Układ współczulny
 |
Ten artykuł należy dopracować |
Układ współczulny (łac. pars sympathica divisionis autonomici systematis nervosi) – obok układu przywspółczulnego, jedna z dwóch głównych części autonomicznego układu nerwowego, odpowiedzialna przede wszystkim za mobilizację organizmu. Zachowuje stałą aktywność, umożliwiającą utrzymanie homeostazy.
| pars sympathica divisionis autonomici systematis nervosi | |
 Schematyczna ilustracja przedstawiająca współczulny układ nerwowy z pniem współczulnym oraz zaopatrywane narządy. |
Struktura edytuj
Struktura nerwów współczulnych edytuj
W skład układu współczulnego wchodzą dwa typy neuronów: przedzwojowe i zazwojowe. Krótsze, przedzwojowe neurony swój początek biorą z obszaru od C7 do L2-L3 rdzenia kręgowego, zwanego jądrem pośrednio-bocznym, leżącym w rogach bocznych istoty szarej. Aksony neuronów przedzwojowych opuszczają rdzeń kręgowy w korzeniu przednim i na krótkim odcinku biegną wspólnie z gałęzią przednią nerwu rdzeniowego. Następnie tworzą krótką gałąź zwaną gałęzią łączącą białą, która dochodzi do jednego ze zwojów pnia współczulnego (zwoje przykręgowe), gdzie może tworzyć połączenie z ciałem neuronu zazwojowego. Część jednak swój koniec znajduje w zwojach splotów autonomicznych (zwoje przedkręgowe) leżących w pobliżu narządów ciała, także będących neuronami zazwojowymi. Aksony neuronów zazwojowych łączą się z odpowiednimi organami.
Receptory edytuj
W błonie komórek narządów wewnętrznych występują receptory adrenergiczne: alfa (α1, α2) i beta (β1, β2, β3). Receptory alfa najsilniej reagują na cząsteczki noradrenaliny, receptory beta zaś pod wpływem izoproterenolu (izopropylonoradrenaliny). Aktywacja receptorów α1 i β pobudza, a receptorów α2 hamuje komórkę. Receptory stanowią kompleks złożony z enzymu i substratu, którym jest ATP. Pod wpływem adrenaliny, noradrenaliny i ich pochodnych, zostaje aktywowana reakcja między enzymem a substratem.
Transmitery edytuj
Neurotransmiterem układu we włóknach przedzwojowych jest acetylocholina, która działa na receptory nikotynowe. W odpowiedzi włókna zazwojowe wydzielają noradrenalinę, a przy długotrwałym działaniu także adrenalinę, które z kolei wpływają na receptor adrenergiczny.
Receptory alfa edytuj
Są to kompleks ATP-azy z ATP i jonami wapnia. Po związaniu adrenaliny tworzenie cAMP w komórce zostaje wyhamowane, a w rezultacie wzrasta w komórce zawartość cGMP i otwierają się kanały dokomórkowego prądu jonów wapniowych. Zarówno receptory α1, jak i α2 występują na błonie postsynaptycznej neuronu, jednak tylko receptory α2 są obecne w błonie presynaptycznej, gdzie pobudzone przez noradrenalinę, na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego wyhamowują dalsze uwalnianie neuroprzekaźnika z zakończeń synaptycznych.
Receptory beta edytuj
Stanowią kompleksy cyklazy adenylowej z ATP. Aktywacja reakcji między tymi substancjami zostaje zapoczątkowana przez aminy katecholowe i prowadzi do powstania cAMP i pirofosforanu. Cykliczny AMP aktywuje fosforylazę i pośrednio wpływa m.in. na aktywację glikogenolizy.
Anatomia edytuj
Zwoje edytuj
- część głowowa
- zwój rzęskowy (łac. ganglion ciliare)
- pień współczulny (łac. truncus sympathicus)
- część szyjna (łac. pars cervicalis trunci sympathici)
- część piersiowa (łac. pars thoracicus trunci sympathici)
- zwoje piersiowe (łac. ganglia thoracica)
- część brzuszna (lędźwiowa) (łac. pars lumbalis trunci sympathici)
- zwoje lędźwiowe (łac. ganglia lumbalia)
- część miednicza (łac. pars pelvina trunci sympathici)
Nerwy edytuj
- Nerwy trzewne i naczyniowe (łac. rami viscerales et vasculares)
Sploty edytuj
- splot szyjno-tętniczy wewnętrzny (łac. plexus caroticus internus)
- splot sercowy (łac. plexus cardiacus)
- splot przełykowy (łac. plexus oesophageus)
- splot płucny (łac. plexus pulmonalis)
- splot trzewny (łac. plexus celiacus)
- splot międzykrezkowy (łac. plexus intermesentericus)
- splot podbrzuszny górny (łac. plexus hypogastricus superior)
- splot podbrzuszny dolny (łac. plexus hypogastricus inferior)
Fizjologia edytuj
| Narząd | Efekt |
|---|---|
| Oko | Rozszerzenie źrenicy |
| Serce | Wzrost tętna i siły skurczu |
| Płuca | Rozszerzenie oskrzeli |
| Naczynia krwionośne | Rozszerzenie naczyń mięśniowych |
| Zwężenie naczyń układu pokarmowego | |
| Układ pokarmowy | Zahamowanie perystaltyki |
| Nerka | Wzrost produkcji reniny |
| Prącie | Zahamowanie wypełnienia krwią |
| Efektor | Receptor | Efekt |
|---|---|---|
| Oko | ||
| Mięsień rozwieracz źrenicy | α1 | Skurcz i rozszerzenie źrenicy +++ |
| Mięsień rzęskowy | Rozkurcz (patrzenie w dal) + | |
| Serce | ||
| Węzeł zatokowo-przedsionkowy | β1 | Przyspieszenie rytmu ++ |
| Przedsionki | Wzrost kurczliwości ++ | |
| Węzeł przedsionkowo-komorowy | Zwiększenie automatyzmu i przewodnictwa +++ | |
| Włókna przewodzące | ||
| Mięśniówka komór | β1, β2 | Zwiększenie kurczliwości +++ |
| α1, α2 | Przerost mięśnia ++ | |
| Tętnice i tętniczki | ||
| Tętnice wieńcowe | β2 | Rozszerzenie + |
| α2 | Zwężenie + | |
| Y1 | ||
| Tętnice mięśniowe | α1 | Zwężenie +++ |
| α2 | ||
| β2 | Rozszerzenie ++ | |
| Y1 | Zwężenie + | |
| H1 (Histaminowy) | Rozszerzenie + | |
| Tętnice skórne | α1 | Zwężenie (skóra blada i zimna) +++ |
| Tętnice trzewne | α1 | Zwężenie +++ |
| D1 (Dopaminowy) | Rozszerzenie + | |
| Tętnice nerkowe | α1 | Zwężenie +++ |
| β2 | Rozszerzenie + | |
| D1 (Dopaminowy) | ||
| Tętnice płucne | α1 | Zwężenie +++ |
| β2 | Rozszerzenie + | |
| Tętnice mózgowe | α1 | Zwężenie + |
| Y1 | ||
| Tętnice ślinianek | α1 | Zwężenie + |
| Y1 | ||
| Tętnice miednicy mniejszej
i narządów płciowych |
α1 | Zwężenie +++ |
| Y1 | Zwężenie + | |
| Żyły | α1 | Zwężenie ++ |
| β2 | Rozszerzenie + | |
| Oskrzela | ||
| Mięsień gładki | β2 | Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli +++ |
| Błona śluzowa oskrzeli | β2 | Wydzielanie śluzu + |
| α1 | Hamowanie wydzielania śluzu + | |
| Skóra | ||
| Mięśnie przywłosowe | α1 | Stroszenie włosów +++ |
| Gruczoły potowe | M1 (Muskarynowy) | Wydzielanie potu +++ |
| Układ pokarmowy | ||
| Ślinianki | α1 | Wydzielanie wody i śluzu (mała ilość gęstej śliny) + |
| β | Wydzielanie amylazy ślinowej ++ | |
| Żołądek i jelita | ||
| Perystaltyka i napięcie | α,β2 | Zmniejszenie napięcia, hamowanie perystaltyki ++ |
| Mięśnie zwieracze | α2 | Skurcz ++ |
| Gruczoły trawienne | α1, α2 | Hamowanie wydzielania + |
| Błona śluzowa jelita | Y1 | Wzmożone wchłanianie ++ |
| Pęcherzyk i drogi żółciowe | NANC | Rozluźnienie napięcia (rozkurcz) ++ |
| Wątroba | β2 | Glikogenoliza +++ |
| Trzustka | ||
| Część zewnątrzwydzielnicza (pankreotony) | α1, α2 | Zmniejszenie wydzielania + |
| Wyspy (insulina) | Zmniejszenie wydzielania ++ | |
| Układ moczowo-płciowy | ||
| Nerki | ||
| Kanaliki nerkowe | α1,D1 (Dopaminowy) | Zwiększenie wchłaniania sodu ++ |
| Aparat przykłębkowy | β1 | Zwiększenie wydzielania reniny +++ |
| Pęcherz moczowy | ||
| Mięsień wypieracz | β2, β3 | Rozluźnienie (zatrzymanie moczu) ++ |
| Mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej | α, Y1 | Skurcz (zatrzymanie moczu) ++ |
| Moczowody | α1, α2, Y1 | Zwiększenie napięcia i perystaltyki ++ |
| Pęcherzyki nasienne i nasieniowody | α1, P2x | Zwiększenie napięcia, perystaltyki i wytrysk nasienia +++ |
| Macica | ||
| Nieciężarna | β2 | Rozluźnienie + |
| Ciężarna | α1 | Skurcz +++ |
| β2 | Rozkurcz + | |
| Narządy limfatyczne | ||
| Grasica | β | Hamowanie dojrzewania limfocytów + |
| Komórki tuczne | β | Degranulacja |
| Śledziona | α1 | Skurcz mięśni gładkich torebki śledziony +++ |
| α1, α2 | Spadek aktywności limfocytów NK + | |
| Narządy wydzielania wewnętrznego | ||
| Rdzeń nadnerczy | N | Wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny +++ |
| Tarczyca | ? | Zwiększenie wydzielania hormonów ++ |
| Szyszynka | β | Wydzielanie melatoniny ++ |
| Komórki tłuszczowe | β3 | Lipoliza +++ |
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski, Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, 2007.
Bibliografia edytuj
- Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia Człowieka. T. V. Warszawa: PZWL, 1989, s. 421–422. ISBN 83-200-1230-9.
- Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski, 2007r., „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, wyd. PZWL.
- Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała: Fizjologia zwierząt: podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów: praca zbiorowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 91–92, 540. ISBN 83-09-01792-8.
- Stanisław J. Konturek, „Fizjologia człowieka”, wydanie II, 2014 r., wyd. Elsevier.
