Ulica św. Barbary we Wrocławiu
Ulica św. Barbary – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Odchodziła od ulicy św. Mikołaja i pod koniec XIX wieku łączyła się z ulicą obecnie Wszystkich Świętych[1][2][3][4]. Współcześnie stanowi prywatną drogę wewnętrzną[2][5].
| Stare Miasto | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||
| 51°06′42,899″N 17°01′29,730″E/51,111916 17,024925 | |||||||||||||
Historia edytuj
Pierwsza wzmianka o tym miejscu pochodzi z 1398 r. i odnosi się ona do placu, który istniał już wcześniej, przy czym sama uliczka w jego obrębie powstała wtórnie do obsługi działek wewnętrznych. Już od XIII wieku istniał tu cmentarz, na którym grzebano ludzi z gminu. W XVIII wieku zaczęto jednak na cmentarzu chować bogatych rzemieślników, rajców miejskich, a nawet szlachtę. W ramach cmentarza istniała kaplica cmentarna parafii pw. św. Elżbiety. Patronowali jej święci Barbara, Feliks i Adaukt. Kaplica spłonęła w XIV wieku. Jej odbudowa miała miejsce w 1400 r. W kolejnych latach miało miejsce kilka inwestycji związanych ze świątynią. Obejmowały między innymi: około 1430–1440 r. budowa prezbiterium przy kaplicy, po 1465 r. budowa na jej miejscu nowego korpusu z wieżą i zakrystią przez Hansa Bertholda i Petera Franczke. Początkowo świątynia służyła cechowi tkaczy, białoskórników, mydlarzy i karczmarzy, którzy mieli tu osobną emporę. W 1526 r. kościół stał się świątynią ewangelicką. W 1963 r. kościół zamieniono na katedrę prawosławną pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy[2][3][4][6][7][8][9].
Ulica św. Barbary była ulicą ślepą (Św. Barbary). Działki przy ulicy powstały poprzez parcelację długiej działki biegnącej od ulicy św. Mikołaja, określanej Swarczin houestat (1403 r.), a zabudowa czynszowa w tym miejscu wspominana jest od 1472 r.[4].
W wyniku działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. zabudowa w tym rejonie uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Zachowała się jedynie świątynia i budynki szpitala zamykające oś północno-zachodnią ulicy, za ulicą Wszystkich Świętych. Kościół częściowo spłonął w pożarze, a zniszczenia sięgały 30%. Z tego względu po wojnie zabudowa w tym rejonie została ukształtowana bez dokładnego odtworzenia pierwotnego układu, a sama ulica uległa częściowemu zatarciu, pozostając współcześnie drogą wewnętrzną na prywatnej nieruchomości związanej z wybudowanym w 1966 r. przy niej budynku o adresie: ulica św. Barbary 2, 4 i 6[2][3][6][9].
Nazwy edytuj
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
- plac Cyckowy (Cziczenplatz, Zitzenplatz), od 1398 r. do ok. XV wieku[2][3] (Cziczenplatz, 1398 r.; Zitzenplatz, do XVI wieku[4])
- inne nazwy od XVII wieku do 1924 r.:
- św. Barbary (Barbaragasse), od 1824 r.[2][3][10].
Pierwotne nazwy placu i ulicy przypisywano obłemu kształtowi placu przypominającemu pierś kobiety. Ponadto tak niecodzienną nazwę (Cyckowy) część autorów, jak np. H. Markgraf, niemiecki historyk ulic Wrocławia, przypisuje wyrażeniu rubaszne mego[styl do poprawy] humoru średniowiecza. Dla drugiej nazwy istniała też hipoteza jednego z niemieckich zbieraczy osobliwości, który wywodził jej etymologię od słowiańskiej brzozy[2][3]. Ostatnia nazwa wywodzi się już bezpośrednio od kościoła i cmentarza św. Barbary[2][3][10].
Układ drogowy edytuj
Przebieg ulicy został częściowo zatarty podczas inwestycji obejmujących nową zabudowę powojenną. W jej biegu początkowym znajduje się przejazd bramowy do wnętrza kwartału, poprzez który następuje włączenie do drogi publicznej – ulicy św. Mikołaja. Biegnie przez teren prywatny wzdłuż nowo wybudowanych po wojnie budynków[5] do ulicy Wszystkich Świętych[1][11].
Zabudowa i zagospodarowanie edytuj
Współcześnie istnieje pierzeja zachodnia ulicy, którą stanowi budynek z 1966 r., o numerach św. Barbary 2, 4 i 6. Ma on trzy piętra. Pierwotnie powstał dla pracowników Zakładów Badawczych i Projektowych Miedzi „Cuprum”. Budynek ten oddziela współcześnie ulicę od katedry prawosławnej pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy. Pomiędzy budynkiem a terenem świątyni dopuszcza się wyłącznie skwery[2][3][5]. Na południu oś ulicy zamyka budynek położony przy ulicy św. Mikołaja 32-33 z przejazdem bramowym i dalej włączeniem do drogi publicznej[1][5].
Ochrona i zabytki edytuj
Obszar, na którym położona jest ulica św. Barbary, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.[12][13]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[14][15]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[16].
Jak wyżej zaznaczono zabudowa ulicy została zniszczona i przy ulicy nie ma żadnych zabytków. Związana z historią ulicy świątynia jest obecnie oddzielona od niej współczesną zabudową mieszkaniową. Jedynie oś widokowa ulicy w kierunku północno-zachodnim zamknięta jest budynkiem należącym do dawnego Zespołu Szpitala Wszystkich Świętych, po 1945 r. Wojewódzkiego Szpital im. Józefa Babińskiego[2][17][18].
| obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[a] | foto |
|---|---|---|
| Kaplica cmentarna parafii św. Elżbiety pw. św. Feliksa i Adaukta, następnie kościół pw. św. Barbary, ob. Katedra Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy ulica św. Mikołaja 40[17][18][19] |
wzmiankowany 1268 r., lata 1400-1417 (odbudowa i rozbudowa), 1448 r. – konsekracja, XVI-XVII wiek, 1704, 1868-1869 i 1897 (remonty), 1945 r. zniszczony, lata 1947-1948 i 1964-1967 (odbudowa), od 1966 r. - remonty[17] XIII, XV-XVI wiek[20] 11 z 27.11.1947 r.[18] 288/15 z dn. 23.10.1961[17][18][19]. |
|
| Zespół Szpitala Wszystkich Świętych, po 1945 r. Wojewódzki Szpital im. Józefa Babińskiego, obecnie nieużytkowany (przebudowa przez I2 Development) plac Jana Pawła II 8[17][21][22] |
1526 r. (brama wodna), lata 1799-1801, 1821-1823, 1856 r., 1869 r., lata 1901-1902, 1935-1936 gez, mpzp[17] 1776-1936, A/5945/1-7 z 2.12.2014 r.[21][22] |
|
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez - gminna ewidencja zabytków.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c SIP 2019 ↓, Mapa podstawowa.
- ↑ a b c d e f g h i j k Maciejewska 2014 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i Antkowiak 1970 ↓, s. 13-15 (Św. Barbary).
- ↑ a b c d e f g h i j Harasimowicz 2006 ↓, s. 886 (Św. Barbary).
- ↑ a b c d SIP 2019 ↓, Mapa własności.
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 288-289 (Wszystkich Świętych).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 994 (Wszystkich Świętych).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 887-888 (Św. Mikołaja).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 421 (Kościół św. Barbary).
- ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 21(Barbaragasse).
- ↑ ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 6177 (Wszystkich Świętych).
- ↑ NID 2018 ↓, s. 207.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 68.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ a b c d e f SIP 2019 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
- ↑ a b c d NID 2018 ↓, s. 217.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 4739.
- ↑ NID 2018 ↓, s. 2017.
- ↑ a b NID 2018 ↓, s. 220.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 2299-2306.
Bibliografia edytuj
- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Beata Maciejewska, Kiedyś pl. Cyckowy i ul. Piersiasta. Gdzie jest to miejsce we Wrocławiu?, wyborcza.pl, 4 grudnia 2014 (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25] (pol.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Ulica Barbary, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-06-07] (pol.).
- ul. Barbary, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2019-06-07] (pol.).
- ul. św. Barbary, wikimapia.org [dostęp 2019-06-07] (pol.).