Ustawa o izbie morskiej (II RP)

Ustawa o izbach morskich (II RP) – państwowy organ sądowy, powołany z zadaniem przeprowadzenie dochodzeń i wydawanie orzeczeń w sprawach wypadków morskich, którym ulegały statki handlowe.

Geneza izby morskiej

W 1918 r. Polska uzyskała niepodległość i na mocy postanowień Traktatu wersalskiego również dostęp do morza. Zaszła więc potrzeba stworzenia polskiego prawa morskiego. Na mocy ustawy z 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej przepisy niemieckiego prawa morskiego zostały przyjęte do ustawodawstwa polskiego. Najpierw podjęto próbę utworzenia Izby Morskiej w Gdańsku przy Urzędzie Marynarki Handlowej w Gdańsku. Izba ta, wobec sprzeciwu Senatu Wolnego Miasta Gdańska, nie powstała. Spór nie został rozstrzygnięty również przez Wysokiego Komisarza Ligi Narodów.

Na podstawie ustawy z 1925 r. o izbach morskich przy sądzie powiatowym w Wejherowie i urzędzie Marynarki Handlowej w Gdańsku ustanowiono izby morskie.

Kontrolę nad izbami morskimi wykonywało Ministerstwo Przemysłu i Handlu w porozumieniu z Ministerstwem Sprawiedliwości.

Dochodzenie wypadkowe Izby

Dochodzenie miało miejsce, gdy wypadkowi morskiemu ulegał lub wypadek spowodował:

• polski statek handlowy,
• cudzoziemski statek handlowy o ile wypadek miał miejsce na terytorialnych wodach polskich,
• gdy dochodzenie zarządził Minister Przemysłu i Handlu.

Izba morska obowiązana była wszcząć dochodzenie:

• w razie spowodowania przez wypadek morski śmierci człowieka, zatonięcia statku albo jego porzucenia,
• w razie zarządzenia dochodzenia przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu.

W pozostałych przypadkach wszczęcie dochodzenia zależało od uznania izby morskiej.

Podejmowanie dochodzenia Izby

Dochodzenie miało na celu ustalenie przyczyn wypadku oraz wszystkich jego okoliczności, a w szczególności:

• czy kapitan lub jego pomocnik spowodowali wypadek, ustalenie następstw powstałymi w wyniku niewłaściwych działań lub zaniedbaniem działań,
• czy przyczyną wypadku względnie jego następstwa były wynikiem braków i lub wad w budowie, braków wynikających z właściwości statku,
• czy złego wyekwipowania lub nadmiernego załadowania statku albo obsadzenia go niewłaściwą załogą,
• czy wypadek, względnie jego następstwa, zaszły wskutek złego stanu drogi wodnej, braków i wad w urządzeniach pomocniczych, służących żegludze (znaków sygnalizacyjnych, urządzeń hydrograficznych, stacji ratowniczych, organizacji pilotowej),
• czy wskutek działań osób wyznaczonych do pilnowania wymienionych urządzeń, względnie zaniedbania działań,
• czy zachowane zostały przepisy, mające na celu zapobieżenie zderzeniu się statków na morzu oraz przepisy o postępowaniu w razie zderzenia.

Ustrój izb morskich

Izby morskie urzędowały kolegialnie i składały się z przewodniczącego oraz czterech ławników. Przewodniczącymi byli sędziowie państwowi, wyznaczani przez Ministra Sprawiedliwości.

Przynajmniej dwóch ławników musiało posiadać patent kapitana i mieć praktykę morską w charakterze kapitanów na statkach wielkiej żeglugi.

Przewodniczący izby morskiej wybierał z listy odrębnie dla każdej sprawy czterech ławników i w razie potrzeby także jednego zastępcę. Przewodniczący odbierał od nich przysięgę, w celu sumiennego wykonywanie obowiązków.

Urząd ławnika

Urząd ławnika był urzędem honorowym. Pełnić go mogły tylko obywatele polscy. Niezdolnymi do sprawowania urzędu ławnika były:

• osoby ubezwłasnowolnione,
• osoby, które na skutkiem wyroku karno-sadowego utraciły zdolność do piastowania urzędów publicznych,
• osoby, przeciw którym był wniesiony akt oskarżenia o zbrodnię lub występek,
• osoby umysłowo lub fizycznie ułomne, które wskutek swej ułomności uniemożliwiały lub utrudniały bieg postępowania.

Powołaniu do sprawowania urzędu ławnika mogą odmówić:

• członkowie Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej,
• osoby, które w chwili powołania ukończyły 65 rok życia lub ukończyłyby go z upływem roku administracyjnego,
• osoby, które w ostatnim roku pełniły obowiązki sędziego przysięgłego lub przynajmniej przez 5 dni posiedzeń obowiązki ławnika.

Tryb postępowania

Wszczęcie dochodzeń zarządzał przewodniczący. Do przewodniczącego należało:

• przygotowanie rozprawy głównej,
• wyznaczenie terminu,
• wezwanie świadków i biegłych.
• przygotowanie materiału dowodowego.

Przewodniczący przed zebraniem izby morskiej zarządzał przesłuchanie świadków, zwłaszcza w przypadkach, kiedy była obawa o utratę dowodu. Izba morska dokonywała oględzin na miejscu, wzywała świadków i biegłych oraz przesłuchiwała ich pod przysięgą.

Na wniosek delegata Ministerstwa Przemysłu i Handlu izba morska w orzeczeniu pozbawiała kapitana lub pomocnika kapitana polskiego statku prawa wykonywania zawodu. Kapitana, którego pozbawionego prawa wykonywania zawodu, izba morska wedle własnego uznania, pozbawiała także prawa pełnienia służby pomocnika kapitana.

Izba odwoławcza Izby

Przy sądzie okręgowym w Starogardzie ustanowiono odwoławczą izbę morską. Izba morska odwoławcza urzędowała kolegialnie i składała się z przewodniczącego oraz ławników, z których przynajmniej trzech posiadało dyplomy kapitana wielkiej żeglugi i odpowiednia praktykę morską.

Przewodniczącego oraz jego zastępcę mianował Minister Sprawiedliwości spośród sędziów państwowych na przeciąg trzech lat.

Nowelizacja ustawy z 1930 i 1933 r.

Na podstawie ustawy z 1930 r. o zmianie ustawy z 1925 r. o izbach morskich wykonanie ustawy, przeniesiono Izbę z Wejherowa do Gdyni. Wykonanie ustawy powierzono Ministrowi Przemysłu i Handlu w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

W rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 1930 r. o częściowej zmianie ustawy o izbach morskich „ustanowiono w Gdyni przy wydziale zamiejscowym sądu okręgowego w Starogardzie odwoławczą izbę morską”.

Z kolei według ustawa z 1933 r. w sprawie częściowej zmiany ustawy o izbach morskich ustanowiono przy sądzie okręgowym w Gdyni odwoławcza izbę morską.