Wikipedia

Uriel Acosta

żydowski filozof pochodzenia portugalskiego

Uriel Acosta, inaczej Gabriel Acosta, właściwie Uriel da Costa (ur. 1585 w Porto, zm. w kwietniu 1640 w Amsterdamie[1]) – pochodzący z Portugalii filozof żydowski, sceptyk, wsławiony swą walką przeciw religii[2]. Uznawał Biblię za twór ludzki, odrzucał wiarę w opatrzność, autor traktatu pt. O śmiertelności duszy ludzkiej, próbował budować moralność całkowicie świecką[3].

Uriel Acosta
Uriel da Costa
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1585
Porto

Data i miejsce śmierci

kwiecień 1640
Amsterdam

Przyczyna śmierci

samobójstwo

Zawód, zajęcie

filozof

Narodowość

marrani

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Pochodził z rodziny maranów[2], która zmieniła wyznanie z żydowskiego na katolicyzm, by uniknąć prześladowań na tle religijnym. W 1600 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie w Coimbrze, z których jednak szybko zrezygnował, by na kilka lat podjąć pracę w kancelarii arcybiskupa w Coimbrze. W 1604 r. powrócił na uczelnię i studiował prawo kanoniczne do 1608 roku[4]. Po studiach otrzymał tonsurę, czyli został przyjęty do stanu duchownego[5].

W 1608 roku zmarł jego ojciec, który był przedsiębiorcą. Rodzina Uriela znalazła się w trudnej sytuacji finansowej, ze względu na niespłacone należności kontrahentów ojca. Matka filozofa musiała wziąć pożyczkę. Uriel podjął pracę skarbnika kościoła, co zapewniało mu stosunkowo wysokie zarobki[6]. W 1613 rodzina spłaciła długi i odzyskała zaległe należności. Wkrótce później, wiosną 1614 roku, Acosta udał się wspólnie z matką do Amsterdamu (Holandia słynęła wówczas z tolerancji wobec Żydow)[6]. W 1615 przeszedł na judaizm[6]. W tym samym roku udał się do Hamburga, by otworzyć tam placówkę handlową rodzinnej firmy[6]. W Hamburgu popadł w konflikt z lokalną społecznością żydowską. Oburzyły go rozbieżności pomiędzy Torą a Talmudem. Spisał swoje wątpliwości i przesłał polemikę do przywódców hiszpańsko-portugalskiej społeczności żydowskiej. Jego zarzuty zostały odparte przez przywódcę społeczności rabina Leona Modene, zagrożono mu ekskomuniką[7]. Acosta upierał się przy swoich poglądach. W 1618 roku został potępiony i wykluczony ze społeczności żydowskiej Hamburga[7].

W roku 1624 wydał w Amsterdamie książkę, w której zakwestionował naukę o nieśmiertelności duszy. Wykazał w niej również wiele rozbieżności pomiędzy judaizmem ukazanym w Biblii a nauką ustną społeczności żydowskiej[7]. Publikacja ta okazała się bardzo kontrowersyjna. Acosta naraził się nią zarówno wyznawcom judaizmu, jak i katolikom. Prawie cały nakład został spalony, nie jest jasne czy na wniosek władz miasta, czy społeczności żydowskiej[8]. Znalazł się na kilka dni w areszcie, z którego został jednak wypuszczony po opłaceniu grzywny przez braci, został również wygnany z Amsterdamu[9].

Uciekł więc do Hamburga w Niemczech, nie znał jednak języka niemieckiego, więc nie było mu łatwo żyć w obcym kraju. Zdecydował się powrócić do Amsterdamu w roku 1633[10]. Wkrótce po powrocie zaczął znów głosić swe poglądy. Twierdził, że religia judaistyczna oraz prawo mojżeszowe są jedynie tworami człowieka, a potem, że w ogóle wszystkie religie wymyślili sami ludzie[11]. Uważał też, że do czczenia Boga nie potrzeba pustych ceremoniałów. Ponadto stał się głosicielem deizmu – był przekonany, że Bóg istnieje w siłach przyrody, a natura jest przecież pełna pokoju i harmonii, religie natomiast są naznaczone krwią, przemocą i walką. Za szerzenie tych poglądów ponownie został uznany za heretyka i wyklęty.

Jesienią 1639 roku postanowił powrócić do społeczności żydowskiej. Warunkiem było jednak zniesienie obowiązującej go ekskomuniki[10]. By to osiągnąć, Acosta musiał poddać się pokucie, w jej ramach był publicznie biczowany w synagodze[12]. W kwietniu 1640 roku popełnił samobójstwo[13].

W 1687 roku opublikowano autobiografie Acosty „Exemplar Humanae Vitae“, która przez długi czas była głównym źródłem dotyczącym życia filozofa[14].

Znaczenie edytuj

Jest uważany za prekursora nowoczesnej krytyki biblijnej[15] i myśli naturalistycznej w filozofii[14]. Kontynuacja myśli da Costy wyraźnie widoczna jest u Barucha Spinozy. Spinoza swą krytykę Biblii rozpoczął niemal od tego miejsca, gdzie zatrzymał się da Costa[15].

Postać filozofa została uwieczniona w sztuce teatralnej Uriel Akosta niemieckiego pisarza Karola Gutzkowa[16].

Publikacje edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Uriel Acosta, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2015-05-23] (ang.).
  2. ↑ a b Historia filozofii 1962 ↓, s. 183.
  3. ↑ Andrzej Nowicki, Wypisy z historii krytyki religii, Warszawa 1962, s.116.
  4. ↑ Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 4.
  5. ↑ Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 5.
  6. ↑ a b c d Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 6.
  7. ↑ a b c Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 10.
  8. ↑ Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 18.
  9. ↑ Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 16.
  10. ↑ a b Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 19.
  11. ↑ Encyklopedia w interia.pl. [dostęp 2008-07-16].
  12. ↑ Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 22.
  13. ↑ Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. 23.
  14. ↑ a b Salomon i Sassoon 1993 ↓, s. XI.
  15. ↑ a b Historia filozofii 1962 ↓, s. 184.
  16. ↑ Polska Bibliografia Literacka. [dostęp 2008-07-16].

Bibliografia edytuj

po polsku
w językach obcych
  • H.P. Salomon, I.S.D. Sassoon: Introduction. W: Acosta Uriel H. P: Examination of Pharisaic Traditions. Leiden: Brill, 1993. ISBN 978-90-04-09923-4. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Uriel_Acosta&oldid=73523265”