Wiąz górski
Wiąz górski, w. szorstki, brzost (Ulmus glabra Huds.) – gatunek drzewa należący do rodziny wiązowatych (Ulmaceae). Jest gatunkiem pospolitym w całej Polsce. Występuje także na Bałkanach, Krymie, Kaukazie i w Azji Mniejszej.
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
wiąz górski | ||
Nazwa systematyczna | |||
Ulmus glabra Huds. Fl.Angl.(Hudson), ed.2.95, 1762 | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
brak danych
|
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Jest drzewem o wysokiej koronie, zrzucającym liście na zimę, jego wysokość dochodzi do 40 m.
- Pień
- Widoczny prawie do środka korony, rozwidlony na liczne, grube i masywne, często skręcone konary. Kora gładka i równa, słabo podzielona bruzdami na płaty, matowoszara lub ciemnoszara.
- Drewno
- Ciężkie, twarde, odporne na gnicie, jasnobrunatnej barwy.
- Liście
- Ułożone skrętolegle, na krótkich, mocnych ogonkach, u nasady asymetryczne, z wierzchu szorstkie. Podwójnie piłkowane, z ząbkami skierowanymi ku przodowi. Mają około 10–16 cm długości. Z długim, smukłym wierzchołkiem[5]. Charakterystyczna, asymetryczna podstawa blaszki.
- Kwiaty
- Niepozorne. Wiąz kwitnie na długo przed rozwojem liści i w drugiej połowie marca sprawia wrażenie ulistnionego drzewa.
- Owoce
- Orzeszki do 2 cm szerokości, dojrzewające na początku czerwca, otoczone błonkowatymi skrzydełkami. Dojrzałe nasiona są zdolne do kiełkowania tylko przez kilka dni[5].
-
Liście
-
Kwiaty
-
Owoce
Biologia i ekologia edytuj
Najczęściej występuje na wyżynach i górach, nawet do wysokości 1200 m n.p.m.; ponadto na cienistych stokach i w wąwozach, rzadziej na nizinach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Tilio platyphylli-Acerion pseudoplatani[6]. Gatunek ten jest rośliną żywicielską (podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju wiąz) gąsienic motyla ogończyka wiązowca[7]. Wiązy górskie mogą być dość stare i liczyć sobie nawet 400 lat, przy trzymetrowej pierśnicy[5].
Zagrożenia edytuj
Dawniej pospolity wiąz górski staje się coraz rzadszy i jest poważnie zagrożony. Przyczyną jest infekcja grzybowa przenoszona przez owada ogłodka wiązowca[8]. Grzyb ten atakuje wiązki naczyniowe w drewnie, wywołując chorobę zwaną holenderską chorobą wiązu, która powoduje w krótkim czasie obumarcie drzewa[8]. Choroba ta atakuje wszystkie gatunki wiązów i nie można jej zwalczyć chemicznie[8].
Zastosowanie edytuj
- Jako drzewo ozdobne często sadzony w parkach i ogrodach. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne (kultywary).
- Drewno wiązów jest powszechnie używane w meblarstwie. Jest to drewno ciężkie i twarde, o jasnożółtej bieli i brunatnej twardzieli. Ma wyraźne, pofalowane słoje i jest odporne na gnicie.
Zmienność edytuj
- Wybrane odmiany uprawne
- 'Camperdownii': Korona parasolowata z wszystkimi gałęziami silnie przewisającymi, opadającymi do ziemi. Popularnie nazywana "płaczącym wiązem". W ogrodnictwie szczepi się gałązki (zrazy) na pniu kilkuletnich siewek gatunku.
- 'Pendula': Konary boczne szeroko rozpostarte, tylko na końcach przewisające. Rozmnażana wegetatywnie tworzy większe drzewa niż poprzednia odmiana.
Okazy pomnikowe edytuj
Najokazalsze niegdyś osobniki nie przetrwały holenderskiej choroby wiązów, to między innymi okaz z Iwli w powiecie krośnieńskim, zwany Beskidnikiem, który osiągnął ponad 620 cm obwodu oraz około 40 m wysokości[9]. Obecnie najokazalszy jest wiąz z Suchej Beskidzkiej, mający w 2016 r. 270 lat – to Brzost Sobieskiego, o obwodzie 528 cm (w 2014 r.)[10].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
- ↑ Ulmus glabra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 130-131. ISBN 83-7129-141-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Buszko J., Masłowski J.: Motyle dzienne Polski. Nowy Sącz: Wydawnictwo "Koliber", 2008, s. 80. ISBN 978-83-925150-4-3.
- ↑ a b c Joachim Mayer, Heinz-Werner Schwegler: Wielki atlas drzew i krzewów. Oficyna Wyd. „Delta W-Z”. ISBN 978-83-7175-627-6.
- ↑ Wiąz górski 'Beskidnik' obumarł. [w:] Gmina Dukla [on-line]. [dostęp 2016-01-09].
- ↑ Brzost Sobieskiego. [w:] Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych [on-line]. [dostęp 2016-09-01].
- BioLib: 3521
- EoL: 594916
- Flora of North America: 233501327
- FloraWeb: 6137
- GBIF: 5361866
- identyfikator iNaturalist: 170056
- IPNI: 856863-1
- ITIS: 19053
- NCBI: 172265
- Plant Finder: 287399
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2448690
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:302887-2
- Tela Botanica: 75496
- identyfikator Tropicos: 33300069
- USDA PLANTS: ULGL