Wikipedia

Ulica Kosmiczna w Katowicach

ulica w Katowicach

Ulica Kosmiczna w Katowicach – ulica we wschodniej części Katowic, położona na całej swojej długości na obszarze dzielnicy Giszowiec. Łączy ona ulicę Mysłowicką z ulicą Górniczego Stanu. Początkowo droga ta stanowiła dukt, a obszar wokół niej rezerwę pod rozbudowę powstałego w 1907–1910 osiedla patronackiego Giszowiec. Pierwsza zabudowa powstała w latach 20. XX wieku (osiedle Neubau), a późniejsza po II wojnie światowej. Obecnie ulica Kosmiczna okala zabudowaną część Giszowca od wschodniej strony, a przy niej prócz domów mieszkalnych znajduje się m.in. szyb „Roździeński” likwidowanej kopalni „Wieczorek”.

ulica Kosmiczna
Giszowiec
Ilustracja
Ulica Kosmiczna widoczna z ulicy Mysłowickiej
(widok w kierunku południowym)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Długość

772,5 m[1]

Poprzednie nazwy

– ulica Barbary
– Barbarastraße
– ulica Barbary

Przebieg
↑ ul. Mysłowicka (boczna)
0m ← ul. Mysłowicka →
225m ul. Miła
225m ul. Sputników
475m ul. Sputników
740m ul. Pod Kasztanami
772m ← ul. Górniczego Stanu →
↓ Szlak Dolinki Murckowskiej
Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica Kosmiczna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Kosmiczna”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Kosmiczna”
Ziemia50°13′23,6″N 19°04′31,1″E/50,223230 19,075303
Multimedia w Wikimedia Commons

Przebieg edytuj

Numeracja budynków przy ulicy Kosmicznej zaczyna się przy skrzyżowaniu z ulicą Mysłowicką i w kierunku południowym rośnie ona tylko po stronie zachodniej. Od tego miejsca droga ta na całej długości biegnie prostolinijnie w kierunku południowym. Do skrzyżowania z ulicą Górniczego Stanu, gdzie ulica Kosmiczna kończy swój bieg, od strony zachodniej łączy się z ulicami: Miłą, Sputników (dwa razy) i Pod Kasztanami. Na wysokości numerów 1–4 i 25 przy ulicy znajdują się przystanki autobusowe z obustronnymi stanowiskami. Od skrzyżowania z ulicą Górniczego Stanu numeracja budynków przy ulicy rośnie potem po wschodniej stronie w kierunku północnym[2].

Opis i dane techniczne edytuj

 
Ulica Kosmiczna w środkowej części (widok w kierunku północnym)

Ulica Kosmiczna przebiega przez teren katowickiej dzielnicy Giszowiec na całej swojej długości[2]. Jest to droga powiatowa o klasie drogi lokalnej[3]. Długość ulicy Kosmicznej wynosi 772,5 m, a jej powierzchnia 4 590 m²[1]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[4]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 09437[5]. Kod pocztowy dla adresów wzdłuż ulicy to 40-457[6]. Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Kosmicznej przynależą do obydwu giszowieckich parafii: numery 1-25 i 57-62 do parafii św. Barbary[7], natomiast 26-56 do wspólnoty parafialnej św. Stanisława Kostki[8].

Przez ulicę, na całej swej długości przebiega fragment czarnego Szlaku Dolinki Murckowskiej[9].

Ulicą kursują autobusy miejskiego transportu zbiorowego na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego. W ciągu ulicy zlokalizowane są dwa przystanki ze stanowiskami w obydwie strony: Giszowiec Kosmiczna i Giszowiec Szyb Roździeński. Według stanu z połowy listopada 2020 roku, z obydwu przystanków odjeżdżają następujące linie: 30, 72, 108, 223, 292, 674 (w kierunku południowym), 695 i 920. Linie te łączą bezpośrednio z większością dzielnic Katowic, a także z ościennymi miastami, w tym z Mikołowem, Mysłowicami i Siemianowicami Śląskimi[10].

Przy ulicy Kosmicznej, według stanu z połowy listopada 2020 roku, znajdują się następujące przedsiębiorstwa i obiekty: zakład ogrodniczy (ul. Kosmiczna 58)[11], salon meblowy (ul. Kosmiczna 60)[12], szyb „Roździeński” Kopalni Węgla Kamiennego „Wieczorek”[13] i Rodzinny Ogród Działkowy im. Staszica[14].

Historia edytuj

 
Fragment powstałego w latach 20. XX wieku osiedla Neubau przy ówczesnej ulicy Barbary w części północnej Giszowca

Zanim została wytyczona ulica Kosmiczna, w przebiegu przyszłej ulicy ciągnął się dukt leśny, powstały pod koniec XIX wieku[15]. Na zachód od przyszłej ulicy w latach 1907–1910 powstało osiedle patronackie Giszowiec z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna, a architektami osiedla byli Georg i Emil Zillmannowie[16]. Sam zaś obszar wzdłuż przyszłej ulicy Kosmicznej pozostawał niezabudowany – stanowił on pas rezerwowy o szerokości 130 metrów pod przyszłą rozbudowę osiedla[17].

Do rozbudowy wrócono po zakończeniu I wojny światowej, kiedy to w związku z panującą wówczas dobrą koniunkturą na węgiel kamienny, wzrosło zapotrzebowanie na nowych pracowników do kopalni „Giesche” (obecnie „Wieczorek”). W tym celu spółka Giesche przystąpiła do rozbudowy wschodniej części osiedla patronackiego Giszowiec, w terenie rezerwowym w rejonie obecnej ulicy Kosmicznej. Koncesję na budowę budynków uzyskano w 1920, 1921 i 1924 roku. Powstał wówczas kompleks szeregowej zabudowy z niewielkimi ogródkami[16]. Osiedle mieszkańcy nazwali „Neubau” (pol. nowa zabudowa)[16]. W latach międzywojennych nadano obecnej trasy nazwę: ulica Barbary[15]. Na początku lat 20. XX wieku, w osi północ-południe równolegle do ulicy Barbary, powstała również odnoga linii wąskotorowej prowadzącej do cegielni i szybu Wschodniego kopalni „Giesche”[17]. Droga w okresie niemieckiej okupacji Polski w latach 1939–1945 została przemianowana na Barbarastraße[15].

 
Budynki powstałe przez ZBOR na zlecenie kopalni „Wieczorek”, wybudowane do 1951 roku

Po II wojnie światowej przywrócono przedwojenną nazwę – ulica Barbary[15]. Przystąpiono również do dalszej rozbudowy Giszowca w rejonie ulicy Barbary. Do 1951 roku Zakład Budowy Osiedli Robotniczych dla kopalni „Wieczorek” zrealizował nowe budynki mieszkaniowe przy wschodniej stronie osiedla – wybudowano wówczas 31 budynków ze 116 mieszkaniami[13] przy ulicach: Barbary (obecnie Kosmiczna)[15], Projektowanej (obecnie Sputników) i Odrodzenia (obecnie Pod Kasztanami)[16]. Po stronie zachodniej ulicy Barbary powstały wówczas jednakowe domy dwurodzinne otoczone ogródkami, a po stronie wschodniej 13 ceglanych, jednakowych budynków[17]. Architektonicznie budynki nawiązują do architektury sąsiedniej zabudowy z lat międzywojennych[13].

 
Szyb „Roździeński” kopalni „Wieczorek”, wydrążony w 1964 roku

Po wschodniej stronie obecnej ulicy Kosmicznej zaczęły powstawać ogrody działkowe. Pierwsze zostały zagospodarowane w 1953 roku – powstały wówczas Pracownicze Ogródki Działkowe „Barbara”, które należały do kopalni „Wieczorek”. W latach 1969–1972 część z nich przydzielono pracownikom kopalni „Staszic”[16]. W 1974 roku[14] kopalnia ta pozyskała tereny na południe od szybu „Roździeński” kopalni „Wieczorek”. Założono wówczas POD Staszic. Obecnie Rodzinny Ogród Działkowy im. Staszica liczy 126 działek[16].

W związku z włączeniem 31 grudnia 1959 roku Giszowca do Katowic[18] i problemem powtarzających się nazw ulic (ówcześnie w Katowicach istniała już ulica Barbary), przemianowano obecny szlak na ulicę Kosmiczną[19]. W 1964 roku ukończono prace nad nowym szybem – „Roździeński”, o głębokości 580 metrów. Powstało wówczas nadszybie, dwa budynki z maszynami wyciągowymi, a także taśmociąg transportowy do sortowni „Pułaski”[13].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni „Staszic”, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jego uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy[16]. Do wyburzenia przeznaczono również Neubau w zachodniej pierzei ulicy Kosmicznej. Ostatecznie, od wyburzenia uchroniono m.in. pierzeję ciągnącą się wzdłuż ulicy Kosmicznej[17]. 18 sierpnia 1978 roku kompleks ten wraz z całym wschodnim układem urbanistycznym Giszowca wpisano do rejestru zabytków[20].

 
Zabytkowe budynki przy ulicy Kosmicznej 39-43 w trakcie renowacji w kwietniu 2022 roku

W latach 2003–2004 w rejonie ulic Pod Kasztanami, Górniczego Stanu, Kosmicznej i Działkowej, wybudowano osiedle Pod Kasztanami, którego inwestorem było Katowickie Towarzystwo Budownictwa Społecznego. Osiedle składa się z dziewięciu budynków z 200 mieszkaniami, garażami i dwoma lokalami użytkowymi[21].

W 2007 roku przeprowadzono remont ulicy. Została wybudowana kanalizacja sanitarna i deszczowa oraz odwodnienie drogi. Położono także nową nawierzchnię asfaltobetonową, kostkę chodnikową, natomiast zatokę autobusową wybetonowano. Koszt inwestycji wyniósł 2 686 443,75 zł[22].

W dniach 28 i 29 września 2021 roku ze znajdującego się przy ulicy Kosmicznej wieży szybowej szybu „Roździeński” likwidowanej kopalni „Wieczorek” zdjęto wszystkie cztery koła linowe[23]. Pod koniec 2021 roku rozpoczęła się renowacja zarządzanych przez Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach zabytkowych budynków przy ulicy Kosmicznej 30-38 i 39-43[24].

Katowicki TBS po wschodniej części ulicy Kosmicznej zaplanował budowę osiedla ekologicznego. W tym celu został zorganizowany konkurs na koncepcję architektoniczno-urbanistyczną osiedla zrównoważonego. Wyniki konkursu ogłoszono 29 października 2021 roku w katowickiej galerii SARP, a pierwsze miejsce przyznano katowickiej pracowni K3Xmore. Według założeń, osiedle to ma łączyć w sobie cechy unikalnej formy architektoniczno-urbanistycznej, komfortu użytkowania, dostępności ekonomicznej, a także ekologii poprzez zapewnienie wysokiej efektywności energetycznej. Zaplanowano osiedle ze 110 lokalami mieszkalnymi o różnych metrażach, wyposażone w komórki lokatorskie, balkony, tarasy lub ogródki. Osiedla ma posiadać także stację ładowania pojazdów elektrycznych, stację rowerów miejskich oraz systemy retencji wody deszczowej, a budynki zielone dachy. Realizacja osiedla planowana jest na lata 2023–2024[25][26].

Obiekty zabytkowe edytuj

 
Fragment osiedla Neubau (2020)
Osobny artykuł: Neubau (Katowice).

Przy ulicy znajdują się historyczne budynki[27] (fragment osiedla Neubau[17]), wpisane do rejestru zabytków 23 czerwca 1987 roku (nr rej. A/1348/87[27][20]), pochodzące z początku XX wieku – domy dwurodzinne i czterorodzinne oraz szeregowe domy robotnicze w ogrodach. Budynki te wzniesiono po zakończeniu I wojny światowej. Zabudowa prezentuje styl modernistyczny z elementami romantycznymi i klasycyzującymi oraz neobarokowymi i secesyjnymi[28]. Wśród nich, przy ulicy Kosmicznej położone są następujące budynki:

  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 1–12);
  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 13–18);
  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 19–25);
  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 26–29);
  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 30–38);
  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 39–43);
  • domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 44–49).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Plan zimowego utrzymania dróg na sezon 2009/2010. bip.um.katowice.pl. [dostęp 2020-11-28]. (pol.).
  2. ↑ a b OpenStreetMap: Mapa Podstawowa. openstreetmap.org. [dostęp 2020-11-28]. (pol.).
  3. ↑ Rada Miasta Katowice, UCHWAŁA NR XL/925/13 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2020-11-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  4. ↑ Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach: O Zarządzie. mzum.katowice.pl. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-24)]. (pol.).
  5. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  6. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 429 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  7. ↑ Archidiecezja katowicka: KATOWICE-GISZOWIEC, Świętej Barbary. archidiecezja.katowice.pl. [dostęp 2020-08-21]. (pol.).
  8. ↑ Archidiecezja katowicka: KATOWICE-GISZOWIEC, Świętego Stanisława Kostki. archidiecezja.katowice.pl. [dostęp 2020-08-21]. (pol.).
  9. ↑ Mapa turystyczna. mapa-turystyczna.pl. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  10. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (pol.).
  11. ↑ Kostorz Andrzej. Ogrodnictwo. Pielęgnacja Terenów Zielonych, Katowice. cylex-polska.pl. [dostęp 2020-11-29]. (pol.).
  12. ↑ Meblo-Mart. Salon Meblowy, Katowice. cylex-polska.pl. [dostęp 2020-11-29]. (pol.).
  13. ↑ a b c d Adam Frużyński, Grzegorz Grzegorek, Piotr Rygus, Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, s. 193, 201, ISBN 978-83-63780-23-4 (pol.).
  14. ↑ a b Rodzinny Ogród Działkowy im. Staszica. rod-giszowiec.cba.pl. [dostęp 2020-11-29]. (pol.).
  15. ↑ a b c d e Paweł Grzywocz: Plany i mapy Giszowca. giszowiec.info. [dostęp 2020-11-29]. (pol.).
  16. ↑ a b c d e f g Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, s. 30, 71-72, 138-146, 163, ISBN 978-83-64356-19-3 (pol.).
  17. ↑ a b c d e Paweł Grzywocz: Neubau. giszowiec.info. [dostęp 2020-11-11]. (pol.).
  18. ↑ Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 381
  19. ↑ Małgorzata Szejnert, Czarny ogród, wyd. pierwsze, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2007, s. 342, ISBN 978-83-240-0896-4.
  20. ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-11-14]. (pol.).
  21. ↑ Paweł Grzywocz: Osiedle „Giszowiec-Kasztany”. giszowiec.info. [dostęp 2020-11-28]. (pol.).
  22. ↑ Urząd Miasta Katowice: Kanalizacja sanitarna i deszczowa w ul. Kosmicznej w Katowicach - Giszowcu - osiedle Adama Etap I. bip.katowice.eu, 2008-11-03. [dostęp 2020-11-28]. (pol.).
  23. ↑ Zakaz Fotografowania: Wczoraj.... facebook.com, 2021-09-29. [dostęp 2022-01-23]. (pol.).
  24. ↑ Tomasz Breguła: Cudowna kamienica w Katowicach - odzyskała dawny blask! Sprawdź ZDJĘCIA. Mieszkał tu generał Kazimierz Horoszkiewicz. katowice.naszemiasto.pl, 2021-12-28. [dostęp 2022-01-23]. (pol.).
  25. ↑ Katowickie Towarzystwo Budownictwa Społecznego: Katowickie TBS buduje ekologiczne osiedle przy ul. Kosmicznej w Giszowcu. tbs.katowice.pl, 2021-10-12. [dostęp 2022-01-23]. (pol.).
  26. ↑ Katarzyna Kapusta-Gruchlik: Osiedle ekologiczne w Katowicach powstanie na Giszowcu. Nowe mieszkania wybuduje Katowicki TBS. dziennikzachodni.pl, 2021-10-30. [dostęp 2022-01-23]. (pol.).
  27. ↑ a b Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków w Katowicach. wkz.katowice.pl. [dostęp 2020-11-28]. (pol.).
  28. ↑ Urząd Miasta Katowice: Wykaz obiektów chronionych poprzez wpis do rejestru zabytków. bip.um.katowice.pl. [dostęp 2020-11-28]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Kosmiczna_w_Katowicach&oldid=71490728”