Ulica Retoryka w Krakowie

ulica w Krakowie

Ulica Retoryka – ulica w Krakowie, położona w Dzielnicy I Stare Miasto na Nowym Świecie. Stanowi przedłużenie ulic Wenecja oraz Garncarskiej, a rozpoczyna się na skrzyżowaniu z ulicą Józefa Piłsudskiego. Prowadzi do ulicy Zwierzynieckiej i ulicy Powiśle.

ulica Retoryka
Stare Miasto
Ilustracja
Widok na północ, z pl. J. Kossaka
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków

Przebieg
ul. J. Piłsudskiego
Skwer Praw Kobiet
ul. Smoleńsk
ul. E. Zegadłowicza
ul. Wygoda
ul. K. Morawskiego
Plac J. Kossaka
ul. Zwierzyniecka
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „ulica Retoryka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Retoryka”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Retoryka”
50,057885°N 19,928452°E/50,057885 19,928452

Ulica biegnie przez teren dawnej posiadłości, nazywanej Ossolińszczyzna bądź Retoryka. Na początku XVII wieku stał tu dwór; w połowie tego stulecia Ossolińscy założyli tu jurydykę Retoryka, zniesioną w 1801 roku.

Została wytyczona w 1883 na zachodnim brzegu rzeki Rudawy, obecna nazwa od 1890. Zabudowę rozpoczęto ok. 1887, pierwotnie na prawym brzegu rzeki. Lewy brzeg zajmowały początkowo stare, parterowe domy stojące bezpośrednio nad brzegiem rzeki, zasypanej na tym odcinku w latach 1910–1912 (na budynku „Sokoła” u zbiegu z Piłsudskiego pamiątka po dawnych powodziach: znak wysokiej wody z 12 VII 1902). Na miejscu zasklepionego koryta powstała zadrzewiona aleja rozdzielająca dwa trakty ulicy.

Nazwa Retoryka pochodzi od istniejące w tej okolicy w XVII wieku jurydyki (folwarku).

Krakowscy radni przyjęli w dniu 18 lutego 2021 roku uchwałę o nadaniu fragmentowi zieleńca między jezdniami ulicy pomiędzy skrzyżowaniami z ul. J. Piłsudskiego i z ul. Smoleńsk nazwy „Skwer Praw Kobiet”.

Zabudowa edytuj

Budynki znajdujące się przy ulicy to głównie kamienice czynszowe powstałe na przełomie XIX i XX wieków.

Kamienice Talowskiego edytuj

Przy ulicy Retoryka (pod numerami 1, 3, 7, 9 i 15) znajduje się zespół kamienic, zaprojektowanych pod koniec XIX wieku przez architekta Teodora Talowskiego:

  • nr 1 – Kamienica Pod śpiewającą żabą, 1890. Budynek utrzymany jest w stylu nawiązującym do renesansu północnego i wykonany z jasnego kamienia kontrastującego z cegłą. Zdobi go rzeźba muzykującej żaby, umieszczona na fasadzie. Jest to nawiązanie do rechotu żab, jaki było słychać w okolicy (środkiem ulicy płynęła Rudawa) oraz z przeznaczeniem budynku (była to szkoła muzyczna)[1].
  • nr 3 – 1891.
  • nr 5 – 1887 Talowski (?)
  • nr 7 – Festina lente, 1887. Fasada jest asymetryczna, zbudowana z różnych materiałów. Znajdują się na niej inskrypcje: Festina lente (Spiesz się powoli) i Ars longa vita brevis (Życie (jest) krótkie, sztuka długotrwała) oraz kartusz z nazwiskiem autora i tarcza herbowa. Do kamienicy dobudowano w 1929 roku trzecie piętro, wtedy też zniszczono oryginalny portal[1].
  • nr 9 – Faber est suae quisque fortunae (Kamienica Pod Osłem), 1891. Dom własny Talowskiego. Na fasadzie znajduje się głowa osła, która nawiązująca do inskrypcji, nawołującej do upartego dążenia do celu (Każdy jest kowalem swojego losu)[2].
  • nr 15 z sentencją Długo myśl – prędko czyń, 1888.

Inne domy edytuj

Oprócz tych domów, przy ulicy znajdują się także:

  • nr 4 – Dom stu balkonów (lub Dom o stu balkonach) z 1962[3], zaprojektowany przez Bohdana Lisowskiego.
  • nr 10 – Dom Egipski, którego nazwa pochodzi od nieistniejących dziś figur faraonów oraz od bram wejściowych w formie pylonów egipskich świątyń z drzwiami na których wyrzeźbiono kwiaty lotosu i symbole egipskiego boga Horusa.
  • nr 16 – dom projektu Wiesława Nowakowskiego we współpracy z Martą Pilszczek[4]. Przykład architektury późnego postmodernizmu[5].

Przypisy edytuj

  1. a b M. Gutowski, B. Gutowski, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001.
  2. Bałus W., Dom – przybytek – "nastrój dawności". O kilku kamienicach Teodora Talowskiego [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa, Kraków 1994, s. 226.
  3. J. Adamczewski pisze o latach 70.XX wieku (J. Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1996, s. 488), M. Rożek o latach 1958–1961 (M. Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Kraków 1997, s. 513).
  4. arch. Wiesław Jan Nowakowski. inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2021-05-02]
  5. Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk, Architektura postmodernistyczna w Krakowie, Kraków 2016, s. 38–40

Bibliografia edytuj