając ponad nią, nadto między kazamatami znajdował się pojedynczy komin[2].
Kadłub konstrukcji żelaznej był podzielony trzema wodoszczelnymi grodziami poprzecznymi[2]. Na dziobie i rufie grodzie, znajdujące się w odległości 6,1 m od stew, oddzielały zbiorniki balastowe, pozwalające na zmianę trymu oraz ewentualnie na zwiększenie zanurzenia o 30 cm dla obniżenia części wystającej ponad wodę[2]. Trzecia gródź znajdowała się przed kotłownią. Wyporność po zbudowaniu wyniosła 840 ton, przewyższając projektową o 172 tony[1] (w publikacjach podawana bywa wyporność 677 ton[3]). Przez to zanurzenie wyniosło 2,82 m, również o około 30 cm większe od projektowego[1]. Dodatkowo, okręt na dziobie miał 5-stopowy (1,5 m) podwodny taran[2].
Nietypowe, ale nie zdające egzaminu w praktyce, było również warstwowe opancerzenie okrętu. Jego główna warstwa miała grubość 4 cali (102 mm) i była zbudowana z ustawionych prostopadle do powierzchni pasów żelaznych grubości 1 cala (25 mm) przekładanych deskami dębowymi grubości 1¼ cala (32 mm)[2]. Warstwa ta była przykryta z zewnątrz dwiema warstwami cienkiej żelaznej blachy kotłowej, a od wewnątrz jedną warstwą blachy kotłowej. Ogółem pancerz miał grubość 5¾ cala (146 mm), lecz jego odporność była słaba[2]. Pancerz pokrywał część nadwodną i rozciągał się 91 cm (3 stopy) w dół poniżej linii wodnej[2].
Unikatowy w okręcie był również napęd – 4-cylindrowa maszyna parowa, napędzająca dwa wały (po dwa cylindry na wał)[1]. Pionowe cylindry miały średnicę 23 cale (584 mm) i skok 20 cali (508 mm)[1]. Parę dostarczały trzy kotły cylindryczne, umieszczone obok siebie. Okręt bezpośrednio napędzały dwie śruby o średnicy 7 stóp (2,1 m)[1].
Ogólnie, konstrukcja okrętu, pomimo oryginalności, nie zdała egzaminu i „Keokuk” uważany jest za jeden z najmniej udanych okrętów zbudowanych dla floty Unii[6].
Służba edytuj
Jedynym dowódcą był komandor por. (Commander) Alexander Rhind[3]. 11 marca 1863 roku okręt opuścił Nowy Jork i został skierowany do Południowoatlantyckiej Eskadry Blokady (South Atlantic Blockading Squadron) pod Charleston[3]. Po krótkiej naprawie w rejonie Hampton Roads, ponownie wyruszył na południe, osiągając Port Royal 26 marca[3]. 5 marca, przed atakiem na Charleston, „Keokuk” oznaczał bojami głębszy tor wodny przed portem[7].
Pierwszą i ostatnią akcją bojową okrętu był przeprowadzony wspólnie z monitorami atak na forty broniące portu Charleston 7 kwietnia 1863 roku. Atak zakończył się niepowodzeniem z powodu celnego ognia prowadzonego z fortów i wszystkie atakujące okręty zostały uszkodzone. „Keokuk” musiał ominąć uszkodzony monitor „Nahant” i znalazł się w pobliżu fortu Sumter (według różnych relacji, od 550 do 900 jardów), stając się celem ciężkiego ostrzału[8]. Okręt otrzymał około 90 trafień, z tego 19 w okolicy linii wodnej lub poniżej[7]. Jego pancerz okazał się niewystarczający – został wielokrotnie przebity i okręt zaczął nabierać wody. Szesnastu członków załogi łącznie z dowódcą odniosło rany; mimo to, nikt nie zginął na pokładzie[7]. Sam do Fortu Sumter wystrzelił w bitwie tylko sześć pocisków[9]. „Keokuk” wycofał się z akcji i zakotwiczył na noc poza zasięgiem dział, gdzie jego załoga podejmowała wysiłki w celu utrzymania okrętu na wodzie, wspierana przez holownik „Dandelion”[7]. Eskadra Unii następnie również wycofała się spod Charleston. Rano, gdy wiatr wzmógł zalewanie okrętu, „Keokuk” zaczął tonąć i o 7.40 został opuszczony przez załogę, a około pół godziny później zatonął na płyciźnie koło wyspy Morris[3][7].
11-calowe działa Dahlgrena z wraku „Keokuka” zostały następnie wydobyte przez konfederatów i użyte w systemie obrony Charlestonu, stając się jednymi z najcięższych dział broniących miasta[1]. Jedno z nich jest zachowane w ogrodach White Point Gardens w Charleston[1].
Uwagi edytuj
- ↑ Poza „Monitorem” wybrana została duża fregata pancerna „New Ironsides” i kanonierka „Galena”. Canney 1993 ↓, s. 8-10
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l Canney 1993 ↓, s. 73.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Canney 1993 ↓, s. 71.
- ↑ a b c d e f g h Keokuk I (Ironclad Steamer) w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships [dostęp 23-2-2018]
- ↑ a b c Canney 1993 ↓, s. 8-10.
- ↑ a b c Canney 1993 ↓, s. 70.
- ↑ Konstam 2002 ↓, s. 44.
- ↑ a b c d e Tucker 2006 ↓, s. 244-248.
- ↑ Wilson 1897 ↓, s. 93.
- ↑ Juliusz Tomczak. Monitory przeciwko fortom. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 3-4/2023. XXVIII (215), s. 93, marzec – kwiecień 2023. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1426-529X.
Bibliografia edytuj
- Czesław Greszkiewicz, USS Keokuk – zapomniany okręt Unii, „Morza, Statki i Okręty” nr 4/1998, ISSN 1426-529X
- Donald L. Canney: The Old Steam Navy. Volume two. The ironclads 1842–1885. Annapolis: Naval Institute Press, 1993. ISBN 0-87021-586-8. (ang.).
- Angus Konstam: Union Monitor 1861-65. Oxford: Osprey Publishing, 2002, seria: New Vanguard. No. 45. ISBN 1-84176-306-3. (ang.).
- H.W. Wilson: Ironclads in action. A sketch of naval warfare from 1855 to 1895. Londyn: Sampson Low, Marston and Company, 1897. (ang.).
- Spencer Tucker: Blue and Gray Navies: the Civil War Afloat. Annapolis: Naval Institute Press, 2006. ISBN 1-59114-882-0. (ang.).
- Keokuk I (Ironclad Steamer). Dictionary of American Naval Fighting Ships. [dostęp 2018-02-23]. (ang.).